آیه ۵ سوره جمعه
 آیه ۵ سوره جمعه | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره جمعه |
| شماره آیه | ۵ |
| جزء | ۲۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اخلاقی |
| درباره | مَثَل قرآنی علمای بی‌عمل یهود |
| آیات مرتبط | آیه ۶ سوره جمعه • آیه ۷ سوره جمعه • آیه ۸ سوره جمعه |
آیه ۵ سوره جمعه مَثَل علمای یهودی را که به آموزه‌های تورات عمل نمی‌کردند، مَثَل اُلاغی می‌داند که چیزی از معارف و حکمت کتاب‌هایی که حمل می‌کند، نمی‌فهمد. به گفته ناصر مکارم شیرازی این آیه از مَثَل‌های قرآنی درباره یهودیان زمان پیامبر(ص) است که با وجود تصریح کتاب آسمانی خودشان به نبوت پیامبر اسلام، به دین اسلام نگرویدند و مصداق عالمان بی‌عمل قرار گرفتند. علی اکبر دهخدا در کتاب اَمثال و حِکَم با آوردن چندین بیت شعر، آنها را برگرفته از همین آیه می‌داند.
نکته محوری آیه: عالمان بی‌عمل یهود
آیه ۵ سوره جمعه و سه آیه بعدی این سوره درباره نکوهش یهودیان دنیاپرست معرفی شده است.[۱] به گفته ناصر مکارم شیرازی این آیه از مَثَل‌های قرآنی درباره یهودیان زمان پیامبر(ص) است که به دین اسلام نگرویدند و مصداق عالمان بی‌عمل قرار گرفتند.[۲] به بیان مفسران شیعه مانند طبرسی در تفسیر مجمع البیان و علامه طباطبایی مَثَل یهودیانی که به آموزه‌های تورات عمل نمی‌کردند، مَثل الاغی است که چیزی از معارف و حکمت کتاب‌هایی که حمل می‌کند، نمی‌فهمد و از حمل آنها جز خستگی و رنج چیزی عائدش نمی‌شود.[۳]
مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوها کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفاراً بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِ اللّهِ وَ اللّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظّالِمِینَ
کسانی که تورات بر آنها نازل شد و مکلّف به آن گشتند ولی حق آن را ادا ننمودند و به آیاتش عمل نکردند همانند درازگوشی هستند که کتاب‌هایی بر پشت خود حمل می‌کند، قومی که آیات الهی را تکذیب کردند مثال بدی دارند و خداوند ظالمان را هدایت نمی‌کند.
بر‌اساس برخی روایات آنان می‌گفتند آیین محمد(ص) شامل ما نمی‌شود؛ بنابراین قرآن به آنان گوشزد می‌کند اگر کتاب آسمانی خود را دقیق خوانده و عمل می‌کردند، این سخن را نمی‌گفتند؛ چرا‌که بشارت ظهور پیامبر اسلام در آن آمده است.[۴]
علت تشبیه به حمار
سید روح‌الله موسوی خمینی، مرجع تقلید مثال آیه را تذکری برای تشخیص عالمان بی‌عمل و فاسد از سوی مردم از عالمان اهل عمل، تعهد و هدایت‌شده دانسته است.[۵] به باور فقیهی چون حسین مظاهری با توجه به عقیده تجسم اعمال، آیه خبر می‌دهد که عالم بی‌عمل در قیامت به صورت الاغی وارد صف محشر می‌شود.[۶] در ادامه آیه، به‌گفته شیخ طوسی قومی که چنین مثالی برایشان آورده شود، قوم بدی هستند و آیات الهی مانند رسولان خدا و دلایل روشن را تکذیب می‌کنند.[۷]
مضمون آیه در اشعار فارسی
آیه ۵ سوره جمعه در اشعار فارسی نمود داشته است. علی اکبر دهخدا در کتاب اَمثال و حِکَم، چندین بیت شعر می‌آورد و آنها را برگرفته از همین آیه می‌داند: از جمله این ابیات سعدی:
| علم چندان که بیش‌تر خوانی | چون عمل در تو نیست نادانی | |
| نه محقّق بود نه دانشمند | چارپایی بر‌او کتابی چند[۸] |
این ابیات مولوی نیز ناظر به همین آیه دانسته شده است:
| عـِلم‌های اهـل دل حـمّـالـشـان | عـلم‌های اهـل تـن اَحـمـالشان | |
| عـلم چـون بـر دل زنـد یاری شود | عـلم چـون بـر تـن زنـد باری شود[۹] |
سلمان ساوجی هم چنین سروده است:
| عالم که ندارد عملی، مثل حمار است | بی‌فایده اَثقال کتب را شده حامل[۱۰] |
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۱۲۵.
- ↑ مکارم شیرازی، مثال‌های زیبای قرآن، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۲۶۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۴۳۰؛ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۶۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۴، ص۱۱۴.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۸۹ش، ج۹، ص۳۳۵.
- ↑ «چرا قرآن برخی از انسان‌ها را به حیوان تشبیه کرده است؟» سایت ایکنا.
- ↑ شیخ طوسی، تفسیر تبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۵.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۸۳ش، ج۴، ص۱۸۵۵.
- ↑ «مثلهای قرآنی:فانوس بی‌سو» سایت پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۸۳ش، ج۴، ص۱۸۵۵.
منابع
- «چرا قرآن برخی از انسان‌ها را به حیوان تشبیه کرده است؟» سایت ایکنا، تاریخ انتشار: ۱ دی ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۳۰ مهر ۱۴۰۲ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹ش.
- دهخدا، علیاکبر، امثال و حکم، تهران، امیر کبیر، ۱۳۸۳ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طبرسی، فضل بن سهل، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طباطبایی، سید محمد‌حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- کلینی، یعقوب، الکافی، گردآورنده: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۸۹ق.
- «مثلهای قرآنی:فانوس بی‌سو» سایت پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران،دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، مثال‌های زیبای قرآن، قم، نسل جوان، ۱۳۸۲ش.