آیه ۱۱۰ سوره نساء بخشنده‌بودن خداوند در صورت توبه و استغفار از گناهان را مورد تأکید قرار داده و پس از آیاتی آمده که در آن به تهدید خائنان پرداخته است تا مانع از ناامیدی گناهکاران از رحمت خداوند بشود.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | نساء |
| شماره آیه | ۱۱۰ |
| جزء | ۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | بخشنده‌بودن خداوند در صورت استغفار از گناه. |
| آیات مرتبط | آیه ۷۰ سوره فرقان، آیه ۱۳۵ سوره آل‌عمران، آیه ۵۳ سوره زمر |
مفسران بر این باورند که این آیه نشان می‌دهد هر گناهی با توبه و جبران قابل بخشش بوده و توبه حقیقی در جان انسان اثری فرح‌بخش و تجربه‌ای شیرین به جا می‌گذارد.
متن و ترجمه
وَمَنْ يَعْمَلْ سُوءًا أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ يَجِدِ اللَّهَ غَفُورًا رَحِيمًا
و هر کس کار بدی کند، یا بر خویشتن ستم ورزد؛ سپس از خدا آمرزش بخواهد، خدا را آمرزنده مهربان خواهد یافت.» (سوره نساء، آیه ۱۱۰
جایگاه و مفهوم آیه
از نظر مفسران، آیه ۱۱۰ سوره نساء، در ابتدای سه آیه‌ای است که به مسئله گناه و آثار آن می‌پردازد. به طوری که در این آیه قابلیت بخشش برای گناهان را متذکر شده و در دو آیه بعد به ترتیب اثر گناه بر گناهکار و بدبودن انداختن گناه خویش بر گردن دیگران را گوشزد می‌کند.[۱]
قرآن کریم در آیه قبل به تهدید خائنان پرداخته و در این آیه راه توبه را پیش روی ایشان می‌گذارد.[۲] تا به تعبیر برخی از مفسران، مانع از ناامیدی خطاکاران از رحمت و مغفرت خداوند شود[۳]
سیده نصرت امین بر این باور است که ساختار آیه به گونه‌ای است که نشان می‌دهد، قبول توبه از سوی خدا، لطف خدا است نه استحقاق توبه‌کننده.[۴]
از نظر علامه طباطبایی، اینکه واژه «ظلم»، بعد از واژه «سوء» آمده است، پیشرفت مطلب از کم به زیاد را نشان می‌دهد؛ به این معنا که ظلم به خود، بدتر از ستم به دیگران بوده یا واژه «سوء»، به معنای گناه صغیره و واژه «ظلم» به معنای گناه کبیره است.[۵]
توبه حقیقی
حضرت محمد صلی الله علیه و آله:
«خدا هرگز چنین نیست که دربِ دعا را بگشاید و دروازه اجابت را ببندد؛ چه آن‌که می‌فرماید: «اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» و هرگز چنین نیست که بابِ توبه را بگشاید و دروازه آمرزش را ببندد، حال‌آنکه خود می‌فرماید: «وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اَللّٰهَ یَجِدِ اَللّٰهَ غَفُوراً رَحِیماً»
بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۱۷۱.
ناصر مکارم شیرازی بر این باور است که آیه ۱۱۰ سوره نساء، این حقیقت را بیان می‌کند که هر نوع گناهی، اعم از ستم به خود یا به دیگران، به هنگام توبه و جبران حقیقی، قابل آمرزش است.[۶]
برخی از مفسران بر این باورند که از جمله «یَجِدِ اللَّهَ غَفُورًا رَحِیمًا» [به معنای «خدا را آمرزنده مهربان خواهد یافت»] فهمیده می‌شود که توبه حقیقی، در جان توبه کننده، اثری شیرین و تجربه ای لذت‌بخش بجا می‌گذارد.[۷]
پانویس
- ↑ مشکینی اردبیلی، تفسیر روان، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۱۳۷.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۵۶.
- ↑ امین، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، ۱۳۶۱ش، ج۴، ص۱۵۸.
- ↑ امین، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، ۱۳۶۱ش، ج۴، ص۱۵۸–۱۵۹.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۷۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۱۱۷.
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۲۸۸.
منابع
- امین، نصرت بیگم، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.
- بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة موسسة البعثة، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهش‌های تفسیر وعلوم قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- علامه طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبه النشر الاسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چ ۱۱، ۱۳۸۳ش.
- مشکینی اردبیلی، علی، تفسیر روان، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۹۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چ۱، ۱۳۷۴ش.