مدرسه آقابابا خان (شیراز)
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | آقاباباخان بارفروشی مازندرانی |
| تأسیس | ۱۲۴۰ق |
| کاربری | مدرسه • آموزشی |
| مکان | شیراز |
| نام‌های دیگر | مدرسه وکیل |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| شماره ثبت | ۶۰۳ |
مدرسه آقاباباخان یا مدرسه وکیل از بناهای مربوط به دوره زندیه در شیراز است که در مجاورت مسجد وکیل قرار دارد. ساخت این مدرسه به دستور کریم‌خان زند شروع و پس از مرگ او، در دوره قاجار توسط آقاباباخان بارفروش مازندرانی در سال ۱۲۴۹ق تکمیل شد. این بنا در سال ۱۳۴۷ش با شماره ثبت ۶۰۳، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است و اکنون زیر نظر حوزه علمیه قم اداره می‌شود و طلاب دینی نیز به تحصیل در آن می‌پردازند.
معرفی
مدرسه آقاباباخان که با نام‌های مدرسه وکیل و مدرسه سردار نیز شناخته می‌شود، از آثار دوره زندیه در شیراز است. این مدرسه در مرکز شهر شیراز و محله درب شاهزاده، خیابان طالقانی فعلی و در جنوب مسجد وکیل و غرب بازار وکیل قرار گرفته‌است.[۱] بر اساس کتیبه‌های موجود در مدرسه، شبستان این مدرسه، در سال ۱۲۴۵ق و حیاط آن در سال ۱۲۴۷ق به اتمام رسیده‌است.[۲] در سال ۱۳۳۳ش اداره باستان‌شناسی استان فارس تعمیراتی در این مدرسه انجام داده‌است.[۳] این مدرسه در ۲۹ خرداد ۱۳۴۷ش با شماره ثبت ۶۰۳، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.[۴] هم اینک این مدرسه زیر نظر حوزه علمیه قم و با مدیریت علی موحد و ابراهیم کلانتری اداره می‌شود و طلاب دینی نیز به تحصیل در آن می‌پردازند.[۵]
بنیان‌گذار
در ابتدا به دستور کریم‌خان زند، محمدحسین خان صدر اصفهانی به ساخت این بنا پرداخت، اما پیش از اتمام آن به تهران رفت و مدرسه ناتمام باقی ماند. پس از آن در دوره قاجاریه به هنگام حکمرانی حسینعلی میرزا در فارس، آقا باباخان بار فروش مازندرانی که آن را در سال ۱۲۴۹ق به اتمام رساند و محصولات روستای مزیجان[یادداشت ۱] برای آن وقف شد. آقاباباخان که در ابتدا در فرّاشخانه نوّاب فرمانفرما به مقام نیابت و جانشینی رسیده بود، به واسطه نشان دادن شایستگی‌اش، به مقام فراشباشی رسید. سپس برای تعلیم و تربیت فرزندان نواب فرمانفرما به مقام الله‌باشی نائل شد و در همین دوران به مقام سرداری سرزمین فارس نیز رسید.[۶]
ویژگی‌های بنا
معماری این بنا، برگرفته شده از معماری مدارس صفوی است.[۷] بهروزی در توصیف بنای این مدرسه می‌نویسد: در پشت در کوتاه آن، یک هشتی[یادداشت ۲] بدون کاشی‌کاری قرار دارد. بالای دالان، یک ارسی[یادداشت ۳] قرار دارد که قسمت جلو و ستون‌ها و جرزهای[یادداشت ۴] آن کاشی‌کاری شده و آیات قرآنی در قسمت زیرین جلوی پشت بام و حاشیه آن به صورت کتیبه نقش بسته شده‌است.
دو طرف ارسی، ۲ گوشواره[یادداشت ۵] قرار دارد که در قسمت بالایی آن کاشی‌کاری شده‌است. وسط آن یک گلدان گل قرار دارد و نقش دو طاووس در طرفین آن حک شده‌است.
حیاط آن ۳۲ متر طول و ۲۵ متر عرض دارد. در وسط حیاط، یک حوض بزرگ با لبه سنگی و ۴ باقچه قراردارد.
در سمت شمالی این مدرسه، در مقابل هشتی دالان و ارسی آن، یک طاق نمای بلند کاشی‌کاری شده قرار دارد که شبستان مدرسه شمرده‌می‌شود.
دور تا دور حیاط، ۲۲ اتاق است. کف پوش اتاق‌ها، سنگ ساده و پیشانی و ستون‌های آن کاشی‌کاری شده‌است و آیات قران با خط ثلث بر روی آن کتیبه شده‌است.[۸]
پانویس
- ↑ فسائی، فارسنامه ناصری، ص۱۶۲، ۱۶۳
- ↑ بهروزی، بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز، ص۲۳۱، ۲۳۲
- ↑ بهروزی، بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز، ص۲۳۱، ۲۳۲
- ↑ دانشنامه تاریخ معماری ایران شهر
- ↑ مدرسه آقا بابا خان، پرتال جامع گردشگری مجازی شهر شیراز و استان فارس.
- ↑ فسائی، فارسنامه ناصری، ص۲۲۷
- ↑ مدرسه آقا بابا خان، پرتال جامع گردشگری مجازی شهر شیراز و استان فارس.
- ↑ بهروزی، بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز، ص۲۳۱، ۲۳۲
یادداشت
- ↑ مزایجان در بخش مزایجان شهرستان بوانات واقع شده‌است. از طرف غرب به کوه‌های تنگ پونه‌ای و سرسفیدو از طرف شرق به روستای‌های کرخنگان و توتک از توابع شهرستان خاتم استان یزد و از طرف جنوب به بخش سرچهان بوانات و از طرف شمال به روستای مهدیه و کوه‌های خالشت محدود است. این روستا، آبش از قنات و رودخانهٔ محلی، محصولش غلات، انگور، میوه‌جات و شغل مردمش زراعت است.لغت نامه دهخدا
- ↑ قسمتی از خانه که پشت دروازه واقع و غالباً هشت گوش است. (فرهنگ معین)
- ↑ نوعی در یا پنجره مشبّک که رو به حیاط باز می‌شود و به طرف بالا و پائین، باز و بسته می‌شود. (لغت نامه دهخدا)
- ↑ دیوار اتاق و ایوان(لغت نامه دهخدا)
- ↑ دو ستونی است که در دو طرف در ورودی ساختمان، به اندازه نیم آجر عقب‌تر از آن بنا می‌کردند. (فرهنگ معین)
منابع
- بهروزی، علی‌نقی، «بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز»، اداره کل فرهنگ و هنر استان، ۱۳۵۴ش.
- پرتال جامع گردشگری مجازی شهر شیراز و استان فارس، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس، لینک
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- فرصت‌الدوله، محمد نصیر، «آثار عجم»، بمبئی، ۱۳۱۴ق.
- فسایی، میرزاحسن، «فارسنامه ناصری»، تهران، ۱۳۱۳ق.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۴۳ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی
- مرمت مدرسه آقاباباخان