تشت‌گذاری یا تشت‌گردانی از آیین‌های عزاداری در ایران، به‌ویژه در مناطق آذری‌نشین است. این آیین پیش از آغاز محرم در روزهای ۲۷ ذی‌الحجه تا ۳۰ ذی‌الحجه و در مساجد و حسینیه‌ها برگزار می‌شود.
| تشت‌گذاری | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات آئین | |
| زمان‌برگزاری | ۲۷ تا ۳۰ ذی‌الحجه |
| مکان برگزاری | مساجد |
| گستره جغرافیایی | اردبیل، آذربایجان شرقی |
| منشأ تاریخی | صفویان |
| اشیاء و نمادها | تشت (نماد رود فرات) |
| وجه نمادین | نمادی از ایثار امام حسین(ع) و یارانش در سیراب کردن سپاه حر ابن یزید ریاحی و اسب‌های آنها |
| اوراد و اشعار | نوحه‌های عزاداری محرم به زبان‌های ترکی و فارسی |
| آیین‌های مهم | |
| سینه‌زنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیین‌ها | |
در این مراسم عزاداران تشت‌های آب را که نمادی از رود فرات است با خود حمل می‌کنند و به درون مسجد می‌آورند و با خواندن عبارات و نوحه‌هایی عملا مراسم عزاداری برای امام حسین(ع) را آغاز می‌کنند. برخی این آیین را برگرفته از رفتار سپاه امام حسین(ع) در مقابل سپاه حر بن یزید، در ۲۷ ذی‌الحجه می‌دانند که در آن آب مشک‌ها را داخل تشت‌هایی ریخته، سپاه حر و اسبان‌شان را سیراب کردند.
زمان و شیوه برگزاری
تشت‌گذاری هر سال پیش از شروع ماه محرم و بین روزهای ۲۷ تا ۳۰ ذی الحجه برگزار می‌شود.[۱] در تشت‌گذاری، تشت‌های مخصوصی با احترام توسط بزرگان و ریش‌سفیدان وارد مساجد و حسینیه‌ها می‌شود. سپس دعای تشت‌گذاری که عباراتی فارسی و ترکی و عربی است خوانده شده و تشت‌ها را از آب پر می‌کنند. در این مراسم نوحه‌های مربوط به عزای حسینی خوانده شده و عملا مراسم عزاداری امام حسین آغاز می‌شود. مردم دست در آب تشت‌ها می‌زنند و آن را نوعی بیعت با حسین(ع) می‌دانند؛ سپس از این آب به عنوان تبرک می‌برند.[۲] در مساجد اردبیل، از سده‌های پیش، جایی برای قرار دادن تشت‌ها وجود داشته است.
مولف کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ نقل کرده است که دسته‌های سینه‌زنان و زنجیرزنان ابتدا به محلی که تشت‌ها قرار دارد تجمع می‌کنند و بعد به طرف مسجد محل حرکت می‌کنند. حاملین تشت‌ها که معمولا علما و سالخوردگان هستند، پیشاپیش دسته‌ها حرکت می‌کنند. زمانی که تشت‌ها به مسجد می‌رسند حاملین و مشایعیین یکی یا دو دور داخل مسجد گشت زده نوحه‌خوانی و عزاداری می‌کنند. آنگاه تشت‌ها را در جایگاه مخصوص که معمولا تاقچه‌های بزرگ است قرار می‌دهند. تشت‌ها بلا فاصله پر آب می‌شوند و روی تشت‌ها تخته‌های گذاشته می‌شود که شمع‌دان‌های مخصوصی دارند و شمع‌ها نیز روشن می‌شوند. همینکه غروب شد عزاداران در کنار تشت‌ها صف کشیده فاتحه می‌خوانند.[۳] قرائت فاتحه کنار تشت نیز تشریفات خاص خود را داشته از جمله اینکه فاتحه‌خوان و حتی متن دعا از قبل مشخص است. معمولا فردی از خانواده معین فاتحه می‌خواند مثلا در مسجد جامع اردبیل که مراسمش شهرت بیشتری هم دارد، همیشه فردی از خانواده سیداحمد حسینی فاتحه می‌خواند. دعای که در این مراسم خوانده می شود نیز مخصوص است از زمان صفوی باقی مانده است. مردم محل به بر آورده شدن حاجت در تشت‌گذاری اعتقاد دارند و گاهی بیماران لاعلاج را دخیل می‌بندند.[۴]
نمادی از سیراب‌کردن سپاه کوفه
برگزارکنندگان این مراسم، این آیین را نمادی از اقدام امام حسین(ع) و یارانش در سیراب کردن سپاه حر بن یزید ریاحی می‌دانند.[۵] در ۲۷ ذی الحجه سال ۶۰ قمری، در منطقه ذو حسم، هنگامی که کاروان امام حسین (ع) برای اولین بار با سپاه کوفه به فرماندهی حر بن یزید مواجه شد، سپاه کوفه تشنه بودند و به دستور امام (ع)، به آنان آب دادند و حتی در ظرف‌هایی آب ریختند و اسبان آنها را نیز سیراب کردند.[۶] برگزارکنندگان مراسم، همچنین این آب را نمادی از فداکاری عباس(ع) در آوردن آب برای زنان و کودکان در روز عاشورا می‌دانند.[۷]
تاریخچه
سابقه تشت‌گذاری به دوران صفویه بازمی‌گردد و وجود تشتی در مسجد بازار چاقوسازان اردبیل، متعلق به دوران شاه عباس (۱۰۳۸ق) مؤید این مطلب است.[۸] در دوران قاجار این مراسم فقط در مسجد جامع اردبیل برگزار می‌شد؛ اما بعدها به دیگر محلات شهر و دیگر شهرهای ترک‌زبان گسترش یافت. در سال‌های اخیر در اکثر شهرهای آذربایجان و زنجان این مراسم برگزار می‌شود.[۹]
پانویس
- ↑ مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ص۳۲۹.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۲۷۲.
- ↑ صفری، اردبیل در گذرگاه تاریخ، ج۲، ۱۳۷۰ش، ص۱۲۹.
- ↑ صفری، اردبیل در گذرگاه تاریخ، ج۲، ۱۳۷۰ش، ص۱۳۰.
- ↑ مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۳۳۰.
- ↑ طبری، تاریخ، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۴۰۰-۴۰۱.
- ↑ «تاریخچه آیین تشت‌گذاری»، سایت مشرق‌نیوز.
- ↑ مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۳۳۰.
- ↑ «تاریخچه آیین تشت‌گذاری»، سایت مشرق‌نیوز.
منابع
- «تاریخچه آیین تشت گذاری»، در سایت مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: ۵ آذر ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۱۱ آذر ۱۳۹۶ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، ۱۳۷۶ش.
- مظاهری، محسن حسام، فرهنگ سوگ شیعی، تهران، خیمه، ۱۳۹۵ش.