نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز انتقال مطلب از پانویس به یادداشت |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز تمیزکاری |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
'''نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع)'''، نامه‌هایی که اهالی کوفه برای دعوت از [[امام حسین(ع)]] به کوفه و [[بیعت]] با او نوشتند. این نامه‌ها هنگامی نوشته شد که امام حسین از مدینه خارج ده بود و در [[مکه]] حضور داشت و از بیعت با [[یزید]] خودداری کرد. در میان نویسندگان نامه‌ها، نام برخی بزرگان شیعه مانند [[سلیمان بن صرد خزاعی]]، [[حبیب بن مظاهر]] و [[رفاعة بن شداد]] نیز وجود داشت. نامه‌های کوفیان باعث شد امام حسین(ع) به سوی کوفه حرکت کند، اما با روی کار آمدن [[عبیدالله بن زیاد]] در کوفه و سرکوب مردم به دست او، کوفیان از یاری امام حسین(ع) دست کشیدند و [[واقعه کربلا]] رخ داد. | '''نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع)'''، نامه‌هایی که اهالی کوفه برای دعوت از [[امام حسین(ع)]] به کوفه و [[بیعت]] با او نوشتند. این نامه‌ها هنگامی نوشته شد که امام حسین از مدینه خارج ده بود و در [[مکه]] حضور داشت و از بیعت با [[یزید]] خودداری کرد. در میان نویسندگان نامه‌ها، نام برخی بزرگان شیعه مانند [[سلیمان بن صرد خزاعی]]، [[حبیب بن مظاهر]] و [[رفاعة بن شداد]] نیز وجود داشت. نامه‌های کوفیان باعث شد امام حسین(ع) به سوی کوفه حرکت کند، اما با روی کار آمدن [[عبیدالله بن زیاد]] در کوفه و سرکوب مردم به دست او، کوفیان از یاری امام حسین(ع) دست کشیدند و [[واقعه کربلا]] رخ داد. | ||
== تعداد | == تعداد== | ||
شمار نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) را صدها و بلکه هزارها دانسته‌اند.<ref>شهیدی، قیام حسین(ع)، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۴.</ref> گروهی تعداد نامه‌ها را ۱۵۰ نامه و هر نامه را متعلق به یک، دو یا چهار نفر دانسته‌اند.<ref>ابن اعثم، کتاب الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۲۹؛ مفید، الارشاد ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ۹۸؛ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۲۷؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۲۸۳؛ اربلی، کشف الغمه، ج۲، ص۲۵۳؛ شافعی، مطالب السؤول، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۷۱؛ سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۴۶؛ سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۳۸۳ش، ص۲۴؛ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۱۶۲؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۲.</ref> طبری تعداد نامه‌ها را ۵۳<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۶۲.</ref> {{یادداشت|عبارت طبری چنین است: «... فحملوا معهم نحواً من ثلاثة و خمسین صحیفة...»؛ البته برخی محققان معاصر، تعبیر «ثلاثه» را تصحیف «مائه» دانسته و گزارش طبری را نیز همان ۱۵۰ نامه تلقی کرده‌اند و شاهد بر این امر را نقل شیخ مفید، ابن اعثم، خوارزمی و سبط ابن جوزی گرفته‌اند که آنان نیز ۱۵۰ نامه نوشته‌اند و احتمالاً همه آنان از ابومخنف نقل کرده‌اند (یوسفی غروی، وقعة الطف، ۱۴۱۷ق، ص۹۳)؛ اما چنانکه در متن ملاحظه می‌شود، بلاذری با اینکه احتمالا از ابومخنف نقل کرده است، ۵۰ نفر گزارش کرده است، همچنان که سبط ابن جوزی که ۱۵۰ نامه گزارش کرده است، از ابن اسحاق نقل کرده است، نه از ابومخنف (یوسفی غروی، وقعة الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۴).}} و بَلاذُری ۵۰ برشمرده‌اند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۷۰</ref> در کتاب [[لهوف]] تعداد نویسندگان نامه‌ها ۱۲ هزار نفر آمده البته هر نامه را چند نفر امضا کرده بودند.<ref>سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۳۸۳ش، ص۳۵.</ref> [[شیخ عباس قمی]] تعداد نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) را ۱۲ هزار می‌داند.<ref>قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۵۶۶.</ref> | شمار نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) را صدها و بلکه هزارها دانسته‌اند.<ref>شهیدی، قیام حسین(ع)، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۴.</ref> گروهی تعداد نامه‌ها را ۱۵۰ نامه و هر نامه را متعلق به یک، دو یا چهار نفر دانسته‌اند.<ref>ابن اعثم، کتاب الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۲۹؛ مفید، الارشاد ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ۹۸؛ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۲۷؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۲۸۳؛ اربلی، کشف الغمه، ج۲، ص۲۵۳؛ شافعی، مطالب السؤول، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۷۱؛ سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۴۶؛ سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۳۸۳ش، ص۲۴؛ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۱۶۲؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۲.</ref> طبری تعداد نامه‌ها را ۵۳<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۶۲.</ref> {{یادداشت|عبارت طبری چنین است: «... فحملوا معهم نحواً من ثلاثة و خمسین صحیفة...»؛ البته برخی محققان معاصر، تعبیر «ثلاثه» را تصحیف «مائه» دانسته و گزارش طبری را نیز همان ۱۵۰ نامه تلقی کرده‌اند و شاهد بر این امر را نقل شیخ مفید، ابن اعثم، خوارزمی و سبط ابن جوزی گرفته‌اند که آنان نیز ۱۵۰ نامه نوشته‌اند و احتمالاً همه آنان از ابومخنف نقل کرده‌اند (یوسفی غروی، وقعة الطف، ۱۴۱۷ق، ص۹۳)؛ اما چنانکه در متن ملاحظه می‌شود، بلاذری با اینکه احتمالا از ابومخنف نقل کرده است، ۵۰ نفر گزارش کرده است، همچنان که سبط ابن جوزی که ۱۵۰ نامه گزارش کرده است، از ابن اسحاق نقل کرده است، نه از ابومخنف (یوسفی غروی، وقعة الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۴۴).}} و بَلاذُری ۵۰ برشمرده‌اند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۷۰</ref> در کتاب [[لهوف]] تعداد نویسندگان نامه‌ها ۱۲ هزار نفر آمده البته هر نامه را چند نفر امضا کرده بودند.<ref>سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۳۸۳ش، ص۳۵.</ref> [[شیخ عباس قمی]] تعداد نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) را ۱۲ هزار می‌داند.<ref>قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۵۶۶.</ref> | ||
== متن برخی از | == متن برخی از نامه‌ها== | ||
=== نامه نخست === | === نامه نخست === | ||
پس از درگذشت [[معاویه بن ابی سفیان|معاویه]]، یزید جانشین وی شد، [[امام حسین(ع)]] از بیعت با یزید خودداری کرد و به [[مکه]] رفت. [[شیعیان]] در کوفه در منزل [[سلیمان بن صرد خزاعی]] گرد آمدند سلیمان بن صرد گفت معاویه مرده است و حسین بن علی با فرزندش بیعت نکرده و به مکه رفته است. اگر قصد دارید او را یاری کنید، به او خبر بدهید و اگر در یاری‌اش تردید دارید، او را به خطر نیندازید و فریبش ندهید. اهالی کوفه تأکید کردند قصد یاری او را دارند و نامه‌ای خطاب به امام حسین(ع)نوشتند: | |||
{{روزشمار واقعه عاشورا}} | {{روزشمار واقعه عاشورا}} | ||
::«بسم اللّه الرحمن الرحیم | ::«بسم اللّه الرحمن الرحیم | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
::«باغ‌ها سرسبز گشته و میوه‌ها رسیده است، پس هرگاه که اراده کردی بیا که سربازان آماده برای یاری تو در انتظار نشسته‌اند، والسلام.»<ref>رک:طبری، تاریخ طبری، ج۴، صص۲۶۱-۲۶۲؛ سماوی، ابصار العین، ص۲۱۶؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۷؛ جلالی، سلحشوران طف، ص۲۶۲؛ کمره‌ای، عنصر شجاعت، ج۱، ص۱۶۲.</ref> | ::«باغ‌ها سرسبز گشته و میوه‌ها رسیده است، پس هرگاه که اراده کردی بیا که سربازان آماده برای یاری تو در انتظار نشسته‌اند، والسلام.»<ref>رک:طبری، تاریخ طبری، ج۴، صص۲۶۱-۲۶۲؛ سماوی، ابصار العین، ص۲۱۶؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۷؛ جلالی، سلحشوران طف، ص۲۶۲؛ کمره‌ای، عنصر شجاعت، ج۱، ص۱۶۲.</ref> | ||
== پاسخ امام حسین | == پاسخ امام حسین == | ||
فرستادگان همه نزد حضرت جمع شدند و حضرت نامه‌ها را خواند و احوال مردم را از فرستادگان جویا شد. آنگاه نامه‌ای نوشت و به همراه [[هانی بن هانی سبیعی]] و [[سعید بن عبدالله حنفی]] که آخرین فرستادگان بودند، فرستاد. متن نامه از این قرار بود: | فرستادگان همه نزد حضرت جمع شدند و حضرت نامه‌ها را خواند و احوال مردم را از فرستادگان جویا شد. آنگاه نامه‌ای نوشت و به همراه [[هانی بن هانی سبیعی]] و [[سعید بن عبدالله حنفی]] که آخرین فرستادگان بودند، فرستاد. متن نامه از این قرار بود: | ||
:''بسم اللّه الرحمن الرحیم، از حسین بن علی به جمعیت مسلمانان و مؤمنان''. | :''بسم اللّه الرحمن الرحیم، از حسین بن علی به جمعیت مسلمانان و مؤمنان''. | ||
نسخهٔ ۷ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۱۰:۱۴
| سوگواری محرم | |
|---|---|
 تابلوی عصر عاشورا یکی از آثار نگارگری محمود فرشچیان | |
| رویدادها | |
| نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) • نامه امام حسین(ع) به اشراف بصره • روز عاشورا • واقعه کربلا • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) • روزشمار واقعه عاشورا • اسیران کربلا | |
| افراد | |
| امام حسین(ع) • علی اکبر • علی‌اصغر • عباس بن علی • حضرت زینب(س) • سکینه بنت حسین • فاطمه دختر امام حسین • مسلم بن عقیل • شهیدان کربلا • اسیران کربلا | |
| جای‌ها | |
| حرم امام حسین(ع) • تل زینبیه • حرم حضرت عباس(ع) • گودال قتلگاه • بین‌الحرمین • نهر علقمه | |
| مناسبت‌ها | |
| تاسوعا • عاشورا • دهه محرم • اربعین • دهه صفر | |
| مراسم | |
| مرثیه‌خوانی • نوحه • تعزیه • روضه • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سقاخانه • سنج و دمام • دسته عزاداری • شام غریبان • تشت‌گذاری • نخل‌گردانی • قمه‌زنی • راهپیمایی اربعین • تابوت‌گردانی • مراسم تابوت | |
نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع)، نامه‌هایی که اهالی کوفه برای دعوت از امام حسین(ع) به کوفه و بیعت با او نوشتند. این نامه‌ها هنگامی نوشته شد که امام حسین از مدینه خارج ده بود و در مکه حضور داشت و از بیعت با یزید خودداری کرد. در میان نویسندگان نامه‌ها، نام برخی بزرگان شیعه مانند سلیمان بن صرد خزاعی، حبیب بن مظاهر و رفاعة بن شداد نیز وجود داشت. نامه‌های کوفیان باعث شد امام حسین(ع) به سوی کوفه حرکت کند، اما با روی کار آمدن عبیدالله بن زیاد در کوفه و سرکوب مردم به دست او، کوفیان از یاری امام حسین(ع) دست کشیدند و واقعه کربلا رخ داد.
تعداد
شمار نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) را صدها و بلکه هزارها دانسته‌اند.[۱] گروهی تعداد نامه‌ها را ۱۵۰ نامه و هر نامه را متعلق به یک، دو یا چهار نفر دانسته‌اند.[۲] طبری تعداد نامه‌ها را ۵۳[۳]
و بَلاذُری ۵۰ برشمرده‌اند.[۴] در کتاب لهوف تعداد نویسندگان نامه‌ها ۱۲ هزار نفر آمده البته هر نامه را چند نفر امضا کرده بودند.[۵] شیخ عباس قمی تعداد نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) را ۱۲ هزار می‌داند.[۶]
متن برخی از نامه‌ها
نامه نخست
پس از درگذشت معاویه، یزید جانشین وی شد، امام حسین(ع) از بیعت با یزید خودداری کرد و به مکه رفت. شیعیان در کوفه در منزل سلیمان بن صرد خزاعی گرد آمدند سلیمان بن صرد گفت معاویه مرده است و حسین بن علی با فرزندش بیعت نکرده و به مکه رفته است. اگر قصد دارید او را یاری کنید، به او خبر بدهید و اگر در یاری‌اش تردید دارید، او را به خطر نیندازید و فریبش ندهید. اهالی کوفه تأکید کردند قصد یاری او را دارند و نامه‌ای خطاب به امام حسین(ع)نوشتند:
| سال ۶۰ قمری | |
|---|---|
| ۱۵ رجب | مرگ معاویه |
| ۲۸ رجب | خروج امام حسین (ع) از مدینه |
| ۳ شعبان | ورود امام(ع) به مکه |
| ۱۰ رمضان | رسیدن نخستین نامه‌های کوفیان به امام(ع) |
| ۱۲ رمضان | رسیدن ۱۵۰ نامه از کوفیان به امام(ع) توسط قیس بن مُسْهِر، عبدالرحمان ارحبی و عُمارَة سَلُولی |
| ۱۴رمضان | وصول نامه سران و اهالی کوفه به امام(ع) توسط هانی بن هانی سبیعی و سعید بن عبدالله حنفی |
| ۱۵ رمضان | خروج مسلم از مکه به سوی کوفه |
| ۵ شوال | ورود مسلم بن عقیل به کوفه |
| ۱۱ ذی‌القعده | نامه مسلم‌بن عقیل به امام حسین و دعوت از ایشان برای آمدن به کوفه |
| ۸ ذیحجه | خروج امام حسین(ع) از مکه و قیام مسلم بن عقیل در کوفه |
| ۹ ذیحجه | شهادت مسلم بن عقیل در کوفه |
| سال ۶۱ قمری | |
| ۱ محرم | یاری خواستن امام از عبیدالله بن حر جعفی و عمرو بن قیس در قصر بنی‌مقاتل |
| ۲ محرم | ورود کاروان امام(ع) به کربلا |
| ۳ محرم | ورود عمر بن سعد به کربلا با سپاه چهار هزار نفری |
| ۶ محرم | یاری خواستن حبیب بن مظاهر از بنی اسد برای یاری امام حسین(ع) و ناکامی او در این مأموریت |
| ۷ محرم | بستن آب بر روی امام حسین(ع) و یارانش و پیوستن مسلم بن عوسجه به امام حسین(ع) |
| ۹ محرم | ورود شمر بن ذی الجوشن به کربلا و امان‌نامه شمر به فرزندان ام‌البنین |
| ۹ محرم | اعلام جنگ لشکر عمر سعد به امام(ع) و مهلت خواستن حضرت از عمر سعد |
| ۱۰ محرم | واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، اهل بیت(ع) و یارانش |
| ۱۱ محرم | حرکت اسرا به سوی کوفه و دفن شهدا توسط بنی اسد (از اهل غاضریه) |
| ۱۲ محرم | ورود کاروان اسیران کربلا به کوفه (دفن شهدا بنابر نقلی) |
| ۱۹ محرم | حرکت کاروان اسیران از کوفه به شام |
| ۱ صفر | ورود اهل بیت(ع) و سر امام حسین(ع) به شام |
| ۲۰ صفر | اربعین حسینی و بازگشت اهل بیت امام(ع) به کربلا(بنا به نقلی) و مدینه(به نقل دیگر) |
- «بسم اللّه الرحمن الرحیم
- به حسین بن علی از سلیمان بن صرد، مسیب بن نجبه، رفاعة بن شداد، حبیب بن مظاهر و شیعیان او از مؤمنان و مسلمانان کوفه.
- درود بر تو، و ما با تو سپاس می‌گوییم خدایی را که جز او خدایی نیست.
- امّا بعد، سپاس خدایی را که دشمنِ ستمکار و سرکشِ تو را در هم شکست؛ آن که بر این امّت حمله کرد و خلافت را به یغما برد و اموال امت را غصب کرد و بدون رضایت آنان فرمانروایی‌شان را به دست گرفت. آنگاه نیکانِ آنان را کشت و اشرار را باقی گذاشت و مال خدا را میان ستمکاران و ثروتمندان قرار داد. پس لعنت خداوند بر او باد همچنان که قوم ثمود به لعنت گرفتار شدند.
- همانا ما پیشوایی نداریم؛ پس به سوی ما بیا، شاید که خداوند ما را به وسیله تو بر گرد حق جمع آورد، و نعمان بن بشیر در کاخ امارت است و ما نه در جمعه‌ها با او نماز می‌خوانیم و نه در عید با او بیرون می‌رویم؛ و هرگاه به ما خبر رسد که تو به سوی ما آمده‌ای، ما او را از شهر بیرون می‌کنیم تا اینکه او را به شام روانه سازیم، ان شاء اللّه.»
بزرگان کوفه نامه را به وسیله عبدالله بن مسمع همدانی و عبدالله بن وال تیمی فرستادند و از آنان خواستند هرچه زودتر نامه را به امام برسانند. نامه در دهم رمضان و در شهر مکه به دست امام حسین(ع) رسید.[۷]
نامه دوم
دو روز پس از فرستادن نامه اول، مردم کوفه قیس بن مسهر صیداوی و عبدالرحمان بن عبدالله ارحبی و عمارة بن عبد سلولی را به همراه ۱۵۰ نامه نزد امام حسین(ع) فرستادند. برخی از این نامه‌ها تنها از سوی یک نفر نوشته شده بود و برخی دیگر از سوی دو نفر یا چهار نفر بود.[۸]
نامه سوم
کوفیان دو روز پس از آن هانی بن هانی سبیعی و سعید بن عبدالله حنفی را به سوی امام حسین(ع) روانه کردند و با آنان نامه‌ای برای او فرستادند که در آن آمده بود:
نامه چهارم
شبث بن ربعی، حجار بن ابجر، یزید بن حارث بن رویم، عروة بن قیس، عمرو بن حجاج زبیدی و محمد بن عمیر تمیمی برای آن حضرت نامه نوشتند که:
- «باغ‌ها سرسبز گشته و میوه‌ها رسیده است، پس هرگاه که اراده کردی بیا که سربازان آماده برای یاری تو در انتظار نشسته‌اند، والسلام.»[۱۰]
پاسخ امام حسین
فرستادگان همه نزد حضرت جمع شدند و حضرت نامه‌ها را خواند و احوال مردم را از فرستادگان جویا شد. آنگاه نامه‌ای نوشت و به همراه هانی بن هانی سبیعی و سعید بن عبدالله حنفی که آخرین فرستادگان بودند، فرستاد. متن نامه از این قرار بود:
- بسم اللّه الرحمن الرحیم، از حسین بن علی به جمعیت مسلمانان و مؤمنان.
- امّا بعد، هانی و سعید همراه با نامه‌های شما نزد من آمدند و آنان آخرین فرستادگان شما بودند که نزد من آمدند، و من دریافتم آنچه را بازگو کردید و یادآور شدید و سخن اکثر شما که «ما امامی نداریم پس به سوی ما بیا تا شاید خداوند به وسیله تو ما را بر حق و هدایت گرد آورد». اکنون من برادرم و پسر عمویم و فرد مورد اعتمادم از میان خاندانم را به سوی شما می‌فرستم. اگر برایم بنویسد که رأی و نظر اکثر شما و خردمندان و بزرگانتان مطابقت دارد با آنچه فرستادگان شما خبر دادند و در نامه‌هایتان خواندم، به زودی به سوی شما خواهم آمد ان شاء اللّه، که به جان خودم سوگند امام کسی نیست جز آن کس که مطابق کتاب خدا حکم براند و به عدل و قسط به پا خیزد و به دین حق پایبند باشد و خود را به آنچه که خداوند گفته و دستور داده مقید کند، والسلام.[۱۱]
اعزام مسلم بن عقیل به کوفه
امام حسین(ع) مسلم بن عقیل بن ابی طالب را خواست و او را همراه قِیس بن مُسَهَّر صیداوی، عمارة بن عبد سلولی و عبدالرحمان بن عبدالله ارحبی فرستاد و به وی دستور داد تقوا پیشه کند و کارش را پوشیده بدارد و با مردم مدارا کند؛ پس اگر دید مردم اتفاق نظر و همبستگی لازم را دارند، به سرعت به آن حضرت اطلاع دهد.[۱۲]
پانویس
الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود
منابع
- اربلی، علی بن عیسی بن ابی الفتح، کشف الغمة فی معرفة الائمه، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۵ق.
- ابن اعثم، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، تحقیق و فهرست یوسف البقاعی، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۲۱ق.
- ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن علی بن محمد، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۴ق.
- ابن کثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیل، البدایة و النهایه، تحقیق علی شیری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی جابر، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- خوارزمی، مقتل الحسین، تحقیق محمد طاهر سماوی، قم، دارانوار الهدی، ۱۴۱۸ ق.
- سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص من الامة بذکر خصائص الائمه، تحقیق حسین تقی زاده، چاپ اول: [بی جا]، مرکز الطباعة و النشر للمجمع العالمی لأهل البیت، ۱۴۲۶ق.
- سماوی، محمد بن طاهر، ابصار العین فی انصار الحسین علیه‌السلام، تحقیق محمد جعفر طبسی، مرکز الدراسات الاسلامیة لحرس الثورة، [بی جا]، ۱۳۷۷ش/۱۴۱۹ق.
- سماوی، محمد بن طاهر، سلحشوران طف، تحقیق و نگرشی جامع بر زندگانی امام حسین(ع) و حماسه آفرینان کربلا، ترجمه ابصار العین فی انصار الحسین (علیه‌السلام)، مترجم عباس جلالی، انتشارات زائر، قم، ۱۳۸۴ش.
- سید ابن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، تحقیق فارس حسّون، تهران، دارالاسوه، چاپ چهارم، ۱۳۸۳ش.
- شافعی، محمد بن طلحه، مطالب السؤول فی مناقب الرسول، تحقیق ماجد بن احمد العطیه، بیروت، مؤسسة‌ام القری، ۱۴۲۰ق.
- شهیدی، سیدجعفر، قیام حسین(ع) (پس از پنجاه سال، پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین علیه‌السلام)، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، المعروف بتاریخ الامم و الملوک، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ۱۸۷۹م.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران، ۱۳۵۲ش.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، قم، هجرت، ۱۳۷۴ش.
- کمره‌ای، خلیل، عنصر شجاعت یا هفتاد دو تن و یک تن، اصحاب سید الشهداء، دارالعرفان، قم، ۱۳۸۹ش.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، دارالمفید، ۱۴۱۳ق.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم: سعید بن جبیر، ۱۴۲۸ق.
- مفید، الإرشاد، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- ترجمه ارشاد شیخ مفید، سیره ائمه اطهار(ع)، ج۱، ترجمه موسوی مجاب، حسن، قم: سرور، ۱۳۸۸.
- یوسفی غروی، محمدهادی، وقعة الطف، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الثالثة، ۱۴۱۷ق.
- ↑ شهیدی، قیام حسین(ع)، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۴.
- ↑ ابن اعثم، کتاب الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۲۹؛ مفید، الارشاد ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۸؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ۹۸؛ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۲۷؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ج۱، ص۲۸۳؛ اربلی، کشف الغمه، ج۲، ص۲۵۳؛ شافعی، مطالب السؤول، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۷۱؛ سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۱۴۶؛ سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۳۸۳ش، ص۲۴؛ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۱۶۲؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۰۲.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۶۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۷۰
- ↑ سید ابن طاووس، الملهوف، ۱۳۸۳ش، ص۳۵.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۵۶۶.
- ↑ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۷-۳۹.
- ↑ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۷ و ۳۸.
- ↑ رک:طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۶۲؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۷؛ ترجمه تاریخ طبری، ج۷، صص۲۹۲۳-۲۹۲۴؛ سماوی، ابصار العین، ص۲۱۶؛ جلالی، سلحشوران طف، ص۲۶۲.
- ↑ رک:طبری، تاریخ طبری، ج۴، صص۲۶۱-۲۶۲؛ سماوی، ابصار العین، ص۲۱۶؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۷؛ جلالی، سلحشوران طف، ص۲۶۲؛ کمره‌ای، عنصر شجاعت، ج۱، ص۱۶۲.
- ↑ رک:طبری، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۶۲؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۹۷؛ ترجمه تاریخ طبری، ج۷، صص۲۹۲۴-۲۹۲۵.
- ↑ المفید، الارشاد، صص۲۹۵-۲۹۷؛ ترجمه ارشاد، صص۳۳۹-۳۴۲.