مدرسه خان (شیراز)
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | الله‌وردی‌خان |
| تأسیس | ۱۰۲۴ق |
| کاربری | مدرسه • آموزشی |
| مکان | شیراز |
| وقایع مرتبط | محل تدریس صدرالمتالهین شیرازی |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | مدرس • مسجد |
| شماره ثبت | ۷۵ در ۱۵ دی ۱۳۱۰ش |
مدرسه خان از مدارس قدیمی شیراز و یکی از بناهای دوره صفویه است. این مدرسه در محله اسحاق بیگ و در نزدیکی حرم شاهچراغ، مسجد و بازار وکیل قرار دارد. مدرسه خان به دستور الله‌وردی‌خان از والیان فارس، ساخته شد. او این مدرسه را به دلیل برقراری کرسی تدریسِ ملاصدرا ساخت تا به تدریس علوم عقلی و طبیعی بپردازد. این مدرسه داری ۹۲ حجره و یک مسجد است. مدرسه خان از جمله آثار معماری است که نقوش و خطوط به‌کار رفته در آن مورد تحقیق پژوهشگران قرار گرفته است. این مدرسه اکنون به‌عنوان حوزه علمیه، زیر نظر سید شرف‌الدین ملک‌حسینی مدیریت می‌شود.
معرفی
مدرسه خان، مدرسه‌ای قدیمی در شیراز است[۱] که در خیابان لطفعلی‌خان زند در محله اسحاق بیگ واقع شده است.[۲] شهرت این مدرسه به «خان» به جهت سازنده آن الله‌وردی‌خان است.[۳] شروع ساخت بنا در زمان الله‌وردی‌خان بوده اما قبل از اتمام آن، او فوت کرد و پسرش امام‌قلی‌خان روند ساخت مدرسه را ادامه داد و تا سال ۱۰۲۴ق ساخت به‌پایان رسید.[۴] در این مدرسه یک مدرَس مختص به ملاصدرا بوده که در آن حکمت و علوم طبیعی تدریس می‌کرده است. این مدرس در بالاخانه سردر مدرسه، بالای هشتی ورودی قرار دارد.[۵] [۶] بنابر نوشته روی یکی از کتیبه‌های مدرسه، حسین شماعی شیرازی در سال ۱۰۲۴ق معمار این مدرسه بوده است.[۷] مدرسه خان که در سال ۱۳۱۰ش به شماره ۷۵ به ثبت ملی رسید، اکنون به‌عنوان حوزه علمیه، زیر نظر سید شرف‌الدین ملک‌حسینی مدیریت می‌شود.[۸]
بنیان‌گذار
الله‌وردی‌خان اوندیلادزه، یک اسیر گرجستانی بوده است که بعد از مسلمان شدن، در دربار شاه عباس به منزلت می‌رسد و حاکم ولایات جنوبی ایران می‌شود.[۹] از دیگر بناهای معروف ساخته شده به‌دست او می‌توان به پل الله‌وردی‌خان در اصفهان معروف به سیوسهپل[۱۰] و گنبد و رواق الله‌وردی‌خان در حرم امام رضا(ع) اشاره کرد.[۱۱] وی از سرداران به‌نام و محبوب شاه عباس بود که شاه عباس او را پدر خطاب می‌کرد. او در سال ۱۰۲۲ق درگذشت.[۱۲]
حیات علمی
مدرسه خان به‌دلیل برقراری کرسی تدریس برای صدرالدین شیرازی ساخته شد.[۱۳] ملاصدرا در اولین حضورش در شیراز به خاطر تدریس علوم عقلی و نظریاتش تکفیر شد و به قم سفر کرد. ملاصدرا بعد از ساخته شدن این مدرسه بار دیگر به درخواست الله‌وردی‌خان به شیراز بازگشت. الله‌وردی‌خان قباله مدرسه را به نام ملاصدرا زد و در وقف‌نامه مدرسه، بر تدریس فلسفه و حکمت تأکید کرد. در این مدرسه صدرالمتألهین علاوه بر حکمت، فقه، ادبیات، اخترشناسی، ریاضیات، شیمی، زمین‌شناسی و علوم طبیعی را هم تدریس می‌کرد.[۱۴]
