سفیان ثوری: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Mohammadi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
imported>Mohammadi جزبدون خلاصۀ ویرایش |
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۵ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۰۲:۴۴
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام | سفیان بن سعید بن مسروق الثوری |
| مذهب | اختلافی |
| زادروز | ۹۷ق |
| زادگاه | کوفه |
| اطلاعات علمی | |
| آثار | الجامع الکبیر، الجامع الصغیر، کتاب الفرائض، رساله الی عباد بن عباد الارسوفی |
سُفیان بن سعید بن مَسْروق الثّوری (۹۷-۱۶۱ق) صوفی، فقیه و محدث و از شاگردان امام صادق است. برخی از علمای اهل سنت از او با عنوان «امیرالمؤمنین در حدیث» یاد کرده‌اند و او را در ردیف شخصیت‌هایی همچون ابوحنیفه معرفی می‌کنند.
سفیان را طرفدارقیام محمد بن عبدالله بن حسن و از مخالفین حاکمان زمان خود دانسته‌اند.
در برخی از متون، احتمال تشیع و یا زیدی بودن او داده شده است؛ اما منابع شیعی او را شخصیتی مخالف با تشیع معرفی می‌کنند. در میراث حدیثی تشیع هم درباره او و هم از خود او روایاتی نقل شده است.
سفیان ثوری در دوره خلافت مهدی عباسی (خلافت ۱۵۸-۱۶۹ق)، در حالی که از حکومت فراری بود در بصره از دنیا رفت.
شخصیت‌شناسی
سفیان بن سعید بن مسروق ثوری، فقیه و از علمایاهل حدیث در سال۹۷ق در زمان سلیمان بن عبدالملک در کوفه متولد شد.[۱] در زمان حیاتش چندین بار به بغداد سفر کرد.اولین مجلس نقل حدیثش را در نیشابور برگزار کرد؛ احتمال دارد که او چند مرتبه دیگر نیز به خراسان سفر کرده باشد.[۲]
مهدی عباسی سفیان را احضار کرد؛ اما او به مکه رفت. مهدی عباسی نامه‌ای به محمد بن ابراهیم نوشت تا سفیان را به نزد او ببرد. محمدبن ابراهیم خبر را به سفیان رساند و به او گفت اگر نمی‌خواهی اطاعت کنی فرار کن. سفیان مدتی مخفیانه در مکه ماند. سپس به سمت بصره فرار کرد و در آن جا در کنار منزل یحیی بن سعید مخفیانه زندگی کرد و جز برای برخی از اهل حدیث خودش را نشان نمی‌داد. بعد از مدتی از ترس شناخته شدن از یحیی بن سعید خواست که او را به مکان دیگری منتقل کند. پس از آن به منزل هیثم بن منصور رفت. در آنجا حماد بن زید با او درباره دوری گزیدنش از سلطان صحبت کرد و به او گفت که دوری از سلطان از اعمال اهل بدعت است. سفیان نامه‌ای به مهدی عباسی نوشت و مهدی نیز در جواب، او را به اطاعت و نزدیکی خودش فراخواند. سفیان عزم کرد تا به بغداد برود؛ اما پیش از رفتن تب کرد و مریض شد و در ماه شعبان سال ۱۶۱ق در دوره خلافت مهدی عباسی در بصره از دنیا رفت.[۳]
او قبل از مرگش به عمار بن سیف درباره نوشته‌هایش وصیت کره بود تا کتاب‌هایش را از بین ببرند. بنابراین پس از مرگش کتاب‌هایش را آتش زدند و از بین بردند.[۴]از او خاندانی به جا نمانده است. تنها پسرش که مبارک نام داشت قبل از خود او از دنیا رفت.[۵]
ابوعلی حائری، صاحب منتهی المقال، معتقد است که در نزد کشی، سفیان ثوری و سفیان بن عیینه یک نفر هستند.[۶]
جایگاه علمی و عرفانی
در میان متون اهل سنت، مقام علمی و عملی او را بسیار ستوده‌اند. خطیب بغدادی تقوا، معرفت، ورع و ضبط حدیث او را در میان اهل سنت مورد اتفاق همگان می‌داند.[۷] برخی از اهل حدیث او را امیرالمؤمنین حدیث نامیده‌اند و جایگاه او را در زمان خودش همانند جایگاه عمر و ابوبکر در زمان خودشان دانسته‌اند.[۸]
بیشتر شهرت سفیان به دلیل زهدگرایی و دوری گزیدن او از امور دنیوی است؛ به همین خاطر او را به عنوان یکی از مشایخ صوفیه می‌دانند، در کتب عرفانی از او نام‌برده شده و کراماتی را به او نسبت داده‌اند.[۹][۱۰]
مذهب
درباره مذهب سفیان ثوری اختلاف نظر وجود دارد. در کتاب‌های رجال شیعه سفیان ثوری را شخصیتی غیر شیعی[۱۱] و غیر قابل اعتماد دانسته‌اند.[۱۲] طریحی او را از کسانی شمرده است که در لشگر هشام بن عبدالملک شاهد قتل زید بن علی بوده است و بر این اساس یا از کسانی است که در قتل زید شریک بوده است و یا به قتل او کمک کرده است.[۱۳]
در میان اهل سنت برخی او را شیعه و حتی زیدی دانسته‌اند؛ به عنوان نمونه طبری نقل کرده است که سفیان ثوری ظاهرا شیعه بود؛ اما بعد از آن که به بصره رفت و با ابن عون و ایوب ملاقات کرد از تشیع برگشت.[۱۴]
از او روایاتی در مدح و برتری ابوبکر و عمر و عثمان نقل شده است.[۱۵] ذهبی نیز نقل کرده است که او در شام مناقب علی بن ابی طالب(ع) را نقل می‌کرد و در کوفه مناقب ابوبکر و عمر را می‌گفت.[۱۶]
ابن ندیم به نقل از محمد بن اسحاق، سفیان را زیدی‌مذهب دانسته است.[۱۷]
نقل شده است که او با عیسی بن زید فرزند زید بن علی در مکه دیدار و پس از آنکه او را شناخت بسیار گریست و او را اکرام کرد. برخی با استناد به این نقل، زیدی بودن او را محتمل دانسته‌اند.[۱۸]
ابن ابی الحدید به نقل ابن هیصم انتساب او را به زیدیه، نه به معنای زیدی بودن آن، بلکه به معنای محبت به اهل بیت و مخالفت با بعضی از اعمال بنی‌امیه می‌داند.[۱۹] او همچنین نقل می‌کند که برخی سفیان ثوری و حتی ابوحنیفه را نیز زیدی دانسته‌اند.[۲۰]
محسن امین در اعیان الشیعه به نقل از حسن السندوبی نویسنده مصری نقل کرده است که او دارای دیدگاه‌های شیعی بوده است و سلطان بخاطر تشیع قصد داشت تا او را دست گیر کند اما او فرار کرد[۲۱]
مواضع سیاسی
سفیان ثوری جزو کسانی است که طرفدار قیام نفس زکیه بود، او را مهدی می‌خواند و آرزوی قیام او را داشت.[۲۲] از سفیان ثوری نقل شده است که اگر خداوند خیر امت را بخواهد امرش را در نفس زکیه قرار می‌دهد.[۲۳] به همین جهت او را جزو صوفیانی دانسته‌اند که قائل به تفکر جهادی بود. از او احادیثی به نقل از پیامبر در فضیلت جهاد نقل شده است.[۲۴]
از دیگر واکنش‌های سیاسی سفیان می‌توان از عدم پذیرش هدیه و مال (به جز یک مرتبه)از حکومت‌های مختلف یاد کرد.[۲۵] همچنین او دعوت حکومت برای پذیرش مقام قضاوت را نپذیرفت[۲۶] و در نهایت نیز در حال فرار از مهدی خلیفه عباسی از دنیا رفت.[۲۷]
سفیان در منابع حدیثی تشیع
در منابع حدیثی شیعی به دوشکل از سفیان ثوری نام برده شده است؛ بعضی احادیث درباره شخصیت سفیان ثوری است؛ مانند حدیثی که در آن سفیان ثوری امام صادق را به بخاطر پوشیدن لباسی خاص مورد طعن قرار داد و امام صادق نیز به او پاسخ می‌دهد.[۲۸]
و همچنین روایتی که در آن امام صادق خطاب به سدیر، سفیان و ابوحنیفه را اشخاصی خبیث معرفی می‌کند که مسیر خدا و رسول را سد کرده‌اند.[۲۹]
اما در برخی روایات دیگر، سفیان به عنوان یکی از راویان حدیث حضور دارد و از امام صادق احادیثی را نقل می‌کند.[۳۰]
آثار
در کتاب‌های فهرستی تألیفات متعددی را به سفیان ثوری نسبت داده‌اند. از جمله کتاب جامع الکبیر که در علم حدیث است و جماعتی از راویان از آن کتاب مطالبی نقل کرده‌اند. کتاب دیگر او الجامع الصغیر نام دارد و از آن نیز برخی راویان مطالبی نقل کرده‌اند. کتاب دیگری نیز با نام الفرائض در شمار تألیفات او ذکر شده است. علاوه بر این‌ها سفیان ثوری رساله‌ای برای عباد بن عباد الارسوفی نوشته است.[۳۱]
از سفیان به طور کامل هیچ کتابی به جا نمانده است؛ آنچه از او باقی مانده بخش‌هایی از تفسیر او است که با عنوان «تفسیر سفیان الثوری» در بیروت توسط نشر دارالکتب العلمیة در سال ۱۴۰۳ق منتشر شده است.[۳۲] بخش‌هایی از تفسیر سفیان ثوری را ابوالفتوح رازی در تفسیر روض الجنان و میبدی در کشف الاسرار نقل کرده‌اند و از این طریق برخی از مطالب تفسیری او به این دوره رسیده است.[۳۳]
بخش‌هایی از کتاب الفرائض او نیز موجود می‌باشد که احتمال دارد در واقع همان بخش‌هایی از کتاب جامع سفیان باشد.[۳۴]
احادیث و مواعظ پراکنده سفیان ثوری را چندیدن نفر جمع‌آوری و تحقیق کرده‌اند؛ از جمله دکتر عامر حسن صبری. در کتابی با عنوان «من حدیث الامام سفیان بن سعید الثوری» که در سال ۱۴۲۵ق توسط نشر دارالبشایر الاسلامیة در بیروت منتشر شده است.
پانویس
منابع
- ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ،دار إحیاء الکتب العربیة، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار بیروت، ۱۴۰۵ق.
- ابن شعبه حرانی، حسن بن محمد، تحف العقول، ترجمه صادق حسن زاده، قم، آل علی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بیروت،دار المعرفة، چاپ اول، بی‌تا.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبین، به تحقیