دعای بیست و یکم صحیفه سجادیه

دعای بیست و یکم صحیفه سجادیه

نسخه خطی صحیفه سجادیه، به خط نسخ عبدالله یزدی، کتابت در شعبان ۱۱۰۲ قمری
اطلاعات دعا و زیارت
موضوع	دعا به هنگام حُزن و اندوه
مأثور/غیرمأثور	مأثور
صادره از	امام سجاد(ع)
راوی	متوکل بن هارون
منابع شیعی	صحیفه سجادیه
دعاها و زیارات مشهور
دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین

دعای بیست و یکم صحیفه سجادیه از دعا‌های امام سجاد(ع) که هنگام اندوه و حزن خوانده می‌شود. امام سجاد(ع) در این دعا به بیان درس‌هایی از توحید افعالی می‌پردازد و خدا را تنها مؤثر در وجود معرفی می‌کند. به باور امام سجاد(ع) تنها منطقه امن برای انسان، رحمت الهی است. همچنین خدا تنها راه رسیدن به آرزوها است. امام چهارم از انسان‌ها می‌خواهد که هنگام تأخیر در استجابت دعا از خدا ناامید نشوند. او فرمان‌پذيرى را راه رسيدن به درجات قرب‌ الهی می‌داند.

دعای بیست و یکم در شرح‌های صحیفه سجادیه همچون دیار عاشقان اثر حسین انصاریان و شهود و شناخت اثر حسن ممدوحی کرمانشاهی به زبان فارسی و در کتاب ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی به زبان عربی شرح شده است.

آموزه‌ها

دعای بیست و یکم صحیفه سجادیه، دعا به هنگام اندوه‌هاى حاصل از گرفتارى‌ها و رخدادهاى خارجى و حُزن حاصل از گناهان و اشتباهات و غفلت‌ها است. آموزه‌های این دعا عبارتند از:

• خدا بی‌نیازکننده فرد ناتوان
• بیان درس‌هایی از توحید افعالی
• نداشتن امنیت بدون خدا (رحمت الهی تنها منطقه اَمن انسان)
• نداشتن یاور و ناصر بدون خدا
• ناتوانی انسان در برابر خشم الهی
• نیرومندی و توانایی تنها در پرتو اعانت خداوند
• ناگزیری بازگشت به سوی خدا پس از گریز و فرار از او
• خدا تنها مؤثر در وجود و یگانه ربّ و یاور و مطالبه کننده در هستی
• تسلط خداوند بر نظام هستی
• تمام اسباب و وسایل در دست اراده خدا است.
• خدا راه رسیدن به آرزوها
• قضای الهی در حق بنده عین عدالت است.
• فرمان‌پذيرى، راه رسيدن به درجات قرب‌ الهی
• گواهی به ناتوانی انسان
• عبادت راه رسیدن انسان به آنچه نزد خداست.
• اعتراف به ناتوانی و بی چارگی و خواری و نیازمندی
• منحصر بودن کسب رضایت و محبت الهی به طاعت از او
• ناامید نشدن از خدا در زمان تأخیر استجابت دعا
• غافل نشدن از یاد خدا هنگام بخشش‌های او
• درخواست توفیق اشتغال به طاعت و بندگی‌ با بدن و نفس
• سرّ اختصاص حمد به خدا
• درخواست خالی شدن دل برای دوستی‌ با خدا واشتغال به ذکر او
• درخواست تقویت دل با رغبت و اشتیاق به خدا
• درخواست رام شدن دل در تمام دوران زندگی در پرتو رغبت به خدا
• درخواست توانایی برای دستیابی به رضایت خداوند در تمام کارها
• درخواست وحشت از اشرار و انس به خدا و اولیاء او
• در خواست مدح و ستایش الهی در تمام حالات
• درخواست اینکه تقوا در دنیا توشه آخرت باشد.
• تحصیل رضایت الهی ودوری ازخشم او با اطاعت پیوسته از او
• دوری از گناه با ترس از پرودگار.
• در خواست اُنس به خدا و اولیائش
• درخواست آرامش دل و بی نیازی به وسیله خدا و نیکان از خلقش
• در خواست نعمت شوق و دل باختگی به خداوند
• درخواست هم‌نشینی با محمد(ص) و آل‌محمد(ع).

شرح‌ها

دعای بیست و یکم در شرح‌های صحیفه سجادیه از جمله در کتاب دیار عاشقان اثر حسین انصاریان، شهود و شناخت اثر محمدحسن ممدوحی کرمانشاهی و شرح و ترجمه صحیفه سجادیه اثر سید احمد فهری به زبان فارسی شرح شده است.

دعای بیست و یکم صحیفه سجادیه همچنین در کتاب‌هایی مانند ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی، فی ظلال الصحیفه السجادیه اثر محمدجواد مغنیه، ریاض العارفین تألیف محمد بن محمد دارابی و آفاق الروح نوشته سید محمدحسین فضل الله به زبان عربی شرح داده شده است. واژه‌های این دعا هم در شرح‌های لغوی مانند تعلیقات علی الصحیفه السجادیه اثر فیض کاشانی و شرح الصحیفه السجادیه نوشته عزالدین جزائری توضیح داده شده است.

متن و ترجمه

وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا حَزَنَهُ أَمْرٌ وَ أَهَمَّتْهُ الْخَطَايَا

دعای آن حضرت است هنگامی که حادثه‌ای او را اندوهگین و خطاها وی را بی‌تاب می‌کرد

اللَّهُمَّ يَا كَافِيَ الْفَرْدِ الضَّعِيفِ، وَ وَاقِيَ الْأَمْرِ الَْمخُوفِ، أَفْرَدَتْنِي الْخَطَايَا فَلَا صَاحِبَ مَعِي، وَ ضَعُفْتُ عَنْ غَضَبِكَ فَلَا مُؤَيِّدَ لِي، وَ أَشْرَفْتُ عَلَى خَوْفِ لِقَائِكَ فَلَا مُسَكِّنَ لِرَوْعَتِي

خدایا! ای بی‌نیاز کننده فرد ناتوان! و ای حافظ بندگان از حادثه ترسناک! خطاها مرا دچار تنهایی کرده؛ پس هم‌نشینی [که وزر و وبال و عذاب خطاها را از من برطرف کند] برایم نیست و از تحمّل خشمت ناتوان شده‌ام و نیرو دهنده‌ای برایم نمی‌باشد و بر ترس دیدارت، به وقت مرگ و قیامت، [آن‌هم دیداری نامناسب و هولناک] نزدیکم و آرام بخشی برای ترسم وجود ندارد.

وَ مَنْ يُؤْمِنُنِي مِنْكَ وَ أَنْتَ أَخَفْتَنِي، وَ مَنْ يُسَاعِدُنِي وَ أَنْتَ أَفْرَدْتَنِي، وَ مَنْ يُقَوِّينِي وَ أَنْتَ أَضْعَفْتَنِي

اگر مرا بترسانی، چه کسی در برابر تو امانم می‌دهد؟ و اگر تنهایم بگذاری، چه کسی مرا یاری می‌دهد؟ و اگر ناتوانم سازی، چه کسی مرا توانمند می‌کند؟

لَا يُجِيرُ، يَا إِلَهِي، إِلَّا رَبٌّ عَلَى مَرْبُوبٍ، وَ لَا يُؤْمِنُ إِلَّا غَالِبٌ عَلَى مَغْلُوبٍ، وَ لَا يُعِينُ إِلَّا طَالِبٌ عَلَى مَطْلُوبٍ.

ای خدای من! پرورده را جز پروردگار پناه نمی‌دهد و شکست‌خورده را جز پیروز امان نمی‌بخشد و خواسته‌شده را جز خواستار کمک نمی‌کند.

وَ بِيَدِكَ، يَا إِلَهِي. جَمِيعُ ذَلِكَ السَّبَبِ، وَ إِلَيْكَ الْمَفَرُّ وَ الْمَهْرَبُ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَجِرْ هَرَبِي، وَ أَنْجِحْ مَطْلَبِي.

ای خدای من! تمام آن وسایل و اسباب به دست ارادۀ توست و گریزگاه و پناهگاه فقط به سوی توست، پس بر محمّد و آلش درود فرست، گریزم را پناه ده و خواسته‌ام را روا کن.

اللَّهُمَّ إِنَّكَ إِنْ صَرَفْتَ عَنِّي وَجْهَكَ الْكَرِيمَ أَوْ مَنَعْتَنِي فَضْلَكَ الْجَسِيمَ أَوْ حَظَرْتَ عَلَيَّ رِزْقَكَ أَوْ قَطَعْتَ عَنِّي سَبَبَكَ لَمْ أَجِدِ السَّبِيلَ إِلَى شَيْءٍ مِنْ أَمَلِي غَيْرَكَ، وَ لَمْ أَقْدِرْ ‌ عَلَى مَا عِنْدَكَ بِمَعُونَةِ سِوَاكَ، فَاِنِّي عَبْدُكَ وَ فِي قَبْضَتِكَ، نَاصِيَتِي بِيَدِكَ.

خدایا! اگر روی کریمت را از من بگردانی، یا مرا از احسان بزرگت محروم کنی، یا روزی‌ات را از من دریغ ورزی، یا رشتۀ پیوندت را از من بگسلی، راهی برای دست‌یابی به هیچ یک از آرزوهایم جز تو نیابم؛ و بر آنچه پیش توست، جز به یاری تو دست‌رسی پیدا نکنم؛ چرا که من بندۀ تو و در قبضۀ اراده توام؛ اختیارم به دست توست.

لَا أَمْرَ لِي مَعَ أَمْرِكَ، مَاضٍ فِيَّ حُكْمُكَ، عَدْلٌ فِيَّ قَضَاؤُكَ، وَ لَا قُوَّةَ لِي عَلَى الْخُرُوجِ مِنْ سُلْطَانِكَ، وَ لَا أَسْتَطِيعُ مُجَاوَزَةَ قُدْرَتِكَ، وَ لَا أَسْتَمِيلُ هَوَاكَ، وَ لَا أَبْلُغُ رِضَاكَ، وَ لَا أَنَالُ مَا عِنْدَكَ إِلَّا بِطَاعَتِكَ وَ بِفَضْلِ رَحْمَتِكَ.

با فرمان تو، فرمانی برای من نیست؛ حکم تو در تمام شئون زندگی من جاری است و سرنوشت و تقدیرت دربارۀ من عین عدالت است؛ مرا نیروی بیرون رفتن از قلمرو سلطنت تو نیست و توانمندی تجاوز از حیطۀ قدرتت برایم وجود ندارد و امکان جلب دوستی‌ات را ندارم و به خشنودی‌ات نمی‌رسم؛ و به آنچه نزد توست جز به طاعتت و فضل رحمتت، دست نمی‌یابم.

إِلَهِي أَصْبَحْتُ وَ أَمْسَيْتُ عَبْداً دَاخِراً لَكَ، لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً إِلَّا بِكَ، أَشْهَدُ بِذَلِكَ عَلَى نَفْسِي، وَ أَعْتَرِفُ بِضَعْفِ قُوَّتِي وَ قِلَّةِ حِيلَتِي، فَأَنْجِزْ لِي مَا وَعَدْتَنِي، وَ تَمِّمْ لِي مَا آتَيْتَنِي، فَإِنِّي عَبْدُكَ الْمِسْكِينُ الْمُسْتَكِينُ الضَّعِيفُ الضَّرِيرُ الْحَقِيرُ الْمَهِينُ الْفَقِيرُ الْخَائِفُ الْمُسْتَجِيرُ.

خدایا! صبح و شب کردم درحالی‌که بندۀ خوار و بی‌مقدار توام؛ برای خود جز با کمک حضرتت بر جلب سودی و دفع زیانی، قدرت ندارم؛ به آنچه دربارۀ خود گفتم، گواهی می‌دهم؛ به ناتوانی نیرویم و کمی تدبیرم، اعتراف می‌کنم؛ پس آنچه را به من وعده دادی، وفا کن؛ و آنچه را که به این بنده‌ات عطا فرموده‌ای، کامل ساز؛ زیرا که من بندۀ بی‌نوا، ذلیل، ناتوان، دردمند، کوچک، بی‌مقدار، تهی‌دست، ترسان و پناهنده به توام.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تَجْعَلْنِي نَاسِياً لِذِكْرِكَ فِيما أَوْلَيْتَنِي، وَ لَا غَافِلًا لِإِحْسَانِكَ فِيما أَبْلَيْتَنِي، وَ لَا آيِساً مِنْ إِجَابَتِكَ لِي وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّي، فِي سَرَّاءَ كُنْتُ أَوْ ضَرَّاءَ، أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ، أَوْ عَافِيَةٍ أَوْ بَلَاءٍ، أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ، أَوْ جِدَةٍ أَوْ لَأْوَاءَ، أَوْ فَقْرٍ أَوْ غِنًى.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا نسبت به یاد خود در آنچه به من عطا کردی، فراموش‌کار مکن؛ و به احسانت در آنچه به من بخشیده‌ای، غافل و بی‌خبر مساز و از اجابت دعایم گرچه تأخیر افتد، ناامید مکن؛ در خوشی باشم یا ناخوشی، در سختی باشم یا رفاه، در سلامت و تندرستی باشم یا بلا، در تنگدستی و بیچارگی باشم یا نعمت، در دارایی باشم یا محنت، در تهیدستی باشم یا توانگری.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ ثَنَائِي عَلَيْكَ، وَ مَدْحِي إِيَّاكَ، وَ حَمْدِي لَكَ فِي كُلِّ حَالَاتِي حَتَّى لَا أَفْرَحَ بِمَا آتَيْتَنِي مِنَ الدُّنْيَا، وَ لَا أَحْزَنَ عَلَى مَا مَنَعْتَنِي فِيهَا، وَ أَشْعِرْ قَلْبِي تَقْوَاكَ، وَ اسْتَعْمِلْ بَدَنِي فِيما تَقْبَلُهُ مِنِّي، وَ اشْغَلْ بِطَاعَتِكَ نَفْسِي عَنْ كُلِّ مَا يَرِدُ عَلَيَّ حَتَّى لَا اُحِبَّ شَيْئاً مِنْ سُخْطِكَ، وَ لَا أَسْخَطَ شَيْئاً مِنْ رِضَاكَ.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و ثنایم را برای خودت و ستودنم را دربارۀ حضرتت و سپاسم را در تمام حالاتم به خاطر وجود مبارکت، قرار ده؛ تا به آنچه از دنیایم عطایم می‌کنی، خوشحال نشوم؛ و بر آنچه در دنیا محرومم می‌کنی، اندوهگین نگردم؛ و تقوایت را به قلبم بچسبان؛ و بدنم را در اعمالی که از من می‌پذیری، به کار گیر؛ و وجودم را، برای دور ماندن از هر خلافی که به جانب من می‌آید، به طاعت و بندگی‌ات مشغول دار؛ تا ذره‌ای از خشمت را دوست نداشته باشم و نسبت به ذرّه‌ای از خشنودی‌ات خشم نورزم.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ فَرِّغْ قَلْبِي لَِمحَبَّتِكَ، وَ اشْغَلْهُ بِذِكْرِكَ، وَ انْعَشْهُ بِخَوْفِكَ وَ بِالْوَجَلِ مِنْكَ، وَ قَوِّهِ بِالرَّغْبَةِ إِلَيْكَ، وَ أَمِلْهُ إِلَى طَاعَتِكَ، وَ أَجْرِ بِهِ فِي أَحَبِّ السُّبُلِ إِلَيْكَ، وَ ذَلِّلْهُ بِالرَّغْبَةِ فِيما عِنْدَكَ أَيَّامَ حَيَاتِي كُلِّهَا.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و دلم را برای دوستی‌ات خالی کن و به یاد خود مشغول ساز و به بیم و هراس از خود نشاطش ده و به شوق و رغبت به سویت نیرومندش کن و به جانب طاعتت میلش ده و در محبوب‌ترین راه‌های به سویت روانش ساز و در تمام دورۀ زندگی‌ام او را به رغبت داشتن نسبت به آنچه نزد توست، رام گردان.

وَ اجْعَلْ تَقْوَاكَ مِنَ الدُّنْيَا زَادِي، وَ إِلَى رَحْمَتِكَ رِحْلَتِي، وَ فِي مَرْضَاتِكَ مَدْخَلِي، وَ اجْعَلْ فِي جَنَّتِكَ مَثْوَايَ، وَ هَبْ لِي قُوَّةً أَحْتَمِلُ بِهَا جَمِيعَ مَرْضَاتِكَ، وَ اجْعَلْ فِرَارِيَ إِلَيْكَ، وَ رَغْبَتِي فِيما عِنْدَكَ، وَ أَلْبِسْ قَلْبِيَ الْوَحْشَةَ مِنْ شِرَارِ خَلْقِكَ، وَ هَبْ لِيَ الْأُنْسَ بِكَ وَ بِأَوْلِيَائِكَ وَ أَهْلِ طَاعَتِكَ.

از دنیا، تقوایت را توشه‌ام و سفرم را به سوی رحمتت و ورودم را در خشنودی‌ات و جایم را در بهشتت، قرار ده؛ و مرا قدرتی بخش که همۀ بار خشنودی‌ات را به دوش جان، حمل کنم؛ گریزم را به سویت و میلم را در آنچه نزد توست، قرار ده؛ و لباس وحشت از بندگان بدت را بر دلم بپوشان و انس گرفتن به خودت و عاشقانت و اهل طاعتت را به من ارزانی دار.

وَ لَا تَجْعَلْ لِفَاجِرٍ وَ لَا كَافِرٍ عَلَيَّ مِنَّةً، وَ لَا لَهُ عِنْدِي يَداً، وَ لَا بِي إِلَيْهِمْ حَاجَةً، بَلِ اجْعَلْ سُكُونَ قَلْبِي وَ أُنْسَ نَفْسِي وَ اسْتِغْنَائِي وَ كِفَايَتِي بِكَ وَ بِخِيَارِ خَلْقِكَ.

و به سود هیچ بدکار و کافری بر من رافت و نعمت قرار مده و روی نیازم را به سوی آنان مکن؛ بلکه آرامش دل و انس جان و بی‌نیازی‌ام و انجام گرفتن کارم را برعهدۀ خودت و برگزیدگان از بندگانت قرار ده.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْنِي لَهُمْ قَرِيناً، وَ اجْعَلْنِي لَهُمْ نَصِيراً، وَ امْنُنْ عَلَيَّ بِشَوْقٍ إِلَيْكَ، وَ بِالْعَمَلِ لَكَ بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَى، إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ، وَ ذَلِكَ عَلَيْكَ يَسِيرٌ.

خدایا! بر محمّد و آلش درود فرست و مرا همنشین و یار ایشان قرار ده؛ و به شوق ورزیدن به سویت و به عمل برایت، چنانکه دوست داری و می‌پسندی، بر من منّت گذار؛ همانا تو بر هر کاری توانایی و تحقّق آن همه که گفتم بر تو آسان است.

پیوند به بیرون

• متن و صوت دعای بیست و یکم صحیفه سجادیه