حسین نوری همدانی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | آیت‌الله • آیت‌الله‌العظمی |
| تاریخ تولد | ۱۳۰۴ش |
| محل زندگی | قم |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | آیت‌الله بروجردی • امام خمینی • علامه طباطبایی • سید محمد داماد |
| محل تحصیل | همدان • قم |
| تألیفات | معجم الرواة الثقات • الخمس فی ضوء مدرسة أهل بیت علیهم السلام • ترجمه کتاب مجمع البیان • اسلام مجسم |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | مرجع تقلید • تأسیس مدرسه علمیه مهدی موعود(عج) |
| وبگاه رسمی | https://noorihamedani.ir/home |
حسین نوری همدانی (متولد ۱۳۰۴ش) مرجع تقلید و استاد درس خارج حوزه علمیه قم است که سابقه عضویت در مجلس خبرگان رهبری و امامت جمعه همدان را دارد. او از شاگردان سید محمد داماد، علامه طباطبایی، آیت‌الله بروجردی و امام خمینی بوده است.
نوری همدانی از امام خمینی اجازه برای تصدی امور حسبیه دارد و جزو پایه‌گذاران و نویسندگان مجله مکتب اسلام و مؤسس مدرسه علمیه مهدی موعود(عج) در قم بود.
سخنرانی علیه حکومت پهلوی در حسینیه ارشاد، تنظیم و نشر اعلامیه‌ها، امضای اعلامیه مرجعیت امام خمینی، سخنرانی در تظاهرات ۱۹ دی، زندانی شدن در تهران و تبعید به خلخال و سقز از سوابق سیاسی نوری همدانی قبل از انقلاب اسلامی ایران است.
رساله عملیه آیت‌الله نوری همدانی در سال ۱۳۷۱ش انتشار یافت. از وی تألیفات بسیاری از جمله معجم الروات الثقات، جهاد، انسان و جهان، جایگاه زن در جهان اسلام و... به چاپ رسیده است.
به عقیده نوری همدانی راکد نگه داشتن ثروت(کنز مال) حرام بوده و اموال مسلمانان باید همیشه در گردش باشد. او همچنین دریافت جریمه دیرکرد توسط بانک‌های ایران، را حرام دانسته و انتقاد‌های بسیار داشته است.
زندگی و تحصیل
حسین نوری همدانی متولد ۱۳۰۴ش در شهر همدان است.[۱] پدرش، ابراهیم، از علمای معروف همدان بود. نوری همدانی ادبیات فارسی، گلستان سعدی و معالم الاصول را از پدر یاد گرفت.[۲] در سال ۱۳۲۱ش به مدرسه آخوند همدانی رفته و به پیشنهاد ملاعلی معصومی همدانی با محمد مفتح هم حجره و هم‌مباحثه شد.[۳] او دارای طبع شعر بوده و در جوانی شعر می‌سرود؛ اما به سفارش آیت‌الله ملاعلی همدانی از سرودن شعر منصرف شد.[۴]
پس از یک سال در سال ۱۳۲۳ش به قم رفت و نزد علمایی چون سید محمد داماد، حسین بروجردی و امام خمینی شاگردی کرد.[۵] وی همچنین پنج سال در درس اسفار سید محمدحسین طباطبائی شرکت می‌کرد.[۶]
آیت‌الله نوری همدانی از طرف امام خمینی در تصدی در امور حِسبیه مجاز شمرده شد.[۷] رساله عملیه نوری همدانی در سال ۱۳۷۱ش منتشر شد.[۸] نام آیت‌الله نوری همدانی به همراه شش مرجع دیگر در سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم دیده می‌شود.[۹]
فعالیت‌ها
حسین نوری همدانی پیش از انقلاب اسلامی ایران جزو کسانی بود که در حسینیه ارشاد تهران، مسجد اعظم قم و مسجد ارک تهران منبر می‌رفت و علیه حکومت پهلوی اعتراض می‌کرد.[۱۰] وی در تهیه، تنظیم و نشر اعلامیه‌ها فعالیت داشته[۱۱] و جزو هیئت مدیره و نویسندگان نشریه مکتب اسلام قم بود.[۱۲] همچنین قبل از انقلاب اسلامی ایران، کتابی به عنوان «انقلاب حسین و فلسفه انقلاب» منشتر کرد که مورد واکنش نیروهای امنیتی حکومت پهلوی قرار گرفت.[۱۳]
پس از تبعید امام خمینی به ترکیه، حسین نوری همدانی به دلیل امضای اعلامیه، در حمایت از امام خمینی، دستگیر و به زندان قزل قلعه در تهران منتقل شد.[۱۴] نوری همدانی پس از چند ماه تحمل زندان آزاد شد ولی از ایراد سخنرانی منع شد.[۱۵] همچنین نوری همدانی یکی از دوازده نفری بود که پس از درگذشت آیت‌الله حکیم اعلامیه مرجعیت امام خمینی را امضا کرد.[۱۶] به دلیل فعالیت‌های او علیه نظام سلطنتی پهلوی، حکومت پهلوی تدریس نهج البلاغه وی را در مسجد اعظم قم تعطیل کرد.[۱۷]
حوادث ۱۹ دی و تبعید
در ۱۹ دی ۱۳۵۶ش، پس از انتشار مقاله‌ای از طرف روزنامه اطلاعات علیه امام خمینی و اعتراض علمای حوزه علمیه قم، تجمعی اعتراض آمیز در خانه نوری همدانی در قم صورت گرفت و پس از سخنرانی وی مردم در خیابان‌ها راهپیمایی کردند.[۱۸] به دنبال تظاهرات ۱۹ دی قم، آیت‌الله نوری همدانی به خلخال و بعد به سقز تبعید شد.[۱۹]
نوری همدانی پس از آزادی برای دیدن امام خمینی به نوفل لوشاتو رفت و پس از ملاقات با امام خمینی، از طرف ایشان پیامی خصوصی برای مرتضی مطهری و سید محمد بهشتی آورد.[۲۰]
پس از انقلاب
حسین نوری همدانی در سال ۱۳۵۸ش و ۱۳۵۹ش از طرف امام خمینی برای رسیدگی به امور دانشجویان به اروپا فرستاده شد.[۲۱] وی در این مدت برای معرفی انقلاب اسلامی به کشورهای گوناگونی از جمله انگلیس، فرانسه، آلمان و یونان سفر داشت. همچنین به کشورهای پاکستان و هند نیز برای تبلیغ اسلام رفته است.[۲۲] نوری همدانی در سال ۱۳۹۶ش به لبنان رفت و با شخصیت‌های علمی و سیاسی لبنان از جمله سید حسن نصرالله دیدار داشته است.[۲۳]
آیت‌الله نوری همدانی از سال ۱۳۵۸ تا نیمه سال ۱۳۶۳شمسی امام جمعه همدان،[۲۴] و نیز جزو نمایندگان اولین دوره مجلس خبرگان رهبری در ایران بود.[۲۵] تأسیس مدرسه علمیه مهدی موعود(عج) در قم نیز از فعالیت‌های اوست.[۲۶]
درباره مبارزات سیاسی نوری همدانی کتابی به عنوان «آیت‌الله العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک» توسط مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات ایران منتشر شده است.[۲۷]
تألیفات و تدریس
حسین نوری همدانی در موضوعات مختلف از جمله فقه، اصول، اعتقادات و مسائل اجتماعی، تألیفات فراوانی دارد[۲۸] که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
رساله توضیح المسائل: این کتاب مجموع فتوا‌های نوری همدانی درباره موضوعاتی چون تقلید، طهارت، نماز، روزه و حج است.[۲۹]
معجم الرواة الثقات و ترتیب الطبقات: کتابی درباره علم رجال که در آن راویان ثقه، طبقه راویان و تعداد روایت آنها بیان شده است.[۳۰]
الخمس فی ضوء مدرسة أهل البیت علیهم السلام: درباره خمس، احکام خمس و موارد مصرف آن توضیح داده شده است.[۳۱]
اسلام مُجسم: درباره علم و روش‌های کسب آن بوده و سرگذشت برخی از علمای بزرگ شیعه از جمله سید محمد مجاهد، سید محمدباقر شَفتی، میرزای شیرازی، سید جمال‌الدین اسدآبادی و علامه امینی بیان می‌کند.[۳۲] این کتاب به نام علمای بزرگ اسلام نیز شهرت یافته است.[۳۳]
جهاد: کتابی حاوی فضیلت، عواقب ترک، روش‌های جهاد که در آن به جهاد از نگاه روایات و قرآن نیز پرداخته شده است.[۳۴]
انسان و جهان: موضوع این کتاب خداشناسی با توجه به شگفتی‌های جهان آفرینش است.[۳۵]
دانش عصر فضا: حاوی مباحثی چون علم نجوم و وضعیت ستارگان است.[۳۶]
ربا: در این کتاب به مسائل مال ربوی و همچنین روش‌های حفظ ارزش پول اشاره شده است.[۳۷]
التعلیقات علی کتاب العروة الوثقی: حاوی برخی نظرات شخصی آیت‌الله نوری همدانی درباره متن کتاب العروة الوثقی است.[۳۸]
وی همچنین درباره موضوعات دیگری چون جایگاه بانوان در اسلام، اقتصاد اسلامی، آمادگی رزمی، خمس، اخلاق و عرفان به نگارش در آورده[۳۹] و دو جلد از تفسیر مجمع البیان را به فارسی ترجمه کرده است.[۴۰]
تدریس
نوری همدانی پس از ورود به قم در سال ۱۳۲۳ش، تدریس را در موضوعات مختلف فقه، اصول، اخلاق و احکام آغاز کرد.[۴۱] وی اکنون دروس خارج فقه و اصول را در قم تدریس می‌کند.[۴۲] یکی از موضوعات درس خارج او، نوآوری فقهی و بانکداری است که به مسائلی چون شرایط بانکداری اسلامی، پرداخت سود بانک‌ها، وکیل بودن بانک از طرف مردم و بانکداری غیر ربوی پرداخته است.[۴۳]
وی همچنین دیگر مسائل فقهی از جمله امر به معروف و نهی از منکر، بیع، جهاد، ارث و صوم را نیز تدریس کرده است.[۴۴]
بزرگداشت
در بیست و سومین دوره همایش کتاب سال حوزه که در سال ۱۴۰۰ش در قم برگزار شد حسین نوری همدانی به عنوان شخصیت برجسته علمی حوزه معرفی شد و به پاس خدمات علمی، فرهنگی، تدریس و تألیفات مورد تقدیر در این دوره از همایش قرار گرفته است.[۴۵]
نظریه‌های فقهی و اجتماعی
آیت‌الله نوری همدانی، فتواها و موضع‌گیری‌های مختلفی داشته است:
کنز مال: نوری همدانی در درس خارج فقه خود، راکد و ثابت نگه‌داشتن ثروت(کنز مال) را حرام دانسته و به عقیده او همانطور که خون در بدن در جریان است، سرمایه مسلمانان نیز باید در گردش باشد.[۴۶]
جریمه دیرکرد: طبق عقیده نوری همدانی دریافت جریمه دیرکرد وام توسط بانک‌ها ربا و حرام است.[۴۷]
ممنوع بودن توهین به مقدسات اهل سنت: به عقیده آیت‌الله نوری همدانی توهین به مقدسات اهل سنت جایز نیست.[۴۸]
مقابله با داعش: در پی حمله داعش به عراق، نوری همدانی با صدور بیانیه‌ای، دفاع از اسلام و مسلمانان را بر همه مردم واجب دانست.[۴۹]
مخالفت با طرح کنترل جمعیت: نوری همدانی با اجرای طرح کنترل جمعیت در ایران مخالفت کرد.[۵۰] به عقیده وی، رشد جمعیت کشور در صورت مدیریت صحیح باعث رشد اقتصاد شده و منجر به فقر جامعه نمی‌شود.[۵۱] در ایران به دلیل رشد جمعیت و عدم امکانات اقتصادی، طرح کنترل جمعیت برای جلوگیری از زیاد شدن جمعیت اجرا می‌شد.[۵۲]
پانویس
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ صبری، «ایمان و خلوص اورا خستگی ناپذیر کرده بود.»، ص۱۳؛ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «اجازه‌نامه به آقای حسین نوری همدانی در امور حسبیه و شرعیه»، سایت جامع امام خمینی.
- ↑ «رساله توضیح المسائل»، سایت کتابخانه اسناد ملی.
- ↑ نام مراجع تقلید شیعه، «سایت جامعه مدرسین».
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی،آیت‌الله العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۶ش، ص۱۵، ۲۱ و۲۲.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، آیت‌الله العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۶ش، ص۲۲، ۳۶ و۷۱.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، آیت‌الله العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۶ش، ص۲۲، ۳۶ و۷۱.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، آیت‌الله العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۶ش، ص۲۲۳.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ شیرخانی، «اسناد و خاطرات: جایگاه قیام ۱۹ دی در روند پیروزی انقلاب اسلامی»، ص۱۷۴-۱۷۳.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «روایتی از سفر یک هفته‌ای آیت‌الله نوری همدانی به لبنان»، سایت مشرق‌نیوز.
- ↑ ائمه جمعه همدان در ۴ دهه، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری»
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، آیت‌الله العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۹۶ش.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ نوری همدانی، رساله توضیح المسائل، ۱۳۹۳ش.
- ↑ نوری همدانی، معجم الرواة الثقات، ۱۳۹۲ش، ص۵-۱۰۰۰.
- ↑ نوری همدانی، الخمس فی ضوء مدرسة اهل البیت علیهم السلام، ۱۴۱۹ق.
- ↑ علمای بزرگ اسلام؛ تألیفات، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ علمای بزرگ اسلام؛ تألیفات، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ تألیفات، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ تألیفات، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ تألیفات، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ تألیفات، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ نوری همدانی، التعلیقات علی کتاب العروة الوثقی، ۱۳۸۹ش.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ نوری همدانی، ترجمه تفسیر مجمع البیان، نشر فراهانی، ج۱ و ۲،
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ دروس خارج فقه-بانکداری، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ «دورس خارج فقه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ دبیرخانه همایش کتاب سال حوزه، ویژه‌نامه بیست و سومین همایش کتاب سال حوزه، ۱۴۰۰ش، ص۱۷و۲۱
- ↑ «دروس خارج فقه، نو آوری در فقه، بانکداری، جلسه اول»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی.
- ↑ نوری همدانی: اخذ دیرکرد توسط بانک‌ها حرام است»، سایت مشرق‌نیوز.
- ↑ «نظر مراجع تقلید درباره توهین به مقدسات اهل سنت»، سایت روزنامه همدلی.
- ↑ «آیت‌الله نوری همدانی: دفاع از اسلام و مسلمانان در برابر داعش واجب است»، سایت جوان‌آنلاین.
- ↑ مجله حوزه، آیینه داران حقیقت، ۱۳۸۲ش، ص۴۷۶.
- ↑ مجله حوزه، آیینه داران حقیقت، ۱۳۸۲ش، ص۴۷۶.
- ↑ «تاریخچه کنترل حمعیت در ایران»؛ «تشریح بزرگترین برنامه کنترل جمعیت تاریخ در ایران»، خبرگزاری مهر.
منابع
- شیرخانی، علی، «اسناد و خاطرات: جایگاه قیام ۱۹ دی در روند پیروزی انقلاب اسلامی»، در مجله پژوهشنامه انقلاب اسلامی، اصفهان، دانشگاه اصفهان، پاییز۱۳۸۷ش.
- صبری، حمید، «ایمان و خلوص اورا خستگی ناپذیر کرده بود.»، در مجله شاهد یاران، تهران، بنیاد شهید و امور ایثارگران، دی ماه ۱۳۸۵ش.
- مرکز بررسی اسناد تاریخی، آیت‌الله العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک، تهران، نشر مرکز بررسی اسناد تارخی وزارت اطلاعات، ۱۳۹۶ش.
- دبیرخانه همایش کتاب سال حوزه، ویژه‌نامه بیست و سومین همایش کتاب سال حوزه (۲۳)، قم، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۴۰۰.
- «اجازه نامه به آقای حسین نوری همدانی در امور حسبیه و شرعیه»، سایت جامع امام خمینی، تاریخ بازدید مطلب: ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی، تاریخ درج مطلب: ۱۳۶۷ش، تاریخ بازدید: ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «متن بیانیه معظم‌له در حمایت از بیانیه گام دوم انقلاب مقام معظم رهبری»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اسفند ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «مردم مصمم‌تر از گذشته در برابر دشمن ایستاده‌اند/مسؤولان مشکلات مردم را حل کنند»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ بهمن ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «انقلابی کسی است که به نظرات و توصیه‌های رهبری عمل کند»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله نوری همدانی، تاریخ درج مطلب: ۲۴ بهمن ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «روایتی از سفر یک هفته‌ای آیت‌الله نوری همدانی به لبنان»، سایت مشرق، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مهر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۵ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «نظر مراجع تقلید درباره توهین به مقدسات اهل سنت»، سایت روزنامه همدلی، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۵ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «آیت‌الله نوری همدانی: دفاع از اسلام و مسلمانان در برابر داعش واجب است»، سایت جوان آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۵ خرداد ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۵ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «آیت‌الله نوری همدانی: اخذ دیرکرد توسط بانک‌ها حرام است.»، سایت مشرق، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۵ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «سایت جامعه مدرسین»، پایگاه اطلاع‌رسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری»، سایت دبیرخانه مجلس خبرگان، تاریخ درج مطلب: ۳۱ فروردین ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۰ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «تاریخچه کنترل حمعیت در ایران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب:۱۶ بهمن ۱۳۹۲ش، ترایخ بازدید: ۲۶ خرداد ۱۳۹۸ش.
- «تشریح بزرگترین برنامه کنترل جمعیت تاریخ در ایران»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۶ خرداد ۱۳۹۸ش
- «کتابخانه اسناد ملی»، سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۳۹۸ش.
- مجله حوزه، آیینه داران حقیقت، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- نوری همدانی، حسین، ترجمه تفسیر مجمع البیان فی تفسیر قرآن، تهران، نشر فراهانی.
- نوری همدانی، حسین، التعلیقات علی کتاب العروة الوثقی، تهران، مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۹ش.
- نوری همدانی، حسین، رساله توضیح المسائل، قم، مهدی موعود(عج)، ۱۳۹۳ش.
- نوری همدانی، حسین، الخمس فی ضوء مدرسة الهل بیت علیهم السلام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۹ق.
- نوری همدانی، حسین، معجم الرواة الثقات و ترتیب الطبقات، قم، فیضیه، ۱۳۹۲ش.
- مراجع تقلید ساکن قم
- نمایندگان مجلس خبرگان رهبری در ایران (دوره اول)
- مراجع تقلید قرن ۱۵ (قمری)
- شاگردان آیت‌الله بروجردی
- شاگردان امام خمینی
- شاگردان علامه طباطبایی
- روحانیان تبعیدشده حکومت پهلوی
- روحانیان فعال در انقلاب اسلامی ایران
- مراجع تقلید قرن ۱۴ (شمسی)
- امامان جمعه همدان
- شاگردان سید محمد محقق داماد
- سخنرانان حسینیه ارشاد
- مدرسان حوزه علمیه قم قرن ۱۴ (شمسی)
- دانشآموختگان حوزه علمیه قم (پس از سال ۱۳۰۰ شمسی)
- دانشآموختگان حوزه علمیه همدان
- زندانیان حکومت پهلوی