ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید علی بن محمد طباطبایی |
| موضوع | فقه |
| سبک | استدلالی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | دو جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث |
ریاضُ المَسائل فی بَیان الأحْکام بِالدّلائِل کتابی فقهی و به زبان عربی تألیف سید علی طباطبایی(متوفای ۱۲۳۱ ق). این کتاب، از شرح‌های معتبر کتاب النافع فی مختصر الشرایع معروف به مختصر النافع تألیف محقق حلی(م ۶۷۶ ق) است. ریاض المسائل یک دوره کامل فقه استدلالی از باب طهارت تا باب دیات در دو مجلد بوده که حاوی نظرات بزرگان فقه مثل شیخ طوسی، شیخ صدوق، علامه حلی، شهید اول، شهید ثانی، قاضی سعید الدین، کلینی، محمد باقر سبزواری، طبرسی، راوندی، فاضل مقداد، فخر المحققین، مقدس اردبیلی و دیگر بزرگان است. شهرت این کتاب آن چنان بوده، که مؤلف آن، همه جا به نام صاحب ریاض مشهور شده است.
نام‌های کتاب
این کتاب به نام‌هایی مثل «ریاض المسائل و حیاض الدلائل»، «ریاض المسائل فی بیان أحکام بالدلائل»، «ریاض المسائل فی تحقیق أحکام بالدلائل»، و همین‌طور به صورت کلی به نام«الشرح الکبیر»، مشهور شده است.[۱]
معرفی کلی
کتاب «مختصر النافع» از متون فقهی معتبری است که مورد اعتماد تمام فقهای عظام از زمان نگارش آن می‌باشد و از آن زمان تا به حال شروح معتبر و باارزشی همچون «کشف الرموز»، «ریاض المسائل»، «غایة المرام» و نظائر آن بر آن زده شده است حتی خود محقق حلی کتاب معروف معتبر را در شرح آن نگاشته است.
کتاب«ریاض المسائل» از کتاب‌های درسی در حوزه‌های علمیه بوده است و برای همین مکررا چاپ شده و استفاده از آن در بین فضلاء متداول می‌باشد. این کتاب شرحی دقیق و متین و از بهترین شروح «مختصر النافع» است.
مؤلف علاوه بر این شرح، که مشهور به شرح کبیر می‌باشد، شرح دیگری به نام «شرح صغیر» یا «حدیقة المؤمنین» نیز دارد که به صورت خلاصه‌تر کتاب «مختصر النافع» در آن شرح داده شده است.[۲]
تاریخ تألیف
همان‌طور که نقل شده، مؤلف مکررا می‌گفته که قصد نوشتن کتاب را به‌صورت متعارف نداشته است،[۳] بنابراین مباحث کتاب بدون ترتیب موجود در کتاب مختصر النافع نوشته شده است.
بنا به آنچه در الذریعة آمده، مؤلف ابتدا جلد دوم آن از کتاب اجاره تا آخر دیات را در سال ۱۱۹۲ق به پایان رسانده و جلد اول آن از کتاب طهارت تا کتاب عاریه و ودیعه را در سال ۱۱۹۶ق به پایان رسانده است. مؤلف در این سال، ۳۵ ساله بوده است.[۴]
محتوا
شیوه ورود و خروج صاحب ریاض در مسائل فقهی در این کتاب بدین صورت است که ابتدا، با طرح مسئله فقهی و تبیین مفهوم موضوع آن، به ذکر نظرات مختلف و ادله آنان می‌پردازد و با بیانی شیوا و در عین حال، مستدل و متقن به نقد آنان می‌پردازد و سپس برای اثبات فتوای خود، به ادله شرعی استناد می‌کند. ترتیب منطقی نظرات و ادله و نقد آنها طوری است که خواننده در مطالعه آن احساس خستگی نمی‌کند. به همین جهت، این کتاب طی سال‌ها یکی از کتب درسی حوزه‌های علمیه بوده و هم اکنون نیز یکی از کتاب‌های مرجع و مورد تحقیق فضلا و فقها است.[۵]
ریاض در گفتار دیگران
صاحب منتهی المقال می‌گوید: کتاب ریاض المسائل در غایت جودت و متانت و به طور اختصار، حاوی اکثر اقوال و ادله فقهیه با عبارات فصیحه و مُسَجَّعه بوده و مرجع استفاده اکابر و فُحول است و این کتاب، شرح مختصر النافع نوشته محقق اول است و بارها در ایران چاپ شده و معروف به شرح کبیر است.[۶]
شیخ اسدالله کاظمی صاحب مقابس الأنوار می‌گوید: برای سید علی طباطبایی دو شرح معروف بر مختصر نافع است. یکی، شرح کبیر که به ریاض المسائل نام‌گذاری شده است و دیگری، شرح صغیر است که هر دو در اصول مسائل فقهی و از بهترین کتاب‌های موجود می‌باشند.[۷]
صاحب الذریعة می‌نویسد: شرح مزجی دقیق متین متداول بین الفضلاء، و قیل إنّه مُلخَّص المُهذَّب البارع و الروضة البهیة و الحدائق الناظرة، و قیل بل الأخیرین و کشف الِّلثام و شرح المفاتیح الفیضیة للوحید البهبهانی.[۸]
حواشی و شروح
کتاب ریاض المسائل از همان ابتدای نگارش مورد توجه فقها و علما قرار گرفته و شروح زیادی بر آن نوشته شده که عبارتند از:
- اَنْوارُ الریاض، تألیف محمد بن عبدالصمد شهشهانی (م ۱۲۸۷ق)
- مِفْتاحُ الریاض، تألیف اسماعیل بن نجف حسینی مرندی (زنده در سال ۱۲۹۳ق)
- زُهر الریاض، تألیف محمدصالح بن محمدحسن تهرانی ملقب به داماد(م ۱۳۰۳ق) نوۀ صاحب ریاض
- وَثیقة الوسائل، از احمد بن علی حسینی رشتی، در سال ۱۳۲۰ق کتاب پایان یافته است.
- المصباح المنیر، بعضی از شاگردان مؤلف، آن را نوشته‌اند.
- طَرائق الریاض، تألیف غلام‌حسین دربندی (م ۱۳۲۳ق)
- حاشیه بر ریاض، تألیف سید محسن بن سید مهدی حکیم (م ۱۳۹۰ق)
- ایضاحُ الریاض، از حبیب‌اللّه ساوجی کاشانی (م ۱۳۴۰ق)
- ریاحین الریاض، میرزا علی نقی بن لطف علی تبریزی (م ۱۳۸۱ق)
- حیاضُ الزلائل فی شرح ریاض المسائل، تألیف محمدعلی مدرس تبریزی (م ۱۳۷۳ق)
- رُموزُ الریاض، تألیف شیخ عبدالنبی استرآبادی شریعتمداری (م ۱۳۴۰ق)
- التّأملیات یا حاشیه بر ریاض، ملا آغا خوئی.
از دیگر افرادی که بر این کتاب حاشیه زده‌اند:
- میرزا ابوالحسن مجتهد انگجی (م ۱۳۵۷ق)
- شیخ محمدباقر قاینی بیرجندی (م ۱۳۵۲ق)
- ملا محمدتقی بن حسین اصفهانی حائری (م ۱۲۹۹ق)
- سید محمدتقی بن امیر مؤمن حسینی قزوینی (م ۱۲۷۰ ق)
- سید حسین تقوی کهنوی (م ۱۲۷۳ق)
- سید شفیع جاپلقی (م ۱۲۸۰ق)
- ملا عبدالکریم ایروانی (م ۱۲۶۰ق)
- میرزا عبدالواسع بن محمد زنجانی (م ۱۲۶۹ق)
- ملا عبد الوهاب (م ۱۲۶۲ق)
- ملا محمدعلی بن احمد قراچه‌داغی
- شیخ علی بن محمدجواد مرندی (م ۱۲۸۷ق)
- میرزا محمدعلی بن ملا محمدنصیر مدرس چهاردهی (م ۱۳۳۴ق)
- محمد بن سلیمان تنکابنی (م ۱۳۰۲ق)
- سید مصطفی کاشانی (م ۱۳۳۶ق)
- میرزا نصراللّه مدرس فارسی (م ۱۲۹۱ق)
- سید مرتضی کشمیری
- شیخ احمد بن مصطفی خوئینی (م ۱۳۳۳ ق) از شاگردان میرزا حبیب‌الله رشتی
- سید حسین رضوی کاشانی.[۹] [۱۰]
نسخه‌ها
محقق کتاب در تحقیق این اثر، بر چهارده نسخه اعتماد کرده است:
- دو نسخه در کتابخانه سپهسالار تهران.
- نسخه‌ای در کتابخانه مجلس شورای اسلامی در تهران.
- چهار نسخه در کتابخانه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
- نسخه‌ای در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
- نسخه‌ای در کتابخانه وزیری یزد.
- نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس رضوی.
- نسخه‌ای در کتابخانه تبریز.
- نسخه‌ای در دانشگاه فردوسی مشهد.
- دو نسخه در کتابخانه آستانه مقدسه حضرت معصومه در قم.[۱۱]
نرم‌افزار ریاض المسائل
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، «معجم موضوعی کتاب ریاض المسائل» را برای استفاده فقه‌پژوهان و دیگر محققان علوم اسلامی طراحی کرده است. از ویژگی‌های این اثر، ارائه متن ۱۵ عنوان کتاب فقهی شیعه در ۵۲ جلد، از جمله «المختصر النافع فی فقه الإمامیة» و شروح آن، با قابلیت ارتباط بین متن و شرح است.[۱۲]
پانویس
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج ۱۴، ص۵۹، ج ۱۱، ص۳۳۶.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج ۱۱، ص۳۳۶.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات ج ۴ ص۴۰۱ و ۴۰۲.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج ۱۱، ص۳۳۶.
- ↑ معرفی کتاب ریاض المسائل، سایت اهل‌البیت.
- ↑ منتهی المقال، ص۲۲۹ و به نقل از منتهی المقال در روضات الجنات،۱۳۹۰ش، ج ۴، ص۴۰۰.
- ↑ کاظمی، مقابس الأنوار،الناشر : مؤسسة آل البيت عليهم السلام، ص۱۹.
- ↑ تهرانی، الذریعة،۱۴۰۸ق، ج ۱۱، ص۳۳۶.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج ۶، ص۹۸-۱۰۲.
- ↑ طباطبایی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ۱۴۱۰ق، ص۳۲۰ - ۳۲۲.
- ↑ طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ص۳۴ - ۳۷.
- ↑ ریاض المسائل تألیف آیت‌الله طباطبایی کربلایی، مرکز تحقیقاتی علوم اسلامی نور.
منابع
- طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۸ق.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، قم، اسماعیلیان.
- طباطبایی، سیدحسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مترجم: محمد آصف فکرت، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال فی احوال الرجال، قم، آل البیت.
- کاظمی، اسدالله بن اسماعیل، مقابس الانوار، قم، آل البیت.
- ریاض المسائل تألیف آیت‌الله طباطبایی کربلایی، مرکز تحقیقاتی علوم اسلامی نور، تاریخ انتشار : ۱۳۹۳/۱۰/۱۴ش.
- معرفی کتاب ریاض المسائل، سایت اهل‌البیت، تاریخ بازدید: ۸ آذر ۱۳۹۹ش.