ترجمه قرآن (خرمشاهی)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | بهاءالدین خرمشاهی |
| زبان | فارسی |
| ویراستار | مسعود انصاری و مرتضی کریمی‌نیا |
| قطع | رحلی، وزیری، پالتویی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | نیلوفر، جامی، دوستان |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۴ش (چاپ اول) |
ترجمه قرآن خرمشاهی از ترجمه‌های فارسی قرآن به ترجمه بهاءالدین خرمشاهی است که نثر آن را روان و خوشخوان توصیف کرده‌اند. این ترجمه پس از انتشار، مورد استقبال زیادی قرار گرفت. ترجمه خرمشاهی، نخستین بار در سال ۱۳۷۴ش منتشر شد و مسعود انصاری و مرتضی کریمی‌نیا دو ویراستار این اثر هستند.
یادداشت‌های توضیحی و تفسیری در پانوشت هر صفحه، واژه‌نامه‌ای قرآنی فارسی و چند مقاله به صورت پیوست در انتهای این ترجمه از ویژگی‌های این اثر است. استواری و پختگی در نثر، معادل‌یابی‌های نوین، استفاده از نثر معیار از امتیازات این ترجمه شمرده می‌شود.
بر ترجمه خرمشاهی نقدهای مثبت و منفی زیادی نگاشته شده است. سید علی موسوی گرمارودی و محمدعلی کوشا از جمله کسانی هستند که بر این ترجمه نقد نوشته‌اند. تکیه بر منابع تفسیری و تاریخی غیرمعتبر، استفاده از واژه‌های فارسی کهن در معادل‌یابی‌ها و ترجمه نکردن برخی اسامی قرآنی از جمله ایرادهایی است که بر این ترجمه وارد کرده‌اند.
معرفی و جایگاه
ترجمه قرآن اثر بهاءالدین خرمشاهی به گفته برخی محققان یکی از بهترین[۱] و در زمره ترجمه‌های ممتاز قرآن به شمار می‌رود.[۲] ترجمه خرمشاهی از هنگام انتشارش رواج گسترده‌ای در بین قرآن‌پژوهان و ادب‌دوستان یافت.[۳] شهرت مترجم و همچنین فصیح و روان‌بودن ترجمه را دلیل چاپ‌های متعدد این اثر دانسته‌اند.[۴]
این اثر در مراسم چهاردهمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کتاب شایسته تقدیر معرفی شد.[۵] خرمشاهی قرآن را به مدت چهار سال ترجمه کرد.[۶] وی انگیزه خود از ترجمه قرآن را گذشته از اشتیاق اعتقادی و ایمانی، ارائه ترجمه‌ای ذکر می‌کند که از دیگر ترجمه‌های موجود روان‌تر ومفهوم‌تر و دقت آن بیشتر باشد و همچنین مطابقت ترجمه با متن مقدس کامل‌تر باشد.[۷]
محمدعلی کوشا، مترجم قرآن، این اثر را نقطه عطف ترجمه فارسی قرآن دانسته است.[۸] روان‌بودن ترجمه،[۹] استواری و پختگی نثر، کم‌بودن حجم و کثرت معنا، و معادل‌یابی‌های نوین و خوشخوان برای همه واژه‌ها و ترکیبات قرآنی را از امتیازات این اثر دانسته‌اند.[۱۰] مسعود انصاری، مترجم قرآن، دربارهٔ ترجمه خرمشاهی گفته است که اوج زیبایی قلم خرمشاهی در جزء سی و سوره‌های مکی دیده می‌شود.[۱۱]
مترجم
بهاءالدین خرمشاهی (متولد ۱۳۲۴ش) مترجم قرآن، قرآن‌پژوه، ادیب و نویسنده است. او آثار زیادی در زمینه قرآن، دین، فلسفه، عرفان و ادبیات تألیف و ترجمه کرده است.[۱۲]
ویژگی‌ها
از ویژگی‌های این ترجمه یادداشت‌های توضیحی و تفسیری در پانوشت هر صفحه است که این یادداشت‌ها، بالغ بر چهار هزار فقره می‌شود. همچنین برای نخستین بار، واژه‌نامه‌ای قرآنی - فارسی در پایان این ترجمه به صورت پیوست آمده که دارای شواهد و مثال‌های قرآنی است[۱۳] و نیز چند مقاله (گفتار مترجم، قرآن و قرآن‌پژوهی، تحریف‌ناپذیری قرآن، فهم قرآن با قرآن، کلمات فارسی در قرآن مجید) فهرست توضیحات و فهرست احادیث و اخبار و کتاب‌نامه، پیوست این ترجمه است.[۱۴]
خرمشاهی به گفته خود چند اصل و قاعده را در ترجمه خود لحاظ کرده است:
- افزایش دقت و صحت؛ به گونه‌ای که هیچ کلمه‌ای در متن قرآن نباشد که برای آن معادلی در ترجمه نباشد.[۱۵]
- استفاده از نثر معیار و متعارف روز.
- حفظ بعضی کلمات قرآنی در ترجمه مانند اسلام، ایمان، کتاب و همه اَعلام.
- حفظ صیغه و ساختار کلمات در ترجمه؛ مانند ترجمه فعل به فعل یا صفت به صفت.[۱۶]
- واژه‌سازی برای کلمات قرآنی در هنگام ضرورت و با احتیاط بسیار. مانند: «ذکری الدار: آخرت‌اندیشی»، «قاعد: جهادگریز»، «حاصب: شنباد»، «سموم: آتشباد».[۱۷]
- استفاده‌نبردن از عنصر تفسیری در ترجمه و پرهیز از ترجمه آزاد و نقل به معنا.[۱۸]
نقد
بر ترجمه خرمشاهی بر قرآن نقدهای مثبت و منفی زیادی به قلم نویسندگانی مانند هوشنگ گلشیری (درگذشت: ۱۳۷۹ش) داستان‌نویس ایرانی، سیدعلی موسوی گرمارودی (متولد ۱۳۲۰ش) شاعر و مترجم قرآن، نوشته شده است.[۱۹] افزون بر این، خود مترجم در بازبینی‌های متعدد، خطاهایی دیده و آنها را برطرف کرده است.[۲۰] محمدعلی کوشا (متولد ۱۳۳۰ش) مترجم قرآن، در نقدی ۷۶ مورد جزئی و مصداقی به این ترجمه ایراد گرفته است.[۲۱] برخی از نقدها به ترجمه خرمشاهی عبارتند از:
- برخی از اَعلام قرآنی و حتی عربی در فارسی نیاز به برابر مناسب دارد، اما در ترجمه خرمشاهی معادلی ندارد؛ مثلاً واژه «أحبار» ۴بار در قرآن آمده که در این ترجمه، برابر فارسی یا عربی روان‌تر برای آن قرار داده نشده است. یا عبارت «ما ملکت ایمانهم» و یا همانند آن، نزدیک به ۱۵ بار در قرآن آمده است که در این ترجمه برابر آن «ملک یمین» قرار داده شده است و فقط دو یا سه بار در قلاب (کنیزان) به عنوان توضیح آورده شده است، درحالی که «ملک یمین» عموماً برای فارسی‌زبانان آشنا نیست.[۲۲]
- برابرهای نامناسب و گزینش برخی از آنها از ترجمه‌های کهن فارسی، گاهی از شفاف بودن نثر کاسته است، مانند: «ذرّیة» به «زاد و رود»؛ «خوض» به «ژاژخایی».[۲۳]
- در برخی از موارد، به‌ویژه جزءهای پایانی قرآن، گاهی ترجمه، روان و رسا نیست و نیاز به ویرایش و تغییر برخی از واژه‌ها دارد تا نثر روان‌تر و روشن‌تر گردد.[۲۴]
- اعتنا به منابع و مآخذ غیرمعتبر، بدون توجه به جایگاه کتب تفسیری و مفسرین و حتی بدون بررسی اجمالی احوالات آنها. این اشکال روشی، موجب آشفتگی و بی‌اعتباری محتوای متون تفسیری شده است.[۲۵]
- تکیه زیاد مترجم در ترجمه خود بر کتب تاریخ اسلامی که اهل‌سنت تألیف کرده‌اند.[۲۶]
چاپ
ترجمه قرآن خرمشاهی ابتدا در قطع رحلی در ۹۰۵ صفحه در اسفند سال ۱۳۷۴ش انتشار یافت. سپس در دو قطع وزیری و جیب پالتویی با حذف پانوشت‌های توضیحی و بعضی ضمایم مجموعاً در ۳ قطع منتشر شد. این ترجمه توسط انتشارات نیلوفر و جامی و ناهید به چاپ رسید.[۲۷] این ترجمه پیش از چاپ، توسط مسعود انصاری، مترجم قرآن و مرتضی کریمی‌نیا قرآن‌پژوه، ویرایش شد.[۲۸]
پانویس
- ↑ رویانیان، «نقد ترجمه و توضیح قرآن به قلم بهاءالدین خرمشاهی»، ص۱۴۵.
- ↑ کوشا، پژوهشی در ترجمه‌های برتر قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۸.
- ↑ رضایی کرمانی، «نقدی بر ترجمه جدید قرآن (ترجمه خرمشاهی)»، ص۳۹۳؛ رویانیان، «نقد ترجمه و توضیح قرآن به قلم بهاءالدین خرمشاهی»، ص۱۰۷.
- ↑ رویانیان، «نقد ترجمه و توضیح قرآن به قلم بهاءالدین خرمشاهی»، ص۱۰۷.
- ↑ «جایزه کتاب سال»، موسسه خانه کتاب.
- ↑ خرمشاهی، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۵۵۱.
- ↑ خرمشاهی، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۵۵۲.
- ↑ «کوشا: نثر معیار خرمشاهی نقطه عطف تاریخ ترجمه قرآن است»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.
- ↑ رضایی کرمانی، «نقدی بر ترجمه جدید قرآن (ترجمه خرمشاهی)»، ص۳۹۴.
- ↑ کوشا، پژوهشی در ترجمه‌های برتر قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۸؛ رضایی کرمانی، «نقدی بر ترجمه جدید قرآن (ترجمه خرمشاهی)»، ص۳۹۵.
- ↑ «ویژگی ترجمه خرمشاهی؛ اوج فخامت قلم در جزء پایانی»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن.
- ↑ خرمشاهی، «خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۹۸۲.
- ↑ خرمشاهی، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۵۵۱.
- ↑ رضایی کرمانی، «نقدی بر ترجمه جدید قرآن (ترجمه خرمشاهی)»، ص۳۹۶؛ خرمشاهی، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۵۵۳.
- ↑ خرمشاهی، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۵۵۲.
- ↑ خرمشاهی، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۵۵۲.
- ↑ خرمشاهی، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۵۵۳.
- ↑ خرمشاهی، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۵۵۳.
- ↑ رویانیان، «نقد ترجمه و توضیح قرآن به قلم بهاءالدین خرمشاهی»، ص۱۰۷؛ خرمشاهی، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۵۵۳.
- ↑ رویانیان، «نقد ترجمه و توضیح قرآن به قلم بهاءالدین خرمشاهی»، ص۱۰۷.
- ↑ کوشا، پژوهشی در ترجمه‌های برتر قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ص۱۳۹ تا ۱۷۵.
- ↑ رضایی کرمانی، «نقدی بر ترجمه جدید قرآن (ترجمه خرمشاهی)»، ص۳۹۴.
- ↑ رضایی کرمانی، «نقدی بر ترجمه جدید قرآن (ترجمه خرمشاهی)»، ص۳۹۴.
- ↑ رضایی کرمانی، «نقدی بر ترجمه جدید قرآن (ترجمه خرمشاهی)»، ص۳۹۵.
- ↑ فرج‌پور، «نقد و بررسی کتاب قرآن کریم: ترجمه، توضیحات و واژنامه اثر بهاءالدین خرمشاهی»، ص۲۴۲ و ۲۴۳.
- ↑ فرج‌پور، «نقد و بررسی کتاب قرآن کریم: ترجمه، توضیحات و واژنامه اثر بهاءالدین خرمشاهی»، ص۲۶۳.
- ↑ خرمشاهی، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۵۵۳.
- ↑ خرمشاهی، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، ۱۳۹۳ش، ص۵۵۳.
منابع
- «جایزه کتاب سال»، موسسه خانه کتاب، بازدید: ۲۲ بهمن ۱۴۰۳ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، «ترجمه فارسی خرمشاهی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۹۳ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، «خرمشاهی»، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۹۳ش.
- رضایی کرمانی، محمدعلی، «نقدی بر ترجمه جدید قرآن (ترجمه خرمشاهی)»، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۵ و ۶، بهار و تابستان ۱۳۷۵ش.
- رویانیان، شهاب، «نقد ترجمه و توضیح قرآن به قلم بهاءالدین خرمشاهی»، آینه پژوهش، شماره ۱۷۸، پاییز ۱۳۹۸ش.
- فرج‌پور، مرتضی، «نقد و بررسی کتاب قرآن کریم: ترجمه، توضیحات و واژنامه اثر بهاءالدین خرمشاهی»، امامت‌پژوهی، شماره ۲، ۱۳۹۲ش.
- کوشا، محمدعلی، پژوهشی در ترجمه‌های برتر قرآن کریم، رشت، کتاب مبین، ۱۳۸۹ش.
- «کوشا: نثر معیار خرمشاهی نقطه عطف تاریخ ترجمه قرآن است»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۲۶ آذر ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۱ بهمن ۱۴۰۳ش.
- «ویژگی ترجمه خرمشاهی؛ اوج فخامت قلم در جزء پایانی»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: ۲ بهمن ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۱ بهمن ۱۴۰۳ش.