حسن بن سلیمان حلی
 | کتاب‌شناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | عزّالدین |
| تاریخ وفات | (به احتمال متوفای ۸۰۲ق به بعد) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | شهید اول • فاضل مقداد • محمد بن ابراهیم مطارآبادی • سید بهاءالدین نیلی • رضی الدین علی |
| شاگردان | حسین بن محمد حمویانی • عبدالحمید بن جمال‌الدین • احمد بن علی هاشمی زینی |
| اجازه روایت به | شهید اول |
| اجازه اجتهاد به | حسین بن محمد حمویانی |
| تألیفات | مختصر بصائرالدرجات • المحتضر |
حسن‌بن سلیمان حِلّی(به احتمال متوفای ۸۰۲ق به بعد) از علمای شیعه قرن هشتم و از شاگردان شهید اول است. او در زمره سلسله راویان صحیفه سجادیه نیز قرار دارد. مشهورترین کتاب وی منتخب یا مختصر بصائر الدرجات است که احادیثی در فضائل و مناقب اهل بیت(ع) را دربردارد.
زندگی نامه
کنیه حسن بن سلیمان، ابومحمد و ملقب به عزّالدین بود. شیخ حر عاملی[۱] نام محمد را در نَسب او ذکر نکرده و در واقع وی را به جدّ اعلایش منتسب ساخته است.[۲] برخی حلی را عاملی، منسوب به جبل عامل، خوانده‌اند[۳]، اما حرّ عاملی نام وی را در میان علمای جبل عامل نیاورده و از او در بخش دوم امل الآمل، که شامل علمای غیرعاملی است، یاد کرده است.
از تاریخ ولادت، وفات و وقایع زندگی حسن بن سلیمان، اطلاع دقیقی در دست نیست. احتمالا پیش از ۷۴۲ق به دنیا آمده و پس از ۸۰۲ق درگذشته است. آقابزرگ طهرانی زادگاه وی را حلّه دانسته است[۴]، اما با توجه به قولی که او را جبل عاملی می‌داند و نیز اقامتش در قم، احتمال اینکه یکی از این دو شهر زادگاه او باشد نیز وجود دارد.[۵]
اساتید
حلّی، از مهم‌ترین شاگردان شمس‌الدین محمد بن مکی، معروف به شهید اول، بود و به همراه پنج تن دیگر، در شعبان ۷۵۷ قمری از او اجازه روایت دریافت کرد[۶] و در همان مدت کوتاهِ حیات شهید، در کنار فقیهان مشهوری چون فاضل مقداد، از محضر وی بهره برد.[۷] استادان و مشایخ دیگر او، محمد بن ابراهیم مطارآبادی[۸]، سید بهاءالدین نیلی و رضی الدین علی بودند.[۹] مجلسی، حلّی را از نظر علم و فقاهت ستوده و همه آثار او را درخور اعتماد دانسته است.[۱۰]
حلّی در زمره سلسله راویان صحیفه سجادیه نیز قرار دارد، چنان‌که براساس سَنَدی، جدّ شیخ بهایی، شمس الدین محمد جبعی (متوفی ۸۸۶ق)، این کتاب را از شیخ علی بن محمد بن علی از سید تاج‌الدین عبدالحمید بن جمال‌الدین احمد بن علی هاشمی از حسن بن سلیمان حلّی روایت کرده است.[۱۱] به گزارش خوانساری،[۱۲] حلّی در محرم ۸۰۲ اجازه روایت کتاب خصال صدوق را به شاگردش، عزّالدین حسین بن محمد بن حسن حمویانی/ جویانی، داده که این نسخه همراه با اجازه حلّی موجود است.[۱۳] در کتاب‌های رجال و تراجم غیر از حمویانی و تاج‌الدین عبدالحمید بن جمال‌الدین احمد بن علی هاشمی زینی، شاگرد و راوی دیگری برای حلّی ذکر نشده‌است.
تألیفات
مختصر بصائرالدرجات
از حلّی چند اثر باقی‌مانده که مشهورترین آنها منتخب یا مختصر بصائرالدرجات است. در میان منابع کهن روایی شیعه، دو کتاب با نام بصائر الدرجات موجود است: یکی تألیف مشهور محمدبن حسن‌بن فروخ صفار قمی (درگذشت:۲۹۰ق) و دیگری تألیف سعد بن عبدالله اشعری(درگذشت ۲۹۹ یا ۳۰۱ق) که گویا اصل آن در دست نیست، گرچه اساس کار حلّی بر آن بوده است. مشتاق مظفر براساس احتمال افندی اصفهانی،[۱۴] با دلایل و شواهد نشان داده که بصائرِ سعد مختصر بصائرِ صفار بوده است[۱۵]، اما برخی این رأی را رد کرده حکم به استقلال دو اثر مذکور داده‌اند.[۱۶] منشأ این اختلاف، عبارتی است که حلّی در ابتدای کتابش، اثبات الرجعة، آورده است.[۱۷] آنچه مسلّم است اینکه حلّی اختصار خود را بر اساس بصائرالدرجات سعد بن عبدالله اشعری انجام داده است.
مختصر حلّی شامل احادیثی درباره فضائل و مناقب اهل بیت(ع) است. وی علاوه بر انتخاب احادیث سعد، اخبار دیگری را، از منابع گوناگون و با طرق دیگر، به آنها افزوده و برای جلوگیری از اشتباه با احادیث سعد، نام منابع را ذکر کرده است. از رساله الرجعة و الرد علی اهل البدعة حلّی نیز یاد شده[۱۸] که همان کتاب مختصر البصائر است.[۱۹]
المحتضر
اثر دیگر، کتاب المحتضر است در اثبات آن که محتضر(یا شخص در آستانه مرگ)در حال احتضار، پیامبر و امامان شیعه را به چشم خود می‌بیند. وی در این کتاب، آرای شیخ مفید را رد کرده[۲۰] زیرا شیخ مفید احادیث مرتبط با این موضوع را به تأویل برده است.[۲۱] نویسنده در این اثر به ذکر مطالب متنوعی، چون مناقب اهل بیت(ع) و شیعیان آنها و طعن برخی از مخالفانشان، پرداخته است. از این کتاب به المحتضر و مایراه فی حال الاحتضار، و مناقب الائمه نیز یاد شده است.[۲۲] این رساله، به همراه الرجعة و مختصرالبصائر، از منابع مجلسی در تألیف بحار الانوار[۲۳] بوده است.[۲۴] المحتضر در ۱۳۳۰ش/۱۹۵۱ در نجف، به تحقیق محمدعلی اردوبادی غروی، به چاپ رسید.
آثار دیگر
حلّی رساله کوتاهی درباره برتری امامان بر انبیا و فرشتگان نوشته که در آن با آرای شیخ مفید در اوائل المقالات[۲۵] که قائل به خلاف این موضوع بوده، مناقشه کرده است.[۲۶] رسالة فی احادیث الذر اثر دیگری از حلّی است که با نام ملحق مختصرالبصائر در ۱۳۷۹ش/۱۴۲۱ق در قم منتشر شده است.
پانویس
- ↑ قسم۲، ص۶۶
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۰، ص۱۸۳
- ↑ امین، ج۵، ص۱۰۶؛ صدر، ج۱، ص۱۰۳؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات: الحقائق الراهنة، ص۴۰
- ↑ طبقات: الضیاءاللامع، ص۳۴
- ↑ حلّی، ص۲
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات: الحقائق‌الراهنة، ص۴۱
- ↑ صدر،تکمله امل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۳۶
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلما، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۹۳ـ۱۹۴
- ↑ امین، اعیان الشیعه، تحقیق سید حسن امین، ج۵، ص۱۰۶
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۳۳
- ↑ مجلسی،بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۴، ص۲۱۳؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات: الضیاءاللامع، ص۳۴
- ↑ خوانساری، ج۲، ص۲۹۳ـ۲۹۴
- ↑ سمامی حائری، «اجازة الشیخ حسن الحلی للجویانی»، تراثنا، سال ۳،ش ۱ (محرّم ـ ربیع‌الاول ۱۴۰۸ق)،ص۱۰۹،۱۱۴
- ↑ افندی، ریاض العلما۷ ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۹۴
- ↑ حلّی، مختصر البصائر، مقدمه، ص۳۰ـ۳۳
- ↑ امین، ج۵، ص۱۰۷؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق،ج۳، ص۱۲۴
- ↑ حلّی، مختصر البصائر، همان مقدمه، ص۲۸ـ۳۳
- ↑ امین، اعیان الشیعه، تحقیق سید حسن امین، ج۵، ص۱۰۷
- ↑ حلّی، مختصر البصائر، همان مقدمه، ص۲۴ـ۲۵
- ↑ حلی، مختصر،ص۸۵ـ۸۶
- ↑ حلّی، المحتضر، ص۱ـ۲
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۲، ص۳۲۱
- ↑ مجلسی، ج۱، ص۱۶
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۲۹۳
- ↑ ص۸۱ـ۸۳
- ↑ افندی اصفهانی، ج ۱، ص۱۹۴؛آقابزرگ طهرانی، طبقات: الضیاء اللامع، ص۳۴
منابع
- محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳ق۱۹۸۳م.
- محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الحقائق الراهنة فی المائة الثامنة، چاپ علی‌نقی منزوی، بیروت ۱۹۷۵م.
- محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الضیاء اللامع فی‌القرن التاسع، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۶۲ش.
- عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
- امین، اعیان الشیعه.
- محمدبن حسن حرّ عاملی، امل‌الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد(۱۳۸۵ق)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.
- حسن‌بن سلیمان حلّی، المحتضر، (چاپ محمدعلی اردوبادی غروی)، نجف ۱۳۷۰الف.
- حسن‌بن سلیمان حلّی، مختصر البصائر، چاپ مشتاق مظفّر، قم ۱۴۲۱.
- حسن‌بن سلیمان حلّی، مختصر بصائر الدرجات، نجف ۱۳۷۰ب.
- محمد سمامی‌حائری، «اجازة الشیخ حسن الحلی للجویانی»، تراثنا، سال ۳،ش ۱ (محرّم ـ ربیع‌الاول ۱۴۰۸).
- حسن صدر، تکملة امل‌الآمل، چاپ حسین‌علی محفوظ، عبدالکریم دباغ، و عدنان دباغ، بیروت۱۴۲۹ق. /۲۰۰۸م.
- محمدبن حسن طوسی، الرسائل‌العشر، قم،(۱۴۰۳ق).
- مجلسی، محمد باقر،بحار الانوار، ۱۴۰۳ق.
- محمدبن محمد مفید، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، چاپ عباسقلی ص.وجدی (واعظ چرندابی)، تبریز ۱۳۷۱، چاپ افست قم، بی‌تا.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام