عبدالله بن عامِر بن کُرَیز (۴-۵۹ق) از مخالفان امام علی(ع) بود که در جنگ جمل با هدایت طلحه و زبیر علیه امام علی(ع) جنگید. وی همچنین در جنگ صفین نیز در سپاه معاویه حضور داشت.
| از مخالفان امام علی(ع) | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | عبدالله بن عامِر بن کُرَیز |
| نسب | قبیله قریش |
| خویشاوندان سرشناس | پسردایی عثمان بن عفان |
| زادروز | سال چهارم هجری |
| زادگاه | مکه |
| وفات | سال ۵۹ هجری قمری، مکه |
| محل دفن | عرفات |
| اطلاعات دیگر | |
| فعالیت‌ها | حضور در جنگ جمل و جنگ صفین علیه امام علی(ع) • فتح مناطقی از ایران |
| منصب | حاکم بصره • فرمانده سپاه معاویه |
ابن‌عامر از قبیله قریش و پسردایی عثمان بن عفان(خلیفه سوم) بود. عثمان در سال ۲۹ قمری او را حاکم بصره نمود. ابن‌عامر در این شهر اقداماتی عمرانی انجام داد و به‌دستور عثمان به ایران لشکرکشی کرد. همچنین در جریان مقابله امام حسن(ع) با معاویه، از فرماندهان لشکر معاویه بود. معاویه پس از رسیدن به خلافت، دوباره حکومت بصره را به او داد. عبدالله در سال ۵۹ق در مکه درگذشت و در عرفات دفن شد.
نسب و ولادت
عبدالله بن عامر بن کُرَیز از قبیله قریش و پسردایی عثمان بن عفّان بود.[۱] مادرش دجاجة دختر اسماء سَلَمی و پدرش عامر، پسرعمه پیامبر اکرم(ص) بود که در فتح مکه مسلمان شد.[۲]
ابن‌عامر در سال چهارم هجری در مکه متولد شد. وقتی پیامبر(ص) برای عمرة القضاء به مکه رفت، وی را که سه سال داشت به حضور پیامبر بردند و پیامبر(ص) دستی بر لبان او کشید[۳] و برایش دعا کرد: «إنّی لَأرجو أن یَکون مَسقِیّاً»؛ امیدوارم سیراب شده باشد.[۴] ابن‌قُتَیبه، دعای پیامبر را اینگونه نقل کرده است: «إنّی لَأرجو أن یَکون مُتَّقِیا»؛ امیدوارم پرهیزگار باشد.[۵]
ابن‌عامر دوازده پسر و شش دختر داشت.[۶] او فرزندی به نام عبدالرحمن داشت. از این رو کنیه‌اش ابوعبدالرحمن بود.[۷]
حکومت بصره
عثمان بن عفان، خلیفه سوم، در سال ۲۹ قمری ابوموسی اشعری را از حکومت بصره برکنار کرد و عبدالله بن عامر را در ۲۵ سالگی حاکم بصره نمود.[۸] عثمان به ابوموسی نوشت: «من تو را به‌سبب ناتوانی یا خیانت برکنار نساختم و بر فضل تو آگاهم، ولی خواستم رعایت پیوند خویشاوندی‌ام با عبدالله بن عامر را داشته باشم و به او دستور داده‌ام که به تو سی هزار درهم بپردازد».[۹]
اقدامات عمرانی
عبدالله بن عامر در بخشی از بصره خانه‌هایی را خرید، آنها را خراب کرد و در جای آن بازار ساخت.[۱۰] همچنین نهری در شرق بصره به‌نام مادرش (ام‌عبدالله)[۱۱] و دو نهر نیز به‌نام‌های «نهر الابله» و «نهر الاساوره» در بصره حفر و جاری ساخت.[۱۲] او نخستین کسی است که در عرفات، حوض و استخر ساخت و آب چشمه را در آنجا جاری نمود.[۱۳]
فتوحات ابن‌عامر
عبدالله بن عامر پس از رسیدن به قدرت به‌دنبال فتوحات و کشورگشایی‌هایی که از زمان خلیفه دوم آغاز شده بود، از طرف عثمان مأمور لشکرکشی به ایران شد.[۱۴] وی در مدتی که در زمان عثمان و معاویه در مسند قدرت بود، بخش‌هایی از ایران را فتح نمود که برخی با جنگ و برخی با صلح انجام شد.[۱۵] از جمله آن مناطق، شهرهای شاپور، فسا، دارابگرد، رفسنجان، اصطخر در مناطق مرکزی ایران و شهرهای سجستان، سیستان، زرنج، نیشابور، طوس، کابل، هرات، مرو، بلخ، طالقان، جوین، فاریاب، طخارستان و سرخس در شرق ایران بود.[۱۶]
حضور در جنگ جمل
امام علی(ع) در ابتدای حکومت خود در سال ۳۵ق ابن‌عامر را از حکومت بصره برکنار نمود و عثمان بن حنیف را جانشین او کرد.[۱۷] ابن‌عامر در این حال اموال بیت‌المال را برداشت و به مکه رفت. هنگامی که طلحه و زبیر با عایشه برای قیام علیه علی(ع) در مکه جمع شدند، آنها می‌خواستند به شام بروند، ولی ابن‌عامر آنها را از این تصمیم منصرف کرد و به پیشنهاد او که در بصره ثروت فراوانی است، با هم به بصره رفتند.[۱۸] ابن‌عامر جهت تدارک جنگ، اموال بسیاری در اختیار آنان گذاشت.[۱۹] وی در جنگ جمل علیه امام علی(ع) جنگید.[۲۰] فرزندش عبدالرحمن نیز در این جنگ کشته شد.[۲۱] پس از شکست لشکر جمل و کشته‌شدن طلحه و زبیر، ابن‌عامر به دمشق رفت و در آنجا ساکن شد.[۲۲]
همراهی با معاویه
ابن‌عامر در جنگ صفین، در سپاه معاویه بود.[۲۳] هر چند بعضی برای وی نقشی در جنگ صفین ذکر نکرده‌اند.[۲۴] معاویه، پس از شهادت امام علی(ع) و بیعت مردم با امام حسن(ع)، عبدالله بن عامر را همراه با سپاهی برای مقابله با امام حسن(ع) روانه مدائن کرد، ولی کار به امضای صلح‌نامه کشید.[۲۵]
وقتی معاویه به خلافت رسید، ابن‌عامر را به درخواست خودش مجدداً برای مدت سه سال حاکم بصره نمود[۲۶] و دخترش هند را نیز به ازدواج وی درآورد.[۲۷] ابن‌عامر یک سال قبل از معاویه در سال ۵۹ق در مکه درگذشت و در عرفات دفن شد.[۲۸] او قبل از مرگش عبدالله بن زبیر را وصیّ خود قرار داده بود.[۲۹]
پانویس
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۲؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۹۳۲.
- ↑ ابن‌قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۳۲۰-۳۲۱.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۳۵۶؛ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۹۳۲.
- ↑ ابن‌قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۳۲۱.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۲.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۳۵۸.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۲۶۴.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۳.
- ↑ ابن‌قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۳۲۱.
- ↑ ابن‌قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۳۲۱.
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۳۴۸-۳۴۹.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۱۶۶.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۴.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۱۶۶-۱۶۷؛ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۴.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۵، ص۲۱۰.
- ↑ ثقفی، الغارات، ۱۳۵۳ش، ج۲، ص۶۴۶.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۴۵۲.
- ↑ ثقفی، الغارات، ۱۳۵۳ش، ج۲، ص۶۴۶
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۳۵۸.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۵۳۶؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۲۹، ص۲۶۱.
- ↑ منقری، وقعة الصفین، ۱۳۸۲ق، ص۲۴۶ و ۴۱۷.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۶.
- ↑ دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۲۱۶.
- ↑ ابن‌سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۳۶.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۹، ص۳۵۸.
- ↑ ابن‌قتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۳۲۱.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۹۳۲.
منابع
- ابن‌سعد، کاتب واقدی، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله بن محمد، الاستیعاب، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌قتیبة، عبدالله بن مسلم، المعارف، القاهرة، نشر المعارف، دوم، ۱۹۹۲م.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
- ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، بیروت، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۳ش.
- دینوری، احمد بن داوود، الأخبار الطوال، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دار التراث، دوم، ۱۳۸۷ق.
- مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
- منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، القاهرة، المؤسسة العربیة الحدیثة، دوم، ۱۳۸۲ق.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.