سنج و دمام (آیین)
| سوگواری محرم | |
|---|---|
 تابلوی عصر عاشورا یکی از آثار نگارگری محمود فرشچیان | |
| رویدادها | |
| نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) • نامه امام حسین(ع) به اشراف بصره • روز عاشورا • واقعه کربلا • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) • روزشمار واقعه عاشورا • اسیران کربلا | |
| افراد | |
| امام حسین(ع) • علی اکبر • علی‌اصغر • عباس بن علی • حضرت زینب(س) • سکینه بنت حسین • فاطمه دختر امام حسین • مسلم بن عقیل • شهیدان کربلا • اسیران کربلا | |
| جای‌ها | |
| حرم امام حسین(ع) • تل زینبیه • حرم حضرت عباس(ع) • گودال قتلگاه • بین‌الحرمین • نهر علقمه | |
| مناسبت‌ها | |
| تاسوعا • عاشورا • دهه محرم • اربعین • دهه صفر | |
| مراسم | |
| مرثیه‌خوانی • نوحه • تعزیه • روضه • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سقاخانه • سنج و دمام • دسته عزاداری • شام غریبان • تشت‌گذاری • نخل‌گردانی • قمه‌زنی • راهپیمایی اربعین • تابوت‌گردانی • مراسم تابوت | |
سِنْج و دَمام از آیین‌های سنتی عزاداری در مناطق جنوبی کشور ایران به خصوص شهر بوشهر است. در این مراسم افراد با استفاده از دمام، سنج و بوق مراسم را برگزار می‌کنند. طبق نقل‌های تاریخی، سنج و دمام از کشور هند یا تانزانیا (زنگبار) به بوشهر وارد شده است.
تاریخچه
به نظر می‌رسد دمام در اصل دمبام بوده و در قدیم گروهی در بامداد با نواختن آن برای بیدارباش استفاده می‌کردند. نقل شده است که دمام توسط برخی از مردم زنگبار یا هند به بوشهر وارد شده است و از آن در مراسم مختلف شادی و غم استفاده می‌کردند و به مرور وارد مراسم عزاداری شد.[۱] برخی همراهی سنج با دمام را به اعتقادات بومی مردم بوشهر نسبت می‌دهند که مردم این شهر اعتقاد داشتند فلز شیطان و اجنه را فراری می‌دهد و در اطراف دمام که ساز مقدسی است، سنج آن نواخته می‌شود تا شیاطین به او نزدیک نشوند.[۲]
شکل
سنج دو صفحه دایره‌ای از جنس برنج به قطر ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر و ضخامت تقریبا ۵ میلیمتر است که هر کدام از آنها یک دستگیره چوبی در وسط آن دارد.[۳] بوق نیز از شاخِ پیچ در پیچ بزرگی درست می‌شود.[۴]
دمام، سازی است به شکل استوانه به طول ۴۵ تا ۵۵ سانتیمتر و قطر ۳۵ تا ۴۰ سانتیمتر که دو سوی آن را پوست کشیده‌اند. بدنه آن از جنس چوب یا ورق فلزی است و پوست روی آن را پوست بز و آهو می‌گذارند.[۵] دمام‌زن بر یک سمت آن با دست و بر سمت دیگر با چوب ضرباتی را می‌نوازدو آهنگ خویش را شکل می‌دهد.[۶]
مراسم
در هر مراسم سنج و دمام حدود هفت دمام و هشت سنج حضور دارند که شخصی در میانه آنها حضور دارد و آنها را مدیریت می‌کند.
در دسته دمام‌زنان یک نفر به نام إشْکون‌زن در ابتدای دسته قرار می‌گیرد و تک‌نواز است که ضرباهنگ یکنواخت آن، ضرباهنگی متفاوت با بقیه دمام‌ها ایجاد می‌کند. بقیه دمام‌زن‌ها در دو ردیف می‌ایستند و در ابتدای هر ردیف یک نفر به نام غِمْبِر حضور دارند که بقیه دمام‌زن‌ها از ایشان تقلید می‌کنند.[۷]
سنج‌زنان نیز معمولا به دو گروه تقسیم می‌شوند که چهار سنج بالای دمام‌ها و چهار سنج دیگر در کنار دمام‌های پایینی می‌ایستند و می‌نوازند.[۸]
همچنین بوق نیز از اجزای این مراسم است که البته حضور آن ضروری نیست. بوق هماهنگ‌سازی بین دمام‌زن‌ها را به عهده دارد و همچنین شروع دمام‌نوازی و خاتمه آن را نیز اعلام می‌کند.[۹]
مناسبت‌ها
سنج و دمام علاوه بر مراسم عادی شادی و عزا، در مراسم مذهبی نیز اجرا می‌شود که معمولا این مراسم مذهبی عبارتند از:
- اعلام وقت سحر ماه رمضان
- وفات پیامبر(ص)
- شب‌های ضربت‌خوردن حضرت علی(ع)
- عزاداری محرم که از شب ۷ محرم شروع به نواختن می‌کنند و در شب عاشورا اوج می‌گیرد.
- شهادت امام سجاد(ع)
- شهادت امام رضا(ع)[۱۰]
پانویس
- ↑ احمدی ری‌شهری، «دمام»، ۱۳۸۲ش، ص۲۴.
- ↑ شنبه زاده، «موسیقی کار دریایی بوشهر»، ۱۳۷۷ش، ص۱۱۷.
- ↑ حاجیانی، «واژه‌ها و اصطلاحات موسیقی در گویش بوشهری»، ۱۳۸۴ش، ص۱۲۳.
- ↑ شنبه زاده، «موسیقی کار دریایی بوشهر»، ۱۳۷۷ش، ص۱۱۷.
- ↑ سلطانی‌نیا، «سیری بر موسیقی محلی بوشهر؛ دمام»، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۳ و ۱۳۴.
- ↑ سلیمانی، «موسیقی دینی در ایران»، ۱۳۸۸ش، ص۱۶.
- ↑ سلطانی‌نیا، «سیری بر موسیقی محلی بوشهر؛ دمام»، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۶ و ۱۳۷.
- ↑ سلطانی‌نیا، «سیری بر موسیقی محلی بوشهر؛ دمام»، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۷.
- ↑ شنبه زاده، «موسیقی کار دریایی بوشهر»، ۱۳۷۷ش، ص۱۱۷.
- ↑ سلطانی‌نیا، «سیری بر موسیقی محلی بوشهر؛ دمام»، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۹.
منابع
- سلطانی‌نیا، اشرف، «سیری بر موسیقی محلی بوشهر؛ دمام»، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره ۳۴، پاییز ۱۳۹۲ش.
- احمدی ری‌شهری، عبدالحسین، «دمام، مجله مقام موسیقایی»، شماره ۲۰، بهار ۱۳۸۲ش.
- حاجیانی، فرخ، «واژه‌ها و اصطلاحات موسیقی در گویش بوشهری»، مجله گویش‌شناسی، شماره ۴، اسفند ۱۳۸۴ش.
- شنبه زاده، سعید، «موسیقی کار دریایی بوشهر»، شماره ۳، پاییز و زمستان ۱۳۷۷ش.
- سلیمانی، مرضیه، «موسیقی دینی در ایران»، شماره ۴۸، اسفند ۱۳۸۸ش.
پیوند به بیرون
| سنت‌ها و مراسم‌ها | فهرست آیین‌های عاشورایی • سیاه‌پوشی • تشت‌گذاری • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سنج و دمام • مرثیه‌خوانی • نوحه‌خوانی • دسته عزاداری • هیئت عزاداری • تعزیه‌خوانی • روضه‌خوانی • مقتل‌خوانی • قمه‌زنی • نخل‌گردانی • تابوت‌گردانی • مراسم‌تابوت • مشعل‌گردانی • حسی • گِل‌مالی • شاخسِی واخسِی • همایش شیرخوارگان • پیاده‌روی اربعین • خیمه‌سوزان • چاووش‌خوانی • عَلَم‌کشی • چهل منبر • یزله‌خوانی • عزاداری طویریج • پرده‌خوانی • یوم‌الحسین • جاماندگان اربعین • یوم العباس • کفن‌پوشی |  |
|---|---|---|
| روضه‌ها | ||
| تعزیه‌ها | ||
| مناسبت‌ها | ||
| مکان‌ها | کربلا • حرم امام حسین(ع) • حرم حضرت عباس(ع) • بین‌الحرمین • تل زینبیه • گودال قتلگاه • کف‌العباس • خرابه شام • خیمه‌گاه • فرات • غاضریه • نهر علقمه • نینوا • حسینیه • تکیه • سقاخانه • امام‌باره • حسینی‌دالان • بازار شام | |
| کتاب‌ها | ||
| آداب | ||
| مرثیه‌ها | ||
| وابسته | سوگواری • مقتل • توغ • زیارت عاشورا • تحریفات عاشورا • ادبیات عاشورایی • موکب • لعن یزید • گریه بر حسین(ع) • حدیث ریان بن شبیب • پیرغلام اهل‌بیت • فقه عزاداری | |