معماری
این مدرسه در زمینی به وسعت حدودا ۵۰۰۰متر بناشده است. صحن مدرسه به طول ۵۱متر و عرض ۴۵متر و حجره‌ها دورتادور حیاط مدرسه قرار گرفته‌اند. مدرسه به‌صورت چهار ایوانی و در دوطبقه ساخته شده است.[۱۵] طبقات بالا برای دانشجویان متاهل و پایین برای مجردان بوده است. در کتیبه‌های مدرسه آیات قرآن، مناجات حضرت امیر(ع)، ستایش پیامبر(ص) و خاندانش و القاب خداوند و احادیث مختلفی دیده می‌شود.[۱۶] برخی از این کتیبه‌ها مربوط به دوره قاجاریه است.[۱۷] در ساخت اجزای این مدرسه از ابجد نام پیامبر اسلام(ص) و حضرت علی(ع) و همچنین عددهایی که نماد بعضی از مقدسات اسلام است، الهام گرفته شده است. تعداد حجره‌ها ۹۲ عدد و به حروف ابجد نام محمد(ص) است. همچنین مدرسه دارای ۵ مدرس به تعداد پنج تن(ع) است. مدرسه خان مانند هر مدرسه دیگری، دارای یک مسجد است. این مسجد دارای ۱۲ راهرو به تعداد ۱۲ امام است. جمع تعداد حجره‌ها، مدرس‌ها، مسجد و راهروها، عدد ۱۱۰ است که حروف ابجد اسم علی(ع) را تشکیل می‌دهد. با افزودن چهار اتاق گاه‌شناسی (زمان یا وقت‌شناسی)، اتاق خادم، اتاق چراغ‌دار و اتاق مؤذن، مجموعاً عدد ۱۱۴ به‌دست می‌آید که برابر با تعداد سوره‌های قرآن مجید است.[۱۸]
مرمت و بازسازی
این مدرسه در چند مرحله تخریب و مرمت شده است؛ از جمله معمرین آن حاجی لطف‌الله شیرازی در سال ۱۲۴۹ق است. و دیگر بار، حجره‌های طبقه دوم مدرسه رو به ویرانی نهاد و حاجی میرزا علی‌اکبر قوام‌الملک شیرازی در سال ۷۴-۱۲۷۳ق به تعمیر آن پرداخت و تا سال ۱۲۸۵ق مرمت آن را به اتمام رساند. این مدرسه بار دیگر در سال ۱۳۳۶ق توسط اداره باستان‌شناسی استان فارس تعمیر و مرمت شد. در سال‌های اخیر نیز دیگر بار این بنا مورد مرمت قرار گرفته چنانکه تاکنون کلیه حجره‌ها مرمت شده و تنها ایوانی که در مقابل در ورودی وجود دارد، در حال تعمیر است.[۱۹]
نگارخانه
-
معماری مدرسه خان شیراز
-
نمایی از قسمت جلویی مدرسه خان
-
نمای کتیبه بالایی مدرسه خان
-
نمایی از حجره‌های مدرسه خان
-
نمایی از حیاط مدرسه خان
-
نمایی از قسمت پشتی و بیرونی مدرسه خان
-
نمای کلی از مدرسه خان
پانویس
- ↑ مدرسه خان شیراز، سایت میراث فرهنگی استان فارس.
- ↑ مدرسه خان شیراز، سایت میراث فرهنگی استان فارس.
- ↑ احمدی‌مقدم، یلفانی، گلجان، «نقش مدارس شیعی عصر صفویه در توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی (با تاکید بر دو مدرسه خان شیراز و مدرسه چهار باغ اصفهان)» ص۲۲.
- ↑ احمدی، هوایی، «بازشناسی کتیبه‌های یک بنای صفوی در شیراز؛ نمونه موردی: مدرسه خان» ص۱۲۹.
- ↑ حسینی فسایی، حسن، «فارسنامه ناصری»، ج۲، ص۱۲۲۲.
- ↑ احمدی‌مقدم، یلفانی، گلجان، «نقش مدارس شیعی عصر صفویه در توسعه فرهنگ وتمدن اسلامی (با تاکید بر دو مدرسه خان شیراز و مدرسه چهار باغ اصفهان)»، ص۲۳.
- ↑ احمدی‌مقدم، یلفانی، گلجان، «نقش مدارس شیعی عصر صفویه در توسعه فرهنگ وتمدن اسلامی (با تاکید بر دو مدرسه خان شیراز و مدرسه چهار باغ اصفهان)»، ص۲۲.
- ↑ مدرسه خان شیراز، سایت میراث فرهنگی استان فارس.
- ↑ سمیع پور، رشد آموزش، شماره ۵۹.
- ↑ «ساختمان سید علاءالدین و مدرسه خان در شیراز یادگاری از صفوی»، پایگاه خبری هنر.
- ↑ گذری بر تاریخ و ارزش معماری رواق و گنبد الله وردی‌خان، پایگاه خبری قدس آنلاین.
- ↑ فوائیدی، «اقدامات سیاسی، نظامی و فرهنگی الله وردی خان، سپهسالار شاه عباس اول»، ص۱۰۷ و ۱۰۸.
- ↑ احمدی‌مقدم، یلفانی، گلجان، «نقش مدارس شیعی عصر صفویه در توسعه فرهنگ وتمدن اسلامی (با تاکید بر دو مدرسه خان شیراز و مدرسه چهار باغ اصفهان)»، ص۲۲.
- ↑ دوانی، «دورنمایی از زندگانی صدرالمتالهین شیرازی»، ص۱۲۵.
- ↑ زارعی، رازانی، «همخوانی محتوای کتیبه با محل قرارگیری آن در معماری اسلامی (مقایسۀ تطبیقی مدرسۀ خان، مساجد مشیرالملک و نصیرالملک شیراز)»، ص۱۶۸.
- ↑ احمدی، هوایی، «بازشناسی کتیبه‌های یک بنای صفوی در شیراز؛ نمونه موردی: مدرسه خان»، ص۱۴۱.
- ↑ احمدی، هوایی، «بازشناسی کتیبه‌های یک بنای صفوی در شیراز؛ نمونه موردی: مدرسه خان» ص۱۳۲.
- ↑ احمدی‌مقدم، یلفانی، گلجان، «نقش مدارس شیعی عصر صفویه در توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی (با تاکید بر دو مدرسه خان شیراز و مدرسه چهار باغ اصفهان)»، ص۲۲ و ۲۳.
- ↑ مدرسه خان شیراز، سایت میراث فرهنگی استان فارس.
منابع
- احمدی، محمدرضا، هوایی، فاطمه، بازشناسی کتیبه‌های یک بنای صفوی در شیراز؛ نمونه موردی: مدرسه خان، فصلنامه رهیافت فرهنگ دینی، شماره ۸، ۱۳۹۸ش.
- احمدی‌مقدم، ابوطالب، یلفانی، رامین، گلجان، مهدی، نقش مدارس شیعی عصر صفویه در توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی (با تاکید بر دو مدرسه خان شیراز و مدرسه چهار باغ اصفهان)، پژوهش‌های اعتقادی کلامی، شماره ۴۱، ۱۴۰۰ش.
- پایگاه هنر نیوز. تاریخ درج مطلب:۲۱ فروردین ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۱ش.
- پایگاه خبری قدس آنلاین. تاریخ درج مطلب: ۱۰ آبان ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۱ش.
- حسینی فسایی، حسن، فارسنامه ناصری، انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۷۸ش.
- دوانی، علی، دورنمایی از زندگانی صدرالمتالهین شیرازی، ویژه‌نامه بزرگداشت ملاصدرا، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- زارعی، هانی، رازانی، مهدی، همخوانی محتوای کتیبه با محل قرارگیری آن در معماری اسلامی (مقایسۀ تطبیقی مدرسۀ خان، مساجد مشیرالملک و نصیرالملک شیراز)، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شماره ۲۶، ۱۳۹۹ش.
- سمیع‌پور، جمشید، الله‌وردی‌خان کیست؟، رشد آموزش، شماره ۵۹، ۱۳۹۴ش.
- فوائیدی، سمیرا، اقدامات سیاسی، نظامی و فرهنگی الله وردی خان، سپهسالار شاه عباس اول، فصلنامه تاریخ پژوهی، شماره ۴۴-۴۵، ۱۳۸۹ش.
- سایت میراث فرهنگی استان فارس. تاریخ بازدید:۸ دی ۱۴۰۱ش.