لکهنو
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | هندوستان |
| استان | اوترا پرادش |
| جمعیت کل | ۲٬۷۵۰٬۴۴۷ نفر |
| نام محلی | لکنو |
| زبان | هندی، اردو |
| ادیان | اسلام، هندوئیسم |
| اطلاعات تاریخی | |
| وقایع مهم | تشکیل حکومت شیعی، اشغال شهر توسط انگلستان |
| اماکن | |
| قبرستان‌ها | حسینیه غفران مآب |
| حوزه علمیه | سلطان المدارس، مدرسه ناظمیه، مشارع الشرایع، مدرسةالواعظین، جامعة الزهراء |
لَکّهنو (به اردو: لکهنؤ) (به انگلیسی: Lucknow) مرکز ایالت اوتار پرادش هندوستان و از مراکز شیعه است. مرکز حکومت اوده، ابتدا در فیض‌آباد هند و بعدها به لکهنو منتقل می‌شود. لکهنو را سرزمین خاندان علمی و اجتهادی شیعه از جمله خاندان صاحب عبقات و غفران مآب در هند می‌دانند. بعد از تصرف لکهنو توسط انگلیسی‌ها و رواج علوم مختلف به وسیله آنها، علمای شیعه برای کم‌رنگ نشدن علوم اسلامی در این منطقه، تصمیم به تأسیس حوزه‌های علمیه مختلفی از جمله حوزه علمیه سلطان المدارس گرفتند. یکی از مهم‌ترین کتابخانه‌های شیعه به نام ناصریه در این شهر قرار دارد. مراسم ماه محرم در امام‌باره آصفی این شهر از مراسم‌های مشهور این منطقه است.
معرفی و تاریخچه
لکهنو [یادداشت ۱] یا لکهنور، پایتخت ایالت اوتار پرادش در هندوستان و از مراکز شیعه است.[۱] این شهر در سال ۱۱۸۸ق پایتخت حکومت شیعی اَوَده بود.[۲] پس از انقراض قطب شاهیان و عادلشاهیان از حکومت‌های شیعه این منطقه در سال ۱۰۹۸ق توسط امپراتور گورکانی اورنگ زیب، حکومت شیعه اوده در شمال هند به قدرت رسید[۳] که پس از شهر فیض‌آباد لکهنو را پایتخت خود قرار دادند.
پیش از تأسیس پاکستان، مراکز اصلی آموزش علوم شیعی در دهلی، رامپور، امروهه، سند و لکهنو قرار داشت. مساجد، حسینیه‌ها و منازل استادان پایگاه اصلی تدریس علوم اسلامی بود و مدارس به‌سبک کنونی کمتر وجود داشت.[۴] نقل کرده‌اند که در عصر حکومت سلاطین شیعی اوده، لکهنو به مهم‌ترین مرکز علمی شیعیان شبه قاره تبدیل شده بود.[۵]
در سال ۱۲۷۳ق آخرین سلطان اوده از سوی ارتش انگلیس برکنار شد و ارتش انگلیس با اشغال نظامی شهر لکهنو واجدعلی شاه را دستگیر و او را با اعضای خانواده‌اش به شهر کلکته، مقر حکومتی کمپانی هند شرقی بریتانیا، تبعید کرد.[۶] در پی این اتفاق سلطان العلماء، فتوای مبازره با ارتش بریتانیا را داد که پس از چند مرحله مقابله مردم با ارتش، در نهایت، ارتش انگلستان پیروز می‌شود.[۷]
شخصیت‌ها
لکهنو را به سبب وجود خاندان‌های شیعی، سرزمین خاندان علم و اجتهاد شیعه در هند می‌دانند.[۸] از این خاندان‌ها می‌توان به خاندان صاحب عبقات و خاندان غفران مآب اشاره کرد.[۹] بسیاری از این شخصیت‌ها در نجف و کربلا تحصیل کرده و بعدها به هند و شهر لکهنو بازمی‌گشتند.[۱۰]
سید محمد قلی موسوی هندی (۱۱۸۸-۱۲۶۸ق) متولد کنتور، از متکلمان لکهنو و مؤسس کتابخانه معروف ناصریه بود.[۱۱] حدود ۲۰ جلد کتاب از او بر جای مانده که معروف‌ترین آنها کتاب تشیید المطاعن در رد باب دهم از کتاب تحفه اثنا عشریه عبدالعزیز دهلوی است.[۱۲]
سید دلدار علی نقوی سبزواری معروف به غفران مآب، متولد ۱۱۶۶ق است. او را از احیاگران تشیع در شبه قاره هند و اولین کسی می‌دانند که در هند ادعای اجتهاد و مردم را به نماز جمعه و جماعت دعوت کرد.[۱۳] اجداد دلدار علی، همانند بسیاری از خاندان‌های سادات، بعد از حملات مغولان به خراسان، زادگاه خود را ترک کرده و در مناطق اطراف لکهنو ساکن و ماندگار شدند.[۱۴]
سیدعلی نقوی در سال ۱۳۳۲ق در لکهنو به دنیا آمد. نقل می‌کنند، او در سنین جوانی به اجتهاد رسید و آثار متعددی در حوزه‌های علوم اسلامی نگاشته است. او شاگرد میرزای نایینی، آقا ضیاء عراقی، سید ابوالحسن اصفهانی و دیگر علمای کربلا و نجف بوده است. آقا بزرگ تهرانی و سید حسن صدر، او را علامه پژوهشگر نامیده‌اند.[۱۵]
میرحامدحسین فرزند سید محمدقلی موسوی نیشابوری هندی از متکلمان و عالمان شیعه در میروت از توابع دهلی است.[۱۶]
مفتی میر محمّد عباس موسوی جزایری شوشتری، متولد ربیع الاول ۱۲۲۴ق و از نوادگان سید نعمت‌الله جزایری، صاحب الانوار النعمانیه، بود. او منصب قاضی القضاتی را بر عهده داشت.[۱۷]
ابراهیم لکهنویی، متولد لکهنو و از فقهای لکهنو و عهده‌دار امور دینی مردم آن شهر بود. او از طرف سلطان واحد علی شاه، آخرین سلطان شیعه لکهنو، به سید العلماء ملقب شد.[۱۸]
مراکز مهم شیعی
اِمام‌باره‌ها، بناهایی در سرزمین هند است که شیعیان برای برگزاری مراسم عزاداری به ویژه در ماه محرم، در آنها گرد می‌آیند. امام‌باره بزرگ لکهنو به نام آصفیه و امام‌باره کوچک آن از مهم‌ترین این بناها است.[۱۹] بعد از انتقال پایتخت به لکهنو با تلاش حاکمان و علمای شیعه و ایرانی، این شهر به مرکز عزاداری‌های باشکوه در مناسبت‌های مختلف مذهبی تبدیل شد. نقل است که نواب آصف الدوله، برای ترویج مراسم عزاداری مبالغ بسیاری هزینه می‌کرد؛ از جمله در مراسم عزاداری ماه محرم از سوی دولت همه ساله بیش از ششصد هزار روپیه هزینه می‌شد.[۲۰] از دیگر مکان‌های مذهبی لکهنو، حسینیه غفران مآب است. این حسینیه محل دفن علمای شهر لکهنو از جمله سید دلدارعلی نقوی است.[۲۱]
کتابخانه‌ها
- کتابخانه ناصریه
سید محمد قلی موسوی هندی پدر میرحامد حسین مؤسس کتابخانه ناصریه است. این کتابخانه بعدها به دست فرزند میرحامد، ناصر حسین، اداره شد که پس از مرگ ناصر حسین به کتابخانه ناصریه معروف گشت.[۲۲] کتابخانه ناصریه، حدود ۴۵۰۰۰ کتاب خطی و چاپی نفیس فارسی و عربی دارد.[۲۳] علامه امینی به جهت اهمیت این کتابخانه، به لکهنو سفر کرد و حدود ۴۰۰۰ نسخه خطی آن را نسخه‌برداری کرد.[۲۴]
- کتابخانه ممتاز العلماء
کتابخانه ممتاز العلماء، متعلق به محمدتقی بن سید حسین بن سید دلدار علی است. این کتابخانه با حدود دو هزار نسخه خطی از مهم‌ترین کتابخانه‌های لکهنو و یکی از کتابخانه‌های مهم هندوستان است.[۲۵]
- کتابخانه مدرسةالواعظین
کتابخانه مدرسه الواعظین، مشتمل بر ۲۰۰۰۰ کتاب چاپی و حدود ۱۵۰۰ نسخه خطی است.[۲۶]
حوزه‌های علمیه
پس از سلطه انگلیسی‌ها بر هند و فروپاشی حکومت شیعی اوده ۱۲۷۳ق، افکار و علوم جدید غربی در هند رواج یافت و علما برای مقابله با آن و همچنین دفاع از دانش و مکتب تشیع، حوزه سلطان المدارس را به تلاش مولانا سید ابوالحسن چند سال بعد و مدرسه ناظمیه و مشارع الشرایع را به‌تشویق ایشان و میرزا محمد عباس علی خان در سال ۱۳۰۸ق و مدرسةالواعظین را به سرپرستی نجم‌العلماء در سال ۱۳۳۸ق در لکهنو تأسیس کردند.[۲۷] گفته‌اند این سه مدرسه، نقش محوری در آموزش و پژوهش علوم اسلامی در هند ایفا کردند.[۲۸] در مدارس علمیه لکهنو، علوم نقلی و عقلی تا سطح اجتهاد تدریس می‌شد.[۲۹]
از دیگر مدارس لکهنو می‌توان به مدرسه تنظیم المکاتب، مدرسه امام‌باره غفران مآب و جامعة الزهراء ویژه زنان، اشاره کرد.[۳۰]
آثار علمی شیعیان
بنا بر نقل پژوهشگران، وضعیت پژوهش در زمان حضور دولت شیعی در لکهنو به حد مطلوبی رسیده بود.[۳۱] کتاب عبقات الانوار نوشته میر حامدحسین هندی در کلام و عقاید،[۳۲] کتاب لوامع التنزیل (سید علی حائری)، تفسیر روایج القرآن (مفتی محمدعباس) و تفاسیر سوره‌های متعدد قرآن توسط سید العلماء حسین بن دلدارعلی در تفسیر و آثار بیست‌وشش‌گانه مولانا دلدارعلی، آثار فرزندان مولانا دلدار علی، آثار متعدد علی حائری از جمله کتاب غایه المقصود (۴ جلد در عقاید)، ۱۲۵ جلد اثر علمی و ادبی از مفتی عباس، سه جلد کتاب حدیقه الاسلام از محمدحسین محقق هندی و ۱۴ اثر دیگر او، بیان‌کننده رشد تحقیق در آن دوره است.[۳۳]
زوال علمی لکهنو
وضعیت مناسبی از آموزش و پژوهش در لکهنو گزارش کرده‌اند و تا پیش از استقلال پاکستان ۱۹۴۷م، شیعیان این کشور تحت تأثیر مکتب علمی لکهنو بودند که برخی آموزه‌های آنها همسویی زیادی با گرایش‌های صوفیانه داشت.[۳۴] پس از استقلال پاکستان و گرایش روحانیت آن کشور به حوزه علمیه نجف و سپس قم و مشهد، گرایش‌های صوفیانه به‌‌تدریج، کم‌رنگ‌تر و ابعاد عملی مناسک دینی، اجتماعی و سیاسی آن مورد توجه بیشتری قرار گرفت.[۳۵] در نیمه دوم قرن بیستم لکهنو از شهرت و پیش‌تازی بازماند. این رکود هم‌زمان با استقلال پاکستان از هند و مهاجرت جمعیت زیادی از شیعیان هند به پاکستان بود. در این دوره حکومت انگلیس و سپس هندوهای هند، عرصه را بر مسلمانان از جمله شیعیان تنگ کردند.[۳۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ جمعی از پژوهشگران، مجموعه مقالات هند، ۱۳۹۲ش، ص۲۵.
- ↑ ضابط، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، ص۹۸.
- ↑ ضابط، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، ص۹۷.
- ↑ عارفی، شیعیان پاکستان،۱۳۸۵ش، ص۲۴۱.
- ↑ عارفی، شیعیان پاکستان، ۱۳۸۵ش، ص۲۴۱.
- ↑ ضابط، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، ص۱۰۶.
- ↑ ضابط، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، ص۱۰۶.
- ↑ حسینی، فهرست نسخه‌های خطی ممتاز العلماء، ۱۳۸۵ش، ص۶.
- ↑ خواجه پیری، «خاندان عبقات و اقدامات ایشان در حفظ تراث اسلامی»
- ↑ حسینی، فهرست نسخه‌های خطی ممتاز العلماء، ۱۳۸۵ش، ص۶.
- ↑ انصاری قمی، «شخصیت‌شناسی علامه سید محمدقلی موسوی لکهنوی»، ص۲۰۲.
- ↑ میرشریفی، هندوستانی که من دیدم، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۶.
- ↑ رحمان علی، تحفة الفُضَلاء، ۱۳۹۱ش، ص۸۴.
- ↑ ضابط، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، ص۱۰۱.
- ↑ صدر، تکمله امل الآمل، دار الاضواء، ص۴۴.
- ↑ میرشریفی، هندوستانی که من دیدم، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۶.
- ↑ ضابط، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، ص۱۰۱.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۰۵.
- ↑ حسینی، فهرست نسخه‌های خطی ممتاز العلماء، ۱۳۸۵ش، ص۶.
- ↑ ضابط، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، ص۱۰۰.
- ↑ زیدی، «نقش سید دلدار علی نقوی در گرایش شیعیان شبه قاره هند به مسلک اصولی»، ص۲۲۱.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، مجموعه مقالات هند، ۱۳۹۲ش، ص۱۶.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، مجموعه مقالات هند، ۱۳۹۲ش، ص۶۳.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، مجموعه مقالات هند، ۱۳۹۲ش، ص۱۶.
- ↑ حسینی، فهرست نسخه‌های خطی ممتاز العلماء، ۱۳۸۵ش، ص۷.
- ↑ صدرائی خویی، «نسخه‌های خطی مدرسه الواعظین لکهنو»
- ↑ عارفی، شیعیان پاکستان،۱۳۸۵ش، ص۲۴۲.
- ↑ عارفی، شیعیان پاکستان،۱۳۸۵ش، ص۲۴۲.
- ↑ عارفی، شیعیان پاکستان،۱۳۸۵ش، ص۲۴۳.
- ↑ صدرائی خویی، «نسخه‌های خطی مدرسه الواعظین لکهنو»
- ↑ عارفی، شیعیان پاکستان، ۱۳۸۵ش، ص۲۴۴.
- ↑ عارفی، شیعیان پاکستان، ۱۳۸۵ش، ص۲۴۴.
- ↑ عارفی، شیعیان پاکستان، ۱۳۸۵ش، ص۲۴۴.
- ↑ عارفی، شیعیان پاکستان، ۱۳۸۵ش، ص۲۴۴.
- ↑ عارفی، شیعیان پاکستان، ۱۳۸۵ش، ص۲۴۴.
- ↑ عارفی، شیعیان پاکستان، ۱۳۸۵ش، ص۲۴۴.
یادداشت
- ↑ در زبان اردو بعضی حروف دو حرفی (مرکب) وجود دارد که با یک صدای جدید غیر تک حرفی، خوانده می‌شوند.در اینجا حرف کاف و هاء مرکب بوده و با هم یک صدا را تشکیل می‌دهند و هاء در این کلمه به مانند زبان فارسی نیست
منابع
- امین، محسن، اعیان الشیعه، محقق:امین، حسن، بیروت، دار التعارف للمطبوعات،۱۴۰۳ق.
- انصاری قمی، ناصرالدین، «شخصیت شناسی علامه سید محمد قلی موسوی لکهنوی»، در مجله امامت پژوهی، شماره۲، ۱۳۹۰ش.
- پژوهشگران اداره کل پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، مجموعۀ مقالات هند، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- حسینی اشکوری، صادق، فهرست نسخه‌های خطی ممتاز العلماء (لکهنو - هند)، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- خواجه پیری، مهدی، «خاندان عبقات و اقدامات ایشان در حفظ تراث اسلامی»، سایت بنیاد فرهنگی امامت، درج مطلب: ۲۷ فروردین ۱۳۹۶ش، بازدید: ۱ آبان ۱۳۹۷ش.
- رحمان علی، محمد عبدالشکور بن علی، تحفة الفُضَلاء فی تراجم الکُملاء، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۱ش.
- زیدی، سیدسبط حیدر، «نقش سید دلدار علی نقوی در گرایش شیعیان شبه قاره هند به مسلک اصولی»، در مجله سفیر، شماره۳، ۱۳۸۵ش.
- صدرائی خوئی، علی، «نسخه‌های خطی مدرسةالواعظین لکهنو»، سایت بنیاد محقق طباطبایی، تاریخ بازدید: ۲۴ مهر ۱۳۹۷.
- صدر، حسن، تکمله امل الآمل، محقق:حسینی اشکوری، احمد، اهتمام:مرعشی، محمود، بیروت، دار الاضواء، بی‌تا.
- ضابط، حیدر رضا، «نقش علمای مهاجر ایرانی در ترویج تشیع در لکهنوی هند»، در مجله مشکوة، شماره ۸۷، ۱۳۸۴ش.
- عارفی، محمد اکرم، شیعیان پاکستان، قم، شیعه‌شناسی، ۱۳۸۵ش.
- میرشریفی، سیدعلی، هندوستانی که من دیدم، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش.