پرش به محتوا

حرز: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
Alikhani (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
P.motahari (بحث | مشارکت‌ها)
خط ۳: خط ۳:
'''حِرْز''' یا '''تَعْویذ''' [[آیه|آیات]]، [[ذکر|اذکار]] و یا [[دعا|دعاهایی]] است برای حفاظت از بلاها. در منابع حدیثی شیعه حرزهای دعایی، به دلیل آثاری که برای آنها ذکر شده، مورد توجه بوده است. [[آیة الکرسی|آیةُ الکُرسی]] و [[آیه و ان یکاد|آیه وَ اِن یَکاد]]، از آیاتی است که برای حرز کاربرد دارد. [[حرز امام جواد(ع)]] و [[حرز یمانی|حرز یَمانی]] از مشهورترین حرزهای دعایی است. در کتاب [[الکافی (کتاب)|الکافی]] و [[مهج الدعوات و منهج العبادات (کتاب)|مُهَجُ الدّعَوات]] حرزهای نقل شده از [[چهارده معصوم]] در باب مستقلی جمع‌آوری شده است. اعتقاد به تعویذ و تأثیر آن علاوه بر [[اسلام]]، در سایر ادیان و ملت‌ها نیز وجود دارد. دین اسلام با رد تعویذهای خرافی، تعویذهایی را بر پایه آیات و ادعیه توحیدی مطرح کرد. به گفته برخی فقیهان، تعویذ به اشیاء ناشناخته جایز نیست.
'''حِرْز''' یا '''تَعْویذ''' [[آیه|آیات]]، [[ذکر|اذکار]] و یا [[دعا|دعاهایی]] است برای حفاظت از بلاها. در منابع حدیثی شیعه حرزهای دعایی، به دلیل آثاری که برای آنها ذکر شده، مورد توجه بوده است. [[آیة الکرسی|آیةُ الکُرسی]] و [[آیه و ان یکاد|آیه وَ اِن یَکاد]]، از آیاتی است که برای حرز کاربرد دارد. [[حرز امام جواد(ع)]] و [[حرز یمانی|حرز یَمانی]] از مشهورترین حرزهای دعایی است. در کتاب [[الکافی (کتاب)|الکافی]] و [[مهج الدعوات و منهج العبادات (کتاب)|مُهَجُ الدّعَوات]] حرزهای نقل شده از [[چهارده معصوم]] در باب مستقلی جمع‌آوری شده است. اعتقاد به تعویذ و تأثیر آن علاوه بر [[اسلام]]، در سایر ادیان و ملت‌ها نیز وجود دارد. دین اسلام با رد تعویذهای خرافی، تعویذهایی را بر پایه آیات و ادعیه توحیدی مطرح کرد. به گفته برخی فقیهان، تعویذ به اشیاء ناشناخته جایز نیست.


== تعریف حرز و اقسام آن ==
==تعریف حرز و اقسام آن==
[[پرونده:وان یکاد - تعویذ.jpg|بندانگشتی|200px|نمونه‌ای از ترکیب [[آیه و ان یکاد]] و علامت [[چشم‌زخم]]]]
[[پرونده:وان یکاد - تعویذ.jpg|بندانگشتی|200px|نمونه‌ای از ترکیب [[آیه و ان یکاد]] و علامت [[چشم‌زخم]]]]
حِرْز یا تَعْویذ، آیات، اذکار و یا دعاهایی است که برای حفاظت از بلاها، شر دشمنان، جانوران و یا [[چشم زخم]]<ref>ماهیار، «تعویذ در شعر خاقانی»، ص۲۱۴.</ref> خوانده می‌شود.<ref>ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۶.</ref> همچنین در مواردی حرزها بر چیزی نوشته شده، همراه شخص (بر بازو یا گردن) نگهداری و یا از جایی (مانند سر در خانه) آویخته می‌شود.<ref>ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۶.</ref> برخی تعویذ‌ها دعا و ذکر نیستند و منشأ جَمادی (مانند آهن)، حیوانی (مانند پوست آهو) یا گیاهی (مانند برگ برخی درختان) دارند.<ref>نگاه کنید به: ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۴؛ ماهیار، «تعویذ در شعر خاقانی»، ص۲۱۹-۲۲۲.</ref> گفته شده عمده‌ترین دلیل برای استفاده از تعویذها، جلوگیری از چشم‌زخم بوده است.<ref>عربستانی، «تعویذ»، ص۶۳۵.</ref>
حِرْز یا تَعْویذ به آیات، اذکار و دعاهایی می گویند که برای حفاظت از بلاها، شر دشمنان، جانوران یا [[چشم زخم|چشم‌زخم]]<ref>ماهیار، «تعویذ در شعر خاقانی»، ص۲۱۴.</ref> خوانده می‌شود.<ref>ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۶.</ref> در مواردی حرزها بر چیزی نوشته می‌شود و همراه شخص (بر بازو یا گردن) نگهداری یا از جایی (مانند سردرِ خانه) آویخته می‌شود.<ref>ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۶.</ref> برخی تعویذ‌ها دعا و ذکر نیستند و از چیزهایی مانند آهن، پوست آهو یا برگ برخی درختان درست شده‌اند.<ref>نگاه کنید به: ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۴؛ ماهیار، «تعویذ در شعر خاقانی»، ص۲۱۹-۲۲۲.</ref> گفته شده عمده‌ترین دلیل برای استفاده از تعویذها، جلوگیری از چشم‌زخم بوده است.<ref>عربستانی، «تعویذ»، ص۶۳۵.</ref>


به باور برخی محققان حرز و تعویذ تفاوت چندانی با هم ندارند و هر یک از این دو واژه به جای دیگری به کار می‌رود.<ref>طباطبایی، «حرز»، ص۱۱.</ref> در برخی کتاب‌های حدیثی نیز حرز و تعویذ در یک باب و در یک ردیف ذکر شده‌اند.<ref>نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶۸-۵۷۳؛ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۴۳۶.</ref> با این حال برخی معتقدند اگر چه مرزِ حرز و تعویذ چندان روشن نیست، اما نمی‌توان آنها را یکسان دانست.<ref>خانی، «سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی»، ص۶۷.</ref> همچنین گفته شده در معنای حرز تحولاتی رخ داده و در دوره‌ای مرادف تعویذ و در دوره‌ای به معنای [[طلسم|طِلِسْم]] نزدیک شده است.<ref>خانی، «سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی»، ص۷۱-۷۸.</ref>  تَمیمه<ref>ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۸۲.</ref> هِیْکَل و حَمایل از الفاظ و مفاهیم مرتبط با تعویذ است که کارکرد مشابه آن دارد.<ref>ماهیار، «تعویذ در شعر خاقانی»، ص۲۱۶-۲۱۷.</ref>
به باور برخی محققان، حرز و تعویذ تفاوت چندانی با هم ندارند و هریک از این دو واژه به‌جای دیگری به کار می‌رود.<ref>طباطبایی، «حرز»، ص۱۱.</ref> در برخی کتاب‌های حدیثی نیز حرز و تعویذ در یک باب و در یک ردیف ذکر شده‌اند.<ref>نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶۸-۵۷۳؛ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۴۳۶.</ref> با این حال، برخی معتقدند اگرچه مرزِ حرز و تعویذ چندان روشن نیست، اما نمی‌توان آنها را یکسان دانست.<ref>خانی، «سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی»، ص۶۷.</ref> همچنین گفته‌اند در معنای حرز تحولاتی رخ داده و در دوره‌ای، هم‌معنای تعویذ و در دوره‌ای به‌معنای [[طلسم|طِلِسْم]] نزدیک شده است.<ref>خانی، «سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی»، ص۷۱-۷۸.</ref>  «تَمیمه»<ref>ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۸۲.</ref> «هِیْکَل» و «حَمایل» از الفاظ و مفاهیم مرتبط با تعویذ است که کارکرد مشابه آن دارد.<ref>ماهیار، «تعویذ در شعر خاقانی»، ص۲۱۶-۲۱۷.</ref>


== اهمیت حرز در مباحث اسلامی ==
==اهمیت حرز در مباحث اسلامی==
حرزهای دعایی، بخشی از میراث دعایی است که به دلیل خواص و آثار ذکر شده برای آنها، همواره مورد توجه بوده‌اند.<ref>اثباتی، «تحلیل و بررسی حرز منسوب به امام جواد(ع)»، ص۱۱.</ref> واژه حرز در قرآن ذکر نشده، اما در روایت‌های متعددی از شیعه و سنی به کار رفته است.<ref>طباطبایی، «حرز»، ص۱۲.</ref> [[آیة الکرسی|آیةُ الکُرسی]] و [[آیه و ان یکاد|آیه وَ اِن یَکاد]]، از آیاتی است که برای حرز کاربرد دارد و به همین دلیل به آیاتُ الحِرز معروف شده‌اند.<ref>طباطبایی، «حرز»، ص۱۲.</ref> [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] (درگذشت: ۳۲۹ق) در [[الکافی (کتاب)|کتاب الکافی]]<ref>نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶۸-۵۷۳.</ref> و [[سید ابن طاووس]] (درگذشت: ۶۶۴ق) در [[مهج الدعوات و منهج العبادات (کتاب)|کتاب مُهَجُ الدّعَوات]] حرزهای نقل شده از [[چهارده معصوم]] را در باب مستقلی جمع‌آوری کرده‌اند.<ref>نگاه کنید به: سید ابن‌طاووس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۳-۴۵.</ref>
حرزهای دعایی، بخشی از میراث دعایی است که به دلیل خواص و آثار ذکر شده برای آنها، همواره مورد توجه بوده‌اند.<ref>اثباتی، «تحلیل و بررسی حرز منسوب به امام جواد(ع)»، ص۱۱.</ref> واژه حرز در قرآن ذکر نشده، اما در روایت‌های متعددی از شیعه و سنی به کار رفته است.<ref>طباطبایی، «حرز»، ص۱۲.</ref> [[آیة الکرسی|آیةُ الکُرسی]] و [[آیه و ان یکاد|آیه وَ اِن یَکاد]]، از آیاتی است که برای حرز کاربرد دارد و به همین دلیل به آیاتُ الحِرز معروف شده‌اند.<ref>طباطبایی، «حرز»، ص۱۲.</ref> [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] (درگذشت: ۳۲۹ق) در [[الکافی (کتاب)|کتاب الکافی]]<ref>نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶۸-۵۷۳.</ref> و [[سید ابن طاووس]] (درگذشت: ۶۶۴ق) در [[مهج الدعوات و منهج العبادات (کتاب)|کتاب مُهَجُ الدّعَوات]] حرزهای نقل شده از [[چهارده معصوم]] را در باب مستقلی جمع‌آوری کرده‌اند.<ref>نگاه کنید به: سید ابن‌طاووس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۳-۴۵.</ref>
[[پرونده:حرزهای معصومین.jpg|230px|بندانگشتی|چپ|کتاب «حرزهای معصومین» به قلم سید علی لواسانی.]]
[[پرونده:حرزهای معصومین.jpg|230px|بندانگشتی|چپ|کتاب «حرزهای معصومین» به قلم سید علی لواسانی.]]
خط ۱۵: خط ۱۵:
بر اساس آنچه [[شیخ عباس قمی]] (درگذشت: ۱۳۵۹ق) در [[سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار (کتاب)|کتاب سَفینَةُ البِحار]] نقل کرده، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] برای تعویذ [[حسنین|حَسَنَیْن]]، [[معوذتین|مُعَوِّذَتَیْن]] را می‌خواند.<ref>قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۵۴۲.</ref> از جمله حرزهای مشهور می‌توان به [[حرز امام جواد(ع)]]، [[حرز یمانی|حرز یَمانی]]، [[حرز ابودجانه|حرز ابودَجانه]] و [[حرز یاسین]] اشاره کرد.<ref>خانی، «سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی»، ص۶۶.</ref> به گفته محققان، توجه نکردن به معتبر بودن یا نبودن حرزها، موجب بروز مشکلات می‌شود؛ ازاین‌رو گفته شده تنها باید از حرزهایی استفاده کرد که در [[حدیث|روایت‌های معصومان]] ذکر شده است و از حرزهایی که منشأ روایی ندارد، پرهیز کرد.<ref>مسعودی، «بررسی مقاله حرز از دایرة المعارف قرآن لیدن»، ص۱۴۲.</ref> «حرزهای معصومین» به قلم سید علی لواسانی از جمله کتاب‌هایی است که در موضوع حرزهای نقل شده از معصومان نوشته شده است.<ref>لواسانی، حرزهای معصومین، ۱۴۰۱ش، شناسنامه کتاب.</ref> این کتاب را انتشارات دار السبطین در سال ۱۴۰۱ش، در ۴۸۸ صفحه منتشر کرده است.<ref>لواسانی، حرزهای معصومین، ۱۴۰۱ش، شناسنامه کتاب.</ref>
بر اساس آنچه [[شیخ عباس قمی]] (درگذشت: ۱۳۵۹ق) در [[سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار (کتاب)|کتاب سَفینَةُ البِحار]] نقل کرده، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] برای تعویذ [[حسنین|حَسَنَیْن]]، [[معوذتین|مُعَوِّذَتَیْن]] را می‌خواند.<ref>قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۵۴۲.</ref> از جمله حرزهای مشهور می‌توان به [[حرز امام جواد(ع)]]، [[حرز یمانی|حرز یَمانی]]، [[حرز ابودجانه|حرز ابودَجانه]] و [[حرز یاسین]] اشاره کرد.<ref>خانی، «سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی»، ص۶۶.</ref> به گفته محققان، توجه نکردن به معتبر بودن یا نبودن حرزها، موجب بروز مشکلات می‌شود؛ ازاین‌رو گفته شده تنها باید از حرزهایی استفاده کرد که در [[حدیث|روایت‌های معصومان]] ذکر شده است و از حرزهایی که منشأ روایی ندارد، پرهیز کرد.<ref>مسعودی، «بررسی مقاله حرز از دایرة المعارف قرآن لیدن»، ص۱۴۲.</ref> «حرزهای معصومین» به قلم سید علی لواسانی از جمله کتاب‌هایی است که در موضوع حرزهای نقل شده از معصومان نوشته شده است.<ref>لواسانی، حرزهای معصومین، ۱۴۰۱ش، شناسنامه کتاب.</ref> این کتاب را انتشارات دار السبطین در سال ۱۴۰۱ش، در ۴۸۸ صفحه منتشر کرده است.<ref>لواسانی، حرزهای معصومین، ۱۴۰۱ش، شناسنامه کتاب.</ref>


== پیشینه ==
==پیشینه==
اعتقاد به حرز و تعویذ و تأثیر آن از آموزه‌های مسلم اسلام است، اما از مسائل اختصاصی اسلام نیست و در سایر ادیان<ref>آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۱۹.</ref> و ملت‌ها نیز این اعتقاد وجود دارد.<ref>ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۷.</ref> در روایت‌هایی خواندن تعویذ در ادیان دیگر نیز گزارش شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶۹.</ref> به گفته برخی محققان، دین اسلام تعویذهای [[جاهلیت|دوران جاهلیّت]] را که به خرافات آلوده شده بود، رد کرد و به جای آنها تعویذهایی را مطرح ساخت که غالبا مشتمل بر آيات قرآنى و ادعيه توحيدى است.<ref>ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۸.</ref>
اعتقاد به حرز و تعویذ و تأثیر آن از آموزه‌های مسلم اسلام است، اما از مسائل اختصاصی اسلام نیست و در سایر ادیان<ref>آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۱۹.</ref> و ملت‌ها نیز این اعتقاد وجود دارد.<ref>ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۷.</ref> در روایت‌هایی خواندن تعویذ در ادیان دیگر نیز گزارش شده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶۹.</ref> به گفته برخی محققان، دین اسلام تعویذهای [[جاهلیت|دوران جاهلیّت]] را که به خرافات آلوده شده بود، رد کرد و به جای آنها تعویذهایی را مطرح ساخت که غالبا مشتمل بر آيات قرآنى و ادعيه توحيدى است.<ref>ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۸.</ref>


== اعتبار حرزها از نظر شرعی ==
==اعتبار حرزها از نظر شرعی==
[[پرونده:تعویذ از دوره قاجار.jpg|بندانگشتی|270px|تعویذی از دوره [[قاجار]] شامل برخی دعاها و آیات، که در بالای آن نگاره‌ای از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و [[حسنین|حسنین(ع)]] کشیده شده است.<ref>"[https://www.loc.gov/item/2019714707/ Shi'i talismanic piece]", Library of Congress.</ref>]]
[[پرونده:تعویذ از دوره قاجار.jpg|بندانگشتی|270px|تعویذی از دوره [[قاجار]] شامل برخی دعاها و آیات، که در بالای آن نگاره‌ای از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] و [[حسنین|حسنین(ع)]] کشیده شده است.<ref>"[https://www.loc.gov/item/2019714707/ Shi'i talismanic piece]", Library of Congress.</ref>]]


برخی محققان با بررسی تعدادی از روایات مربوط به حرزها و تعویذ‌ها، برخی از آنها را معتبر شمرده، تعداد متعددی از آنها را نیز نامعتبر دانسته‌اند.<ref>آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۲۱۵-۲۱۸.</ref> به گفته [[کاشف الغطاء]] تعویذ به آیات قرآن، ذکرها و روایات نقل شده از معصومان جایز است، اما تعویذ به اشیاء ناشناخته جایز نیست.<ref>کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۴۶۰.</ref> حرز و تعویذ علاوه بر آنکه در مباحث دینی و اسلامی مطرح است، در [[علوم غریبه|علوم غَریبه]] نیز بحث می‌شود.<ref>آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۲۵.</ref> گفته شده به دلیل نگاه شرک‌آلود و روش‌های غیرالهی به کار رفته در تعویذ‌های علوم غریبه، این تعویذها از نظر شرعی حرام‌اند.<ref>آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۲۵.</ref>
برخی محققان با بررسی تعدادی از روایات مربوط به حرزها و تعویذ‌ها، برخی از آنها را معتبر شمرده، تعداد متعددی از آنها را نیز نامعتبر دانسته‌اند.<ref>آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۲۱۵-۲۱۸.</ref> به گفته [[کاشف الغطاء]] تعویذ به آیات قرآن، ذکرها و روایات نقل شده از معصومان جایز است، اما تعویذ به اشیاء ناشناخته جایز نیست.<ref>کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۴۶۰.</ref> حرز و تعویذ علاوه بر آنکه در مباحث دینی و اسلامی مطرح است، در [[علوم غریبه|علوم غَریبه]] نیز بحث می‌شود.<ref>آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۲۵.</ref> گفته شده به دلیل نگاه شرک‌آلود و روش‌های غیرالهی به کار رفته در تعویذ‌های علوم غریبه، این تعویذها از نظر شرعی حرام‌اند.<ref>آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۲۵.</ref>


== پانویس ==
==پانویس==
{{پانوشت}}
{{پانوشت}}


== منابع ==
==منابع==
{{منابع}}
{{منابع}}
* آقاگلی‌زاده، زینب، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته الهیات و معارف اسلامی گرایش علوم قرآن و روایات، مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۰ش.
* آقاگلی‌زاده، زینب، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته الهیات و معارف اسلامی گرایش علوم قرآن و روایات، مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۰ش.
خط ۴۴: خط ۴۴:
{{پایان}}
{{پایان}}


== پیوند به بیرون ==
==پیوند به بیرون==
* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/227099 «حرز»]
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/227099 «حرز»]
* [https://rch.ac.ir/article/Details/10992 «تعویذ»]
*[https://rch.ac.ir/article/Details/10992 «تعویذ»]


{{دعا}}
{{دعا}}

نسخهٔ ‏۹ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۳۵

متن حرز امام جواد(ع).

حِرْز یا تَعْویذ آیات، اذکار و یا دعاهایی است برای حفاظت از بلاها. در منابع حدیثی شیعه حرزهای دعایی، به دلیل آثاری که برای آنها ذکر شده، مورد توجه بوده است. آیةُ الکُرسی و آیه وَ اِن یَکاد، از آیاتی است که برای حرز کاربرد دارد. حرز امام جواد(ع) و حرز یَمانی از مشهورترین حرزهای دعایی است. در کتاب الکافی و مُهَجُ الدّعَوات حرزهای نقل شده از چهارده معصوم در باب مستقلی جمع‌آوری شده است. اعتقاد به تعویذ و تأثیر آن علاوه بر اسلام، در سایر ادیان و ملت‌ها نیز وجود دارد. دین اسلام با رد تعویذهای خرافی، تعویذهایی را بر پایه آیات و ادعیه توحیدی مطرح کرد. به گفته برخی فقیهان، تعویذ به اشیاء ناشناخته جایز نیست.

تعریف حرز و اقسام آن

نمونه‌ای از ترکیب آیه و ان یکاد و علامت چشم‌زخم

حِرْز یا تَعْویذ به آیات، اذکار و دعاهایی می گویند که برای حفاظت از بلاها، شر دشمنان، جانوران یا چشم‌زخم[۱] خوانده می‌شود.[۲] در مواردی حرزها بر چیزی نوشته می‌شود و همراه شخص (بر بازو یا گردن) نگهداری یا از جایی (مانند سردرِ خانه) آویخته می‌شود.[۳] برخی تعویذ‌ها دعا و ذکر نیستند و از چیزهایی مانند آهن، پوست آهو یا برگ برخی درختان درست شده‌اند.[۴] گفته شده عمده‌ترین دلیل برای استفاده از تعویذها، جلوگیری از چشم‌زخم بوده است.[۵]

به باور برخی محققان، حرز و تعویذ تفاوت چندانی با هم ندارند و هریک از این دو واژه به‌جای دیگری به کار می‌رود.[۶] در برخی کتاب‌های حدیثی نیز حرز و تعویذ در یک باب و در یک ردیف ذکر شده‌اند.[۷] با این حال، برخی معتقدند اگرچه مرزِ حرز و تعویذ چندان روشن نیست، اما نمی‌توان آنها را یکسان دانست.[۸] همچنین گفته‌اند در معنای حرز تحولاتی رخ داده و در دوره‌ای، هم‌معنای تعویذ و در دوره‌ای به‌معنای طِلِسْم نزدیک شده است.[۹] «تَمیمه»[۱۰] «هِیْکَل» و «حَمایل» از الفاظ و مفاهیم مرتبط با تعویذ است که کارکرد مشابه آن دارد.[۱۱]

اهمیت حرز در مباحث اسلامی

حرزهای دعایی، بخشی از میراث دعایی است که به دلیل خواص و آثار ذکر شده برای آنها، همواره مورد توجه بوده‌اند.[۱۲] واژه حرز در قرآن ذکر نشده، اما در روایت‌های متعددی از شیعه و سنی به کار رفته است.[۱۳] آیةُ الکُرسی و آیه وَ اِن یَکاد، از آیاتی است که برای حرز کاربرد دارد و به همین دلیل به آیاتُ الحِرز معروف شده‌اند.[۱۴] کلینی (درگذشت: ۳۲۹ق) در کتاب الکافی[۱۵] و سید ابن طاووس (درگذشت: ۶۶۴ق) در کتاب مُهَجُ الدّعَوات حرزهای نقل شده از چهارده معصوم را در باب مستقلی جمع‌آوری کرده‌اند.[۱۶]

کتاب «حرزهای معصومین» به قلم سید علی لواسانی.

بر اساس آنچه شیخ عباس قمی (درگذشت: ۱۳۵۹ق) در کتاب سَفینَةُ البِحار نقل کرده، پیامبر(ص) برای تعویذ حَسَنَیْن، مُعَوِّذَتَیْن را می‌خواند.[۱۷] از جمله حرزهای مشهور می‌توان به حرز امام جواد(ع)، حرز یَمانی، حرز ابودَجانه و حرز یاسین اشاره کرد.[۱۸] به گفته محققان، توجه نکردن به معتبر بودن یا نبودن حرزها، موجب بروز مشکلات می‌شود؛ ازاین‌رو گفته شده تنها باید از حرزهایی استفاده کرد که در روایت‌های معصومان ذکر شده است و از حرزهایی که منشأ روایی ندارد، پرهیز کرد.[۱۹] «حرزهای معصومین» به قلم سید علی لواسانی از جمله کتاب‌هایی است که در موضوع حرزهای نقل شده از معصومان نوشته شده است.[۲۰] این کتاب را انتشارات دار السبطین در سال ۱۴۰۱ش، در ۴۸۸ صفحه منتشر کرده است.[۲۱]

پیشینه

اعتقاد به حرز و تعویذ و تأثیر آن از آموزه‌های مسلم اسلام است، اما از مسائل اختصاصی اسلام نیست و در سایر ادیان[۲۲] و ملت‌ها نیز این اعتقاد وجود دارد.[۲۳] در روایت‌هایی خواندن تعویذ در ادیان دیگر نیز گزارش شده است.[۲۴] به گفته برخی محققان، دین اسلام تعویذهای دوران جاهلیّت را که به خرافات آلوده شده بود، رد کرد و به جای آنها تعویذهایی را مطرح ساخت که غالبا مشتمل بر آيات قرآنى و ادعيه توحيدى است.[۲۵]

اعتبار حرزها از نظر شرعی

تعویذی از دوره قاجار شامل برخی دعاها و آیات، که در بالای آن نگاره‌ای از امام علی(ع) و حسنین(ع) کشیده شده است.[۲۶]

برخی محققان با بررسی تعدادی از روایات مربوط به حرزها و تعویذ‌ها، برخی از آنها را معتبر شمرده، تعداد متعددی از آنها را نیز نامعتبر دانسته‌اند.[۲۷] به گفته کاشف الغطاء تعویذ به آیات قرآن، ذکرها و روایات نقل شده از معصومان جایز است، اما تعویذ به اشیاء ناشناخته جایز نیست.[۲۸] حرز و تعویذ علاوه بر آنکه در مباحث دینی و اسلامی مطرح است، در علوم غَریبه نیز بحث می‌شود.[۲۹] گفته شده به دلیل نگاه شرک‌آلود و روش‌های غیرالهی به کار رفته در تعویذ‌های علوم غریبه، این تعویذها از نظر شرعی حرام‌اند.[۳۰]

پانویس

  1. ماهیار، «تعویذ در شعر خاقانی»، ص۲۱۴.
  2. ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۶.
  3. ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۶.
  4. نگاه کنید به: ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۴؛ ماهیار، «تعویذ در شعر خاقانی»، ص۲۱۹-۲۲۲.
  5. عربستانی، «تعویذ»، ص۶۳۵.
  6. طباطبایی، «حرز»، ص۱۱.
  7. نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶۸-۵۷۳؛ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۴۳۶.
  8. خانی، «سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی»، ص۶۷.
  9. خانی، «سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی»، ص۷۱-۷۸.
  10. ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۸۲.
  11. ماهیار، «تعویذ در شعر خاقانی»، ص۲۱۶-۲۱۷.
  12. اثباتی، «تحلیل و بررسی حرز منسوب به امام جواد(ع)»، ص۱۱.
  13. طباطبایی، «حرز»، ص۱۲.
  14. طباطبایی، «حرز»، ص۱۲.
  15. نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶۸-۵۷۳.
  16. نگاه کنید به: سید ابن‌طاووس، مهج الدعوات، ۱۴۱۱ق، ص۳-۴۵.
  17. قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۵۴۲.
  18. خانی، «سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی»، ص۶۶.
  19. مسعودی، «بررسی مقاله حرز از دایرة المعارف قرآن لیدن»، ص۱۴۲.
  20. لواسانی، حرزهای معصومین، ۱۴۰۱ش، شناسنامه کتاب.
  21. لواسانی، حرزهای معصومین، ۱۴۰۱ش، شناسنامه کتاب.
  22. آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۱۹.
  23. ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۷.
  24. کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۶۹.
  25. ابن‌سینا، کنوز المعزمین، مقدمه جلال‌الدین همایی، انجمن آثار ملی، ص۷۸.
  26. "Shi'i talismanic piece", Library of Congress.
  27. آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۲۱۵-۲۱۸.
  28. کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۴۶۰.
  29. آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۲۵.
  30. آقاگلی‌زاده، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، ۱۳۹۰ش، ص۲۵.

منابع

  • آقاگلی‌زاده، زینب، بررسی سندی و متنی روایات حرز و تعویذ، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته الهیات و معارف اسلامی گرایش علوم قرآن و روایات، مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۰ش.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، کُنوز المُعَزِّمین، مقدمه و تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران، انجمن آثار ملی، بی‌تا.
  • اثباتی، اسماعیل، «تحلیل و بررسی حرز منسوب به امام جواد(ع)»، در مجله علوم قرآن و حدیث، شماره ۱۰۸، بهار و تابستان۱۴۰۱ش.
  • خانی، حامد، «سیر تحول مفهوم حرز در فرهنگ اسلامی»، در پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۰ش.
  • سید ابن‌ طاووس، مُهَجُ الدّعَوات و مَنهَج العبادات، قم، دار الذخائر، ۱۴۱۱ق.
  • طباطبایی، سید کاظم، «حرز»، در جلد ۱۳ از دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۸ش.
  • عربستانی، مهرداد، «تعویذ»، در جلد ۱۵ از دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۷ش.
  • قمی، شیخ عباس، سفینة البحار و مدینة الحِکَم و الآثار، قم، اسوه، ۱۴۱۴ق.
  • کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغرّاء، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۲ق.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
  • لواسانی، سید علی، حرزهای معصومین، قم، دار السبطین، ۱۴۰۱ش.
  • ماهیار، عباس، «تعویذ در شعر خاقانی»، در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره ۴۷-۴۹، بهار و تابستان ۱۳۸۴ش.
  • مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۴ق.
  • مسعودی، محمدمهدی، «بررسی مقاله حرز از دایرة المعارف قرآن لیدن»، در مجله قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شماره ۲۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۵ش.

پیوند به بیرون