سوره جمعه

مقاله نامزد خوبیدگی
از ویکی شیعه
سوره جمعه
جمعه
شماره سوره۶۲
جزء۲۸
نزول
ترتیب نزول۱۰۹
مکی/مدنیمدنی
اطلاعات آماری
تعداد آیات۱۱
تعداد کلمات۱۷۷
تعداد حروف۷۶۸


سوره جمعه شصت و دومین سوره و از سوره‌های مدنی است که در جزء بیست و هشتم قرآن قرار دارد. این سوره به سبب بیان حکم نماز جمعه، جمعه نامیده شده است. خداوند در این سوره به اهمیت نماز جمعه می‌پردازد و به مسلمانان دستور می‌دهد هنگام برپایی نماز جمعه از خرید و فروش دوری کنند.

آیه پنجم درباره حمل‌کنندگان تورات و آیه نهم این سوره در بیان حکم نماز جمعه از آیات مشهور این سوره است. در فضیلت تلاوت این سوره آمده است اگر کسی این سوره را در هر شب جمعه بخواند، کفاره گناهان بین دو جمعهٔ او خواهد بود.

معرفی

نامگذاری

این سوره را جُمُعه (به ضمّ میم) یا جُمْعه (به سکون میم) می‌نامند؛[۱] چراکه حکم نماز جمعه و آداب اعمال پس از آن را بیان می‌کند.[۲]

محل و ترتیب نزول

سوره جمعه جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، صد و نهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، شصت و دومین سوره است و در جزء ۲۸ قرآن جای دارد.[۳]

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره جمعه ۱۱ آیه، ۱۷۷ کلمه و ۷۶۸ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سوره‌های مُفَصّلاتِ (دارای آیات کوچک و متعدد) و از سوره‌های مُسَبّحات است که با تسبیح خدا آغاز می‏‌شوند.[۴] این سوره را در شمار سوره‌های ممتحنات نیز آورده‌اند[۵] که گفته شده این سوره‌ها با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.[۶] [یادداشت ۱]

محتوا

به اعتقاد علامه طباطبایی سوره جمعه مسلمانان را برمی‌انگیزد که به نماز جمعه اهمیت دهند و مقدمات به پا داشتن آن را فراهم کنند؛ چون نماز جمعه از شعائر بزرگ خداست که بزرگ‌داشتن آن هم دنیای مردم و هم آخرتشان را اصلاح می‌کند.[۷] سوره جمعه با تسبیح خداوند آغاز می‌شود و بیان می‌کند خداوند در مردمی اُمّی، پیامبری مبعوث کرده تا آنان را با اخلاق پاک تزکیه کند و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد.[۸]به تصریح نویسنده المیزان منافاتی ندارد که پیامبر(ص) از امیین باشد ودر میان آنان مبعوث شده باشد ولی در عین حال هم برای (هدایت) اُمّیین و هم غیر اُمّیین مبعوث شده باشد. [۹]

ملاصدرا در تفسیر سوره جمعه آورده است این سوره دربردارنده ارکان مقاصد ایمان و اصول و حقایق عرفانی است و از معرفت خداوند، حقیقت آغاز و انجام، کیفیت برانگیختگی، ارسال پیامبران، آموزش، فروفرستادن کتاب و هدایت خردها سخن می‌گوید.[۱۰]

رها کردن خرید و فروش وقتی بانگ نماز جمعه بلند می‌شود و شتافتن به سوی ذکر خدا و سرزنش کسانی که در هنگام خطبه نماز جمعه پیامبر(ص) به سراغ خرید و فروش رفتند از موضوعات مهم آخرین آیات این سوره است.[۱۱]

شأن نزول آخرین آیه

از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده است: با پیامبر(ص) نماز جمعه می‌خواندیم که کاروان تجاری رسید و مردم (نمازگزاران) به سوی کاروان پراکنده شدند و به جز دوازده نفر کسی باقی نماند که من هم جزو آنان بودم. پس این آیه نازل شد: «وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً...: و چون داد و ستد يا سرگرمی‌ای ببينند، به سوى آن روى‌ می‌آروند و تو را در حالى كه ايستاده‌اى ترک مى‌کنند».[۱۳]

در نقلی دیگر آمده است مردم مدینه گرسنه بودند و آذوقه هم گران شده بود که کاروان تجاریِ دحیة بن خلیفه وارد مدینه شد و نمازگزاران به سوی او شتافتند و عده کمی باقی ماندند. پس آیه مذکور نازل شد و پیامبر(ص) گفت: اگر همه مسلمانان می‌رفتند، آتش آنان را فرا می‌گرفت.[۱۴] گفته شده کسانی که اطراف پیامبر ماندند، علی بن ابی‌طالب، حسن، حسین، فاطمه، سلمان، ابوذر، مقداد و صُهَیب بودند.[۱۵]

آیات مشهور

آیه پنجم سوره جمعه، از مثل‌های قرآنی درباره یهودیان و آیه نهم درباره حکم نماز جمعه از آیات مشهور این سوره است.

آیه ۵

«مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَ‌اةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ‌ يَحْمِلُ أَسْفَاراً﴿۵﴾»
 (مَثَل كسانى كه عمل به‌ تورات بر آنان بار شد [و بدان مُكلَّف گرديدند]، آنگاه آن را به كار نبستند، همچون مَثَل خرى است كه كتاب‌هايى را بر پشت مى‌كشد.»)

این آیه از مَثَل‌های قرآنی درباره یهودیان زمان پیامبر(ص) است که با وجود تصریح کتاب آسمانی خودشان به نبوت پیامبر اکرم(ص)، به دین اسلام نگرویدند و آنان را مصداق عالمان بی عمل قرار داد.[۱۶] در برخی روایات آمده است آنان می‌گفتند آیین محمد(ص) شامل ما نمی‌شود؛ بنابراین قرآن به آنان گوشزد می‌کند اگر کتاب آسمانی خود را دقیقاً خوانده و عمل می‌کردند، این سخن را نمی‌گفتند؛ چراکه بشارت ظهور پیامبر اکرم در آن آمده است.[۱۷]این ابیات سعدی اشاره به این آیه قرآن دارد

علم چندان که بیش‌تر خـوانی چـون عمل در تو نیست نادانی
نـه مـحـقّـق بـود نـه دانشمند چـارپایی بـر‌او کتـابی چـنـد

ونیز:

آن تهی مغز را چـه علم و‌خَبَر کـه بـر او هیزم است یا دفـتر

[۱۸]

آیه ۸

قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلاقيکُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلي‏ عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ

ترجمه:بگو: «اين مرگى كه از آن فرار مى‌كنيد سرانجام با شما ملاقات خواهد كرد؛ سپس به سوى كسى كه داناى پنهان و آشكار است بازگردانده مى شويد؛ آن گاه شما را از آنچه انجام مى داديد خبر مى‌دهد!»

آیه سه پیام را به یهودیانِ گریزان از مرگ اعلان می‌کند که عبارتند از: خطابودن فرار از مرگ، زیرا مرگ به سراغشان می‌رود؛ خطا بودن ناخوش داشتن مرگ (لقاء الله) زیرا به پیشگاه خدا برای محاسبه اعمالشان بازگردانده خواهند شد و سوم این که که هیچ یک از اعمالشان(ظاهری وپنهانی) بر خدا پوشیده نیست، و مکر و نیرنگشان جز به خودشان بر نمى گردد، چون خداوند عالم به غیب و شهادت (حضور)است. هم چنان در آیه اشاره است به حقانیت مرگ، معاد، حساب در قیامت و آگاه شدن انسان‌ها از حقیقت کارهایی که در دنیا کرده‌اند. [۱۹]

آیه نماز جمعه (۹)

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ‌ اللَّـهِ وَذَرُ‌وا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ‌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴿۹﴾»
 (اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، چون براى نماز جمعه ندا داده شد، به سوى ذكر خدا بشتابيد، و داد و ستد را واگذاريد. اگر بدانيد اين براى شما بهتر است.»)

عده‌ای از فقهای شیعه و اهل سنت برای اثبات وجوب نماز جمعه به این آیه و احادیث متعددی[۲۰] استناد کرده‌اند.[۲۱] البته برخی نیز دلالت آیه را بر وجوب نپذیرفته‌اند.[۲۲] اقامه نماز جمعه در دوره غیبت امام معصوم حکم خاص خود را دارد؛ برخی آن را حرام، عده‌ای آن را واجب تعیینی و برخی دیگر آن را واجب تخییری دانسته‌اند.[۲۳] بنابر نظر فقیهانی که نماز جمعه را در زمان غیبت امام زمان، واجب تعیینی نمی‌دانند، خرید و فروش و سایر معاملات پس از اذان جمعه یا در هنگام اقامه نماز جمعه حرام نیست.[۲۴]

آیات نهم تا یازدهم سوره جمعه جزو آیات الاحکام نیز دانسته شده است.[۲۵] برخی از مفسرا ن براین باورند که جمله «وَ ذَرُوا البَیع» (تجارت را رها کنید)، تنها از تجارت نهی نمی‌کند؛ بلکه از هر کاری که انسان را از نماز جمعه باز دارد، نهی می‌کند و دلیل این مسئله راسیاق آیه دانسته‌اند است که دلالت می‌کند هنگام برپایی نماز جمعه هرگونه مشغولیتی به‌جز آن جایز نیست؛[۲۶]

تفسیر نور :
در تربيت دينى، هم تشويق لازم است، «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»
هم فرمان لازم است، «فَاسْعَوْا إِلى‌ ذِكْرِ اللَّهِ»
هم نهى لازم است، «ذَرُوا الْبَيْعَ»
هم استدلال لازم است. «ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ»

قرائتی، تفسیر نور، ج۱۰، ص۴۳

فضیلت و خواص

در فضیلت تلاوت سوره جمعه آمده است خداوند به تلاوت‌کننده سوره جمعه، به ازای هر کسی که به نماز جمعه می‌آید یا نمی‌آید، ده حسنه پاداش می‌دهد.[۲۷] یا اگر کسی این سوره را در هر شب جمعه بخواند، کفاره گناهان بین دو جمعه او خواهد بود.[۲۸] همچنین آمده است قرائت سوره جمعه در رکعت اول نماز مغرب و عشای شب جمعه [۲۹] و نیز خواندنش و خواندن منافقون در نماز صبح و ظهر و عصر روز جمعه مستحب است.[۳۰] در خواص این سوره نیز نقل شده است وسوسه شیطان و ترس را انسان دور می‌کند.[۳۱]

آثار هنری

سوره جمعه یا بخش‌هایی از آن به صورت کتیبه و کاشی‌کاری در بناهایی مذهبی ـ تاریخی خطاطی شده است؛ برای مثال در حرم امام رضا(ع) کتیبه‌ای وجود دارد که سوره جمعه به خط ثلث علیرضا عباسی بر آن نوشته شده است[۳۲] یا در حرم حضرت معصومه(س) این سوره بر کتیبه‌ای در رواق و گنبد شاه‎‌عباس دوم نقش بسته است.[۳۳] همچنین این سوره بر کاشی‌کاری‌های مسجد جمکران،[۳۴] آرامگاه امامزاده اسحاق بن موسی[۳۵] و بقعه پیغمبریه[۳۶] دیده می‌شود.

متن و ترجمه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

﴿يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ ۝١ هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ۝٢ وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ۝٣ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ ۝٤ مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ۝٥ قُلْ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ هَادُوا إِنْ زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِيَاءُ لِلَّهِ مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ۝٦ وَلَا يَتَمَنَّوْنَهُ أَبَدًا بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ ۝٧ قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَاقِيكُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ۝٨ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ۝٩ فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ۝١٠ وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَيْهَا وَتَرَكُوكَ قَائِمًا قُلْ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجَارَةِ وَاللَّهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ ۝١١

﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است خدایی را که پادشاه پاک ارجمند فرزانه است تسبیح می‌گویند ۝١ اوست آن کس که در میان بی‌سوادان فرستاده‌ای از خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت بدیشان بیاموزد و [آنان] قطعا پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند ۝٢ و [نیز بر جماعت‌هایی] دیگر از ایشان که هنوز به آنها نپیوسته‌اند و اوست ارجمند سنجیده‌کار ۝٣ این فضل خداست آن را به هر که بخواهد عطا می‌کند و خدا دارای فضل بسیار است ۝٤ مثل کسانی که [عمل به] تورات بر آنان بار شد [و بدان مکلف گردیدند] آنگاه آن را به کار نبستند همچون مثل خری است که کتاب‌هایی را برپشت می‌کشد [وه] چه زشت است وصف آن قومی که آیات خدا را به دروغ گرفتند و خدا مردم ستمگر را راه نمی‌نماید ۝٥ بگو ای کسانی که یهودی شده‌اید اگر پندارید که شما دوستان خدایید نه مردم دیگر پس اگر راست می‌گویید درخواست مرگ کنید ۝٦ و[لی] هرگز آن را به سبب آنچه از پیش به دست‌خویش کرده‌اند آرزو نخواهند کرد و خدا به [حال] ستمگران داناست ۝٧ بگو آن مرگی که از آن می‌گریزید قطعا به سر وقت‌شما می‌آید آنگاه به سوی دانای نهان و آشکار بازگردانیده خواهید شد و به آنچه [در روی زمین] می‌کردید آگاهتان خواهد کرد ۝٨ ای کسانی که ایمان آورده‌اید چون برای نماز جمعه ندا درداده شد به سوی ذکر خدا بشتابید و داد و ستد را واگذارید اگر بدانید این برای شما بهتر است ۝٩ و چون نماز گزارده شد در [روی] زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید باشد که شما رستگار گردید ۝١٠ و چون داد و ستد یا سرگرمیی ببینند به سوی آن روی‌آور می‌شوند و تو را در حالی که ایستاده‌ای ترک می‌کنند بگو آنچه نزد خداست از سرگرمی و از داد و ستد بهتر است و خدا بهترین روزی دهندگان است ۝١١


سوره پیشین:
سوره صف
سوره جمعه
سوره‌های مکیسوره‌های مدنی
سوره پسین:
سوره منافقون

١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس


تک‌نگاری‌ها

علاوه بر اینکه تفسیر سوره جمعه در کتاب‌های تفسیری آمده است، کتاب‌هایی نیز به صورت مستقل به تفسیر این سوره پرداخته‌اند، از جمله:

  • ملاصدرا شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر سورة الجمعه، ترجمه و تصحیح و تعلیق محمد خواجوی، تهران، نشر مولی، ۱۴۰۴ق (۱۳۶۳ش).
  • کیاء، علی، تفسیر سوره جمعه، گرگان، انتشارات نوروزی، ۱۳۹۴ش.
  • مهدوی دامغانی، علی، نسیم جمعه: تفسیر سوره جمعه، تهران، دلیل ما، ۱۳۹۴ش.
  • علم الهدی، سید احمد، جلوه‌های هدایتی سوره مبارک جمعه، به تحقیق و تنظیم سیدمهدی مرویان حسینی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۳ش.

پانویس

  1. دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۰، ص۲۰.
  2. خرمشاهی، «سوره جمعه»، ص۱۲۵۵ـ۱۲۵۶.
  3. معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۸.
  4. خرمشاهی، «سوره جمعه»، ص۱۲۵۶.
  5. رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۳۶۰و۵۹۶.
  6. فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ج۱، ص۲۶۱۲.
  7. طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۲۶۳.
  8. طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۲۶۳.
  9. طباطبایی، المیزان، ج۱۹، ص۲۶۴.
  10. ملا صدرا، تفسیر سوره الجمعه، ۱۴۰۴ق، ص۱۵، به نقل از صفوی، «سوره جمعه»، ص۷۱۶.
  11. طباطبایی، المیزان،۱۳۹۰ق، ج۱۹، ص۲۶۳.
  12. خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
  13. واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۴۸.
  14. واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۴۹.
  15. بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۳۸۱
  16. مکارم شیرازی، مثال‌های زیبای قرآن، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۶۷.
  17. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۱۱۴.
  18. بابکی، محمد، مثلهای قرآنی: فانوس بی سو، مجله بشارت، شماره ۲۹، سال۱۳۸۱ش.
  19. طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۱۹، ص۳۶۸.
  20. احمد بن‌ حنبل، مسند، ۱۴۰۲ق، ج۳، ص۴۲۴-۴۲۵؛ نسائی، سنن نسائی، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۸۵-۸۹؛ حرعاملی، وسائل الشیعه، قم، ج۷، ص۲۹۵-۳۰۲؛ نوری، مستدرک الوسائل، قم، ج۶، ص۱۰
  21. شوکانی، نیل الاوطار، مصر، ج۳، ص۲۵۴-۲۵۵؛ شیخ طوسی، الخلاف، قم، ج۱، ص۵۹۳؛ محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۲۷۴
  22. منتظری، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، ۱۳۶۲ش، ص۶؛ غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۶-۱۷
  23. برای اقوال دیگر نگاه کنید به: رضانژاد، صلاة الجمعه، ۱۴۱۵ق، ص۲۸.
  24. امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ج۱، ص۸۵۷.
  25. اردبیلی، زبده البیان فی احکام القرآن، مکتب المرتضویه، ص۱۱۵.
  26. طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۲۷۳.
  27. طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۲۷.
  28. مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۶، ص۳۶۲.
  29. https://ahlolbait.com/doa/1273/سوره-های-نماز-مغربین-در-شب-جمعه-مفاتیح-الجنان
  30. صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۳۵۶.
  31. بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۳۷۱.
  32. دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل آستان قدرس رضوی، ص۳۴۲.
  33. دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ذیل مدخل آستانه حضرت معصومه، ص۳۶۱.
  34. دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل جمکران مسجد.
  35. فیض قمی، گنجینه آثار قم، ص۱۳۸.
  36. دانشنامه جهان اسلام، ذیل مدخل پیغمبریه.

یادداشت

  1. ممتحنات ۱۶ سوره قرآن است که گفته شده سیوطی آنها را به نام ممتحنات ذکر کرده است.رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۵۹۶ این سوره‌ها عبارتند از: فتح، حشر، سجده، طلاق، قلم، حجرات، تبارک، تغابن، منافقون، جمعه، صف، جن، نوح، مجادله، ممتحنه و تحریم (رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۲ش، ص۳۶۰.)

منابع

  • قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
  • احمد بن حنبل، مسند احمد، استانبول، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
  • امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
  • بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
  • حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، ۱۴۰۹-۱۴۱۲ق.
  • رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۲ش.
  • خرمشاهی، قوام الدین، «سوره جمعه»، در دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
  • دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۴ش.
  • دائرة المعارف قرآن کریم، تهیه و تدوین: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
  • رضانژاد، عزالدین، صلاة الجمعه: دراسة فقهیة و تاریخیة، قم، ۱۴۱۵ق.
  • شوکانی، محمد، نیل الاوطار: شرح منتقی الاخبار من احادیث سید الاخبار، مصر، شرکه مکتبه و مطبعه مصطفی البابی الحلبی
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف فی الاحکام، قم، ۱۴۰۷-۱۴۱۷ق.
  • صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، قم، کتاب‌فروشی داوری، ۱۳۸۵ق.
  • صفوی، سلمان، «سوره جمعه»، در دانشنامه معاصر قرآن کریم، قم، انتشارات سلمان آزاده، ۱۳۹۶ش.
  • طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه محمدجواد بلاغی‏، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
  • غروی تبریزی، علی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی تقریرات درس آیة اللّه خوئی، ج ۱، قم، ۱۴۱۸ق/ ۱۹۹۸م.
  • فرهنگ‌نامه علوم قرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  • فیض قمی عباس، گنجینه آثار قم، بی‌نا، ۱۳۴۹ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
  • محقق حلّی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، ۱۳۶۴ش.
  • معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۱ش.
  • مکارم شیرازی، مثال‌های زیبای قرآن، قم، نسل جوان، ۱۳۸۲ش.
  • منتظری، حسینعلی، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، تقریرات درس آیة اللّه بروجردی، قم، ۱۳۶۲ش.
  • نسائی، احمدبن علی، سنن النسائی، بشرح جلال الدین سیوطی و حاشیه نورالدین بن عبدالهادی سندی، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
  • نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، ۱۴۰۷- ۱۴۰۸ق.
  • واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن‏، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق.

پیوند به بیرون