کثیر السفر

کَثیرُ السَّفَر کسی که شغل یا زندگی‌اش به گونه‌ای است که زیاد سفر می‌کند و فاصله بین سفرهایش کم‌تر از ده روز است. از نظر بسیاری از فقیهان شیعه افراد کثیر السفر و دائم السفر حکم مسافر را ندارند و باید در سفر روزه بگیرند و نماز را تمام بخوانند. با توجه به گسترش رفت و آمدها و مسافرت‌های شغلی و تحصیلی، احکام کثیر السفر جزو پرسش‌های رایج شده است.

مفهوم کثیر السفر

اصطلاح کثیر السفر یا دائم السفر در کنار اصطلاحاتی مثل مَن شُغلُهُ السَّفَر (کسی که شغلش مسافرت است) و مَن شُغلُهُ فی السَّفَر (کسی که شغلش در مسافرت است) از تعبیراتی هستند که در بحث نماز مسافر در کتاب‌های فقهی مطرح شده‌اند. ریشه این اصطلاحات چند حدیث از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) است. در این احادیث حکم نماز و روزه کسانی که مثل شتردار و دریانورد و نامه‌رسان و تاجر سفرهای زیادی دارند بیان شده است.

به نوشته مقاله «حُکمُ مَن عَمَلُهُ السَّفَر» اصطلاح کثیر السفر در احادیث و نیز متون فقهی قبل از شیخ مفید نیامده است و شیخ مفید این اصطلاح را بر اساس مضامین احادیث ساخته است. برخی فقیهان نیز از تعبیر کسانی که کارشان سفر است استفاده کرده‌اند و برخی دیگر نیز از تعبیر «کسی که سفر او بیش از حَضَر باشد» استفاده کرده‌اند.

سفر شغلی و غیر شغلی

از نظر برخی از فقیهان شیعه معیار حکم درباره کسانی که زیاد سفر می‌کنند اصولا تعداد مسافرت‌ها نیست، بلکه معیار اصلی، شغلی و غیر شغلی بودن سفر است. از نظر ایشان سفر غیرشغلی هر چند زیاد باشد باعث تغییر حکم مسافر نمی‌شود.

کسانی که شغلشان با مسافرت پیوند دارد، گاه سفر مقدمه شغلشان است همانند کسی که محل سکونتش با محل کارش فاصله‌ای بیش از مسافت شرعی دارد و گاه شغلشان سفر است و اصولا بدون سفر شغل‌شان محقق نمی‌شود مثل راننده. از نظر بسیاری از فقیهان شیعه وظیفه این دو گروه با هم تفاوتی ندارد و هیچ یک حکم مسافر را ندارند و باید در سفر نماز را تمام بخوانند. برخی از فقیهان بین کسی که شغلش سفر است با کسی که شغلش در سفر است تفاوت قائل شده و گروه دوم را مسافر می‌دانند.

سفر غیر شغلی

بنابر نظر برخی از فقهای شیعه مسافرت غیر شغلی مثل زیارت و تفریح نیز مثل مسافرت شغلی است و اگر به گونه‌ای باشد که به شخص کثیر السفر بگویند او دیگر حکم مسافر ندارد و نماز و روزهاش تمام است.

معیار کثرت

بیشتر فقیهان شیعه معیار تشخیص کثیر السفر را قضاوت عرف مردم می‌دانند و گاه در پاسخ استفتاءات معیاری برای کثیر السفر بودن بیان کرده‌اند. فقها درباره اینکه با چه مقدار از مسافرت شخص حکم کثیر السفر پیدا می‌کند فتاوای مختلفی دارند. برخی از معیارهای فقیهان به قرار ذیل است؛

• کسی که شغل او مسافرت است؛ مثل خدمه قطار و هواپیما و راننده.
• سه روز در هفته به مسافرت برود و این وضعیت دست‌کم دو ماه در سال ادامه داشته باشد.
• در کم‌تر از ده روز یک‌بار به مسافت شرعی سفر کند و این وضعیت حداقل دو ماه استمرار داشته باشد.
• در کم‌تر از ده روز یک‌بار به مسافت شرعی سفر کند و قصد داشته باشد این کار را حداقل چهار ماه ادامه دهد.
• سفرها باید به‌گونه‌ای باشد که عرفاً بگویند کثیر السفر شده است.
• در طول یک‌ماه چهار سفر داشته باشد که فاصله آن‌ها کم‌تر از ده روز باشد.
• هفته‌ای یک‌بار تردد کند و این وضعیت دست‌کم دو ماه ادامه داشته باشد.

منابع

• حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، موسسة آل البیت (ع)، ۱۴۰۹ق.
• امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعاتی دار العلم، بی‌تا.
• مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی (احکام مسافر)، قم، نشر فراکاما، ویرایش دوم، ۱۳۹۱ش.
• مسعودی، عبدالهادی، «حکم من عمله السفر»، در مجله فقه اهل البیت، قم، شماره ۴۹، ۱۴۲۹ق.
• یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی مع التعلیقات، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۰ق.