مصحف: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Salvand جز ←پیشینه: اصلاح نوشتار اصلی |
imported>Salvand جز ←پیشینه: اصلاح ساختار مطالب و تیترها |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
مُصحَف در لغت به معنای چیزی بوده که صحیفه‌ها در آن جمع شده است؛ یعنی چیزی که دارای دو جلد بوده و در آن، اوراق جمع‌آوری و نگهداری می‌شد.<ref>فراهیدی، العین، ذیل واژه صحف؛ ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه صحف؛ راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه صحف.</ref> این واژه بعدها برای قرآن به کار گرفته شد.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ص۱۰.</ref> واژه مُصحَف در قرآن مجید نیامده است؛ اما هم‌ریشه آن یعنی واژه صُحُف، ۸ بار به کار رفته است.{{یادداشت|«صُحُفِ إِبْرَ‌اهِیمَ وَمُوسَیٰ» (سوره اعلی، آیه ۱۹)، «صُحُفِ مُوسَیٰ» (سوره نجم، آیه ۳۶)، «الصُّحُفِ الْأُولَیٰ» (سوره طه، آیه ۱۳۳)، «صُحُفٍ مُّکرَّ‌مَةٍ: نامه‌های گرامی، لوح محفوظ یا کتب انبیا» (سوره عبس، آیه ۱۳)، «صُحُفًا مُّنَشَّرَ‌ةً: نامه‌های سرگشاده و افراخته» (سوره مدثر، آیه ۵۲)، «وَإِذَا الصُّحُفُ نُشِرَ‌تْ» (سوره تکویر، آیه ۱۰)، «صُحُفًا مُّطَهَّرَ‌ةً: نامه‌های پاکیزه» (سوره بینه، آیه ۲).}} صحف جمع صحیفه است و صحیفه صفحه‌ای است که بر آن می‌نویسند.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ص۹.</ref> | مُصحَف در لغت به معنای چیزی بوده که صحیفه‌ها در آن جمع شده است؛ یعنی چیزی که دارای دو جلد بوده و در آن، اوراق جمع‌آوری و نگهداری می‌شد.<ref>فراهیدی، العین، ذیل واژه صحف؛ ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه صحف؛ راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه صحف.</ref> این واژه بعدها برای قرآن به کار گرفته شد.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ص۱۰.</ref> واژه مُصحَف در قرآن مجید نیامده است؛ اما هم‌ریشه آن یعنی واژه صُحُف، ۸ بار به کار رفته است.{{یادداشت|«صُحُفِ إِبْرَ‌اهِیمَ وَمُوسَیٰ» (سوره اعلی، آیه ۱۹)، «صُحُفِ مُوسَیٰ» (سوره نجم، آیه ۳۶)، «الصُّحُفِ الْأُولَیٰ» (سوره طه، آیه ۱۳۳)، «صُحُفٍ مُّکرَّ‌مَةٍ: نامه‌های گرامی، لوح محفوظ یا کتب انبیا» (سوره عبس، آیه ۱۳)، «صُحُفًا مُّنَشَّرَ‌ةً: نامه‌های سرگشاده و افراخته» (سوره مدثر، آیه ۵۲)، «وَإِذَا الصُّحُفُ نُشِرَ‌تْ» (سوره تکویر، آیه ۱۰)، «صُحُفًا مُّطَهَّرَ‌ةً: نامه‌های پاکیزه» (سوره بینه، آیه ۲).}} صحف جمع صحیفه است و صحیفه صفحه‌ای است که بر آن می‌نویسند.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ص۹.</ref> | ||
== | == مصحف اصطلاحی برای اشاره به قرآن == | ||
{{نوشتار اصلی|کتابت قرآن}} | {{نوشتار اصلی|کتابت قرآن}} | ||
نام یا اصطلاح | نام یا اصطلاح مصحف، از زمانی که قرآن به ترتیبی که در دست ماست تدوین شد، بیشتر رواج یافت. به عبارت دیگر، هنگامی که پس از رحلت [[پیامبر(ص)]] قرآن را یکجا جمع کردند و نوشتند، آن را «مُصحَف» خواندند. البته پیش از آن، یعنی زمانی که قرآن به صورت تدریجی نازل می‌شود، [[کاتبان وحی]] آیات را با نظارت مستقیم و مستمر پیامبر(ص) بر چرم پاره‌ها، ورق پاره‌ها، استخوان شانه شتر یا گوسفند و چوب یا سنگهای پهن و نازک می‌نوشتند. بنابراین قرآن در زمان پیامبر(ص) مکتوب بود؛ ولی به ترتیب کنونی تدوین نشده بود.<ref>خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۲۰۶۵.</ref> | ||
[[محمدباقر حجتی]] راجع به نامگذاری قرآن به محصف می‌نویسد: «بر طبق منابع تاریخی اهل سنت، چنین استفاده می‌شود که نامگذاری قرآن به مصحف به زمان خلافت [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] بازمی گردد.» وی پس از نقل روایات گوناگون در این زمینه به نقد و بررسی این نظریه پرداخته است.<ref>حجتی، محمدباقر، تاریخ قرآن کریم، ص۴۶۲ به بعد؛ به نقل خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۲۰۶۶.</ref> | |||
[[محمود رامیار|رامیار]] از صاحبان چندین مصحف در زمان حیات پیامبر(ص) یاد می‌کند؛ از آن جمله، [[حمزه]] عموی پیامبر که پیش از شهادت، مصحفی برای خود ترتیب داده بود و [[ابی بن کعب]]، [[ابوالدرداء]]، [[معاذ بن جبل]]، [[زید بن ثابت]]، [[ابوزید]]، [[عبادة بن صامت]]، و [[ابوایوب انصاری]]. ابن ندیم و سیوطی و بسیاری از علمای فن، نام دیگری را یاد می‌کنند که در آن سخنی نیست و آن [[علی بن ابی طالب]](ع) است. البته پس از زمان رسول خدا(ص) کار تدوین مصاحف و مجموعه‌های شخصی، از تدوین مصحفهای آیات الهی رایج‌تر شد؛ و می‌توان گفت که ۲۳ نفر از صحابه دارای مصحف بوده‌اند و همگی اینها مربوط به زمان پیش از عثمان و بهتر بگوییم همزمان با مصحف ابوبکر است.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، صص۳۳۴-۳۳۵.</ref> | [[محمود رامیار|رامیار]] از صاحبان چندین مصحف در زمان حیات پیامبر(ص) یاد می‌کند؛ از آن جمله، [[حمزه]] عموی پیامبر که پیش از شهادت، مصحفی برای خود ترتیب داده بود و [[ابی بن کعب]]، [[ابوالدرداء]]، [[معاذ بن جبل]]، [[زید بن ثابت]]، [[ابوزید]]، [[عبادة بن صامت]]، و [[ابوایوب انصاری]]. ابن ندیم و سیوطی و بسیاری از علمای فن، نام دیگری را یاد می‌کنند که در آن سخنی نیست و آن [[علی بن ابی طالب]](ع) است. البته پس از زمان رسول خدا(ص) کار تدوین مصاحف و مجموعه‌های شخصی، از تدوین مصحفهای آیات الهی رایج‌تر شد؛ و می‌توان گفت که ۲۳ نفر از صحابه دارای مصحف بوده‌اند و همگی اینها مربوط به زمان پیش از عثمان و بهتر بگوییم همزمان با مصحف ابوبکر است.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، صص۳۳۴-۳۳۵.</ref> | ||
== آثار نگاشته شده درباره مصحف‌ها == | == آثار نگاشته شده درباره مصحف‌ها == | ||
نسخهٔ ۱۸ ژوئیهٔ ۲۰۱۷، ساعت ۱۰:۴۱
مُصْحَف، واژه‌ای عربی، به معنای نوشته‌هایی است که در یک مجلد جای گرفته است. مصحف به معنای کتاب و کتاب آسمانی به کار می‌رود. مصحف همچنین از نام‌های قرآن است. در ادبیات فارسی نیز مصحف گاه مترادف با قرآن به کار رفته است. در فرهنگ و هنر اسلامی، مراد از مصحف یاقوت، قرآن به خط یاقوت (خوشنویس قرن ۷ق) است، و مراد از مصحف امام، قرآن و مصحفی است که به نام عثمان معروف است.[۱]
واژه‌شناسی
مُصحَف در لغت به معنای چیزی بوده که صحیفه‌ها در آن جمع شده است؛ یعنی چیزی که دارای دو جلد بوده و در آن، اوراق جمع‌آوری و نگهداری می‌شد.[۲] این واژه بعدها برای قرآن به کار گرفته شد.[۳] واژه مُصحَف در قرآن مجید نیامده است؛ اما هم‌ریشه آن یعنی واژه صُحُف، ۸ بار به کار رفته است.
صحف جمع صحیفه است و صحیفه صفحه‌ای است که بر آن می‌نویسند.[۴]
مصحف اصطلاحی برای اشاره به قرآن
نام یا اصطلاح مصحف، از زمانی که قرآن به ترتیبی که در دست ماست تدوین شد، بیشتر رواج یافت. به عبارت دیگر، هنگامی که پس از رحلت پیامبر(ص) قرآن را یکجا جمع کردند و نوشتند، آن را «مُصحَف» خواندند. البته پیش از آن، یعنی زمانی که قرآن به صورت تدریجی نازل می‌شود، کاتبان وحی آیات را با نظارت مستقیم و مستمر پیامبر(ص) بر چرم پاره‌ها، ورق پاره‌ها، استخوان شانه شتر یا گوسفند و چوب یا سنگهای پهن و نازک می‌نوشتند. بنابراین قرآن در زمان پیامبر(ص) مکتوب بود؛ ولی به ترتیب کنونی تدوین نشده بود.[۵]
محمدباقر حجتی راجع به نامگذاری قرآن به محصف می‌نویسد: «بر طبق منابع تاریخی اهل سنت، چنین استفاده می‌شود که نامگذاری قرآن به مصحف به زمان خلافت ابوبکر بازمی گردد.» وی پس از نقل روایات گوناگون در این زمینه به نقد و بررسی این نظریه پرداخته است.[۶]
رامیار از صاحبان چندین مصحف در زمان حیات پیامبر(ص) یاد می‌کند؛ از آن جمله، حمزه عموی پیامبر که پیش از شهادت، مصحفی برای خود ترتیب داده بود و ابی بن کعب، ابوالدرداء، معاذ بن جبل، زید بن ثابت، ابوزید، عبادة بن صامت، و ابوایوب انصاری. ابن ندیم و سیوطی و بسیاری از علمای فن، نام دیگری را یاد می‌کنند که در آن سخنی نیست و آن علی بن ابی طالب(ع) است. البته پس از زمان رسول خدا(ص) کار تدوین مصاحف و مجموعه‌های شخصی، از تدوین مصحفهای آیات الهی رایج‌تر شد؛ و می‌توان گفت که ۲۳ نفر از صحابه دارای مصحف بوده‌اند و همگی اینها مربوط به زمان پیش از عثمان و بهتر بگوییم همزمان با مصحف ابوبکر است.[۷]
آثار نگاشته شده درباره مصحف‌ها
در زمان پیامبر و پس از آن مصحفهای فراوانی متعلق به یاران پیامبر و تابعین وجود داشت که شامل برخی از آیات یا همه قرآن بود. این مصحف‌ها چنان ارزشمند بودند که گروهی کتابهایی به نگارش درآوردند و مصحف‌ها را به صورت منطقه‌ای به معرفی گذاردند؛ مانند مصاحف شام، مصاحف حجاز و عراق، از ابن عامر (درگذشته ۱۱۸ق)، یا در پی مقایسه آن‌ها برآمدند؛ مانند کتاب اختلاف مصاحف اهل مدینه و اهل کوفه و اهل بصره، از کسایی (درگذشته ۱۸۹ق)، یا مستقلاً به معرفی مصحف‌ها پرداختند؛ مانند کتاب المصاحف والهجاء، نوشته محمد بن عیسی اصفهانی (درگذشته ۲۵۳ق)، کتاب المصاحف، نوشته ابوبکر بن ابی داوود سجستانی (درگذشته ۳۱۶ق)، المصاحف، نوشته ابن انباری (درگذشته ۳۲۷ق)، المصاحف، نوشته ابن اشته اصفهانی (درگذشته ۳۶۰ق) و المصاحف، نوشته ابن قصم (درگذشته ۳۶۲ق).[۸]
مصحف واحد
گوناگونی مصحفهای میان صحابه موجب اختلاف مردم می‌شد. چنانکه مردم نواحی مختلف (کوفه، بصره، دمشق، شام) هر کدام یک مصحف را قبول داشته و آن را درست می‌پنداشتند. خلیفه سوم برای جلوگیری از اختلاف میان مردم و تفاوت در بین مصاحف، دستور داد که در دست هر کسی مصحفی یا آیه‌ای یا سوره‌ای و یا قسمتی از قرآن باشد بیاورد. آنگاه گفت: از روی این همه مصحفی درست کنند که اساس و امام باشد، و اگر در قرائت کلمه‌ای اختلاف پیدا کردند، زبان و لهجه قریش را (که قرآن به این زبان نازل شده است) مقدم دارند. پس از اینکه مصحف رسمی آماده شد، عثمان دستور داد تا از روی آن چندین نسخه کتابت کردند و هر یک را به طرفی از اطراف جهان اسلامی فرستادند، و نیز به منظور رفع اختلاف دستور داد تا باقی مانده صحف و مصاحف را که متفاوت بودند در آتش انداختند. بدین ترتیب، قرآن طی چند سال، منتهی به حدود سال ۲۸ق. مدون بین الدفتین، از سوره فاتحه تا ناس، در ۱۱۴ سوره می‌گردد.[۹]
متن کنونی قرآن، متواتر و قطعی الصدور است و تلاوت آن مستحب مؤکد است و ایمان به قرآن مجید و نیز معجزه الهی و سند نبوت دانستن آن و محفوظ بودنش از خطا و هرگونه افزود و کاست (تحریف) از ضروریات اسلام است.[۱۰]
پانویس
- ↑ خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۲۰۶۵
- ↑ فراهیدی، العین، ذیل واژه صحف؛ ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه صحف؛ راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه صحف.
- ↑ رامیار، تاریخ قرآن، ص۱۰.
- ↑ رامیار، تاریخ قرآن، ص۹.
- ↑ خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۲۰۶۵.
- ↑ حجتی، محمدباقر، تاریخ قرآن کریم، ص۴۶۲ به بعد؛ به نقل خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۲۰۶۶.
- ↑ رامیار، تاریخ قرآن، صص۳۳۴-۳۳۵.
- ↑ ایازی، مصحف امام علی(ع)، صص۱۸۰-۱۸۱.
- ↑ خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۲۰۶۵-۲۰۶۶.
- ↑ خرمشاهی، قوام الدین، مصحف، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، ص۲۰۶۶.
منابع
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاء الدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- ایازی، سیدمحمدعلی، مصحف امام علی(ع)، در دانشنامه امام علی(ع)، ج۱۲، زیر نظر علی اکبر رشاد، تهران، مرکز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۹ش.