مُقْتَضَبُ الأثَر فِی النَّص عَلَی الْأئمّة الإثْنی عَشَر نوشته احمد بن عیاش جوهری (درگذشت۴۰۱ق)، باموضوع نص بر دوازده امام و مباحث مربوط به امامت ائمه معصومین(ع) است. این کتاب، شامل ۳۶ حدیث بوده و در سه بخش تنظیم شده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابن عیاش جوهری (متوفای ۴۰۱ق) |
| موضوع | امامت |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مكتبة الطباطبائى |
درباره مؤلف
ابو عبدالله احمد بن محمد بن عبدالله بن الحسن بن عیاش جوهری از محدثان شیعه امامیه است. نسب او به مناسبت شغل طلافروشی اوست. نجاشی از وی یاد کرده و او را دوست خود دانسته و گفته احادیث زیادی از او شنیده است. در عین حال نجاشی از اضطراب ابن عیاش در اواخر عمر سخن گفته و از اینکه مشایخش و به تبع آن‌ها خود او از نقل روایات ابن عیاش خودداری می‌کردند.[۱] معنای اضطراب در سخن نجاشی هم می‌تواند معنای انحراف در عقاید مذهبی داشته باشد هم می‌تواند به معنای اختلال در حافظه به سبب پیری باشد. این اظهار نظر نجاشی به اختلاف آرای دانشمندان علم رجال در میزان اعتماد به روایات ابن عیاش منجر شده است. برخی به استناد به سخن نجاشی او را تضعیف کرده و برخی دیگر با اتکا به شواهد دیگر از وثاقتش دفاع کرده‌اند.[۲]
انگیزه و روش تألیف
هدف اصلی مؤلف، گردآوری روایاتی از طریق اهل سنت بوده که اسامی، تعداد و اشخاص ائمه را مطابق با آن‌چه در روایات شیعه آمده، گزارش کرده‌اند.[۳] [۴]
جوهری روایات را با اسانید کامل نقل کرده و معمولا درباره روایات منقول از طریق عامه، توضیحاتی نیز داده و با روایتی همخوان و موافق از طریق امامیه نقل کرده است. مؤلف در موارد متعددی نحوه اخذ حدیث و گاه تاریخ را نیز باز گفته است.[۵]
محتوا
کتاب مقتضب از سه بخش تشکیل شده که هر کدام از دیگری تفکیک شده و مجموع روایاتِ سه بخش، ۳۶ عدد است.
- بخش اول: شامل ۱۶ خبر از صحابه پیامبر چون ابن مسعود، انس بن مالک، عمرو بن عاص، سلمان فارسی و جابر بن عبدالله انصاری است.
- بخش دوم: شامل ۹ خبر است و تفاوت بخش اول با دوم این است که در قسمت نخست صحابه از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند و بخش دوم اعم است.
- بخش سوم: به اشعاری اختصاص دارد که عدد امامان را دوازده تن ذکر کرده است. در این اثر، احادیث با سلسله سند کامل ذکر شده و حتی در مورد اشعار نیز به شیوه حدیثی عمل شده است.[۶]
نسخه خطی و چاپ
نسخه خطی کتاب از روی نسخه‌ای به خط ابن ابی الفتوح همدانی (کتابت در سال ۵۷۵ق) در کتابخانه میرزا محمد عسکری تهرانی موجود است.
مقتضب الاثر بارها در ایران و کشورهای دیگر چاپ شده است، از جمله در نجف در سال ۱۳۴۶ق. این کتاب در بعضی چاپ‌ها با عنوان «مقتضب الاثر فی عدد الائمة الاثنی عشر» منتشر شده است.[۷]
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۸۵ و ۸۶.
- ↑ نک: جوهری، مقتضب الاثر، ۱۴۲۹، مقدمه مصحح، ص۱۰-۱۳.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۰.
- ↑ جوهری، مقتضب الأثر، مقدمه محقق کتاب.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۱.
- ↑ صدرایی خویی، فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث، ۱۳۸۲ش، ج۵، ص۵۳۹.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۲۷۹و۲۸۰.
منابع
- جوهری، احمد بن محمد، مقتضب الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر، قم، مکتبة الطباطبائی.
- جوهری، احمد بن محمد، مقضب الاثر فی النص علی الائمه الاثنی عشر، تهران، موسسه البعثه، 1429ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.
- صدرایی خویی، فهرستگان نسخه‌های خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۲ش.
- احمدی، مهدی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۹ش.
- کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای علوم اسلامی نور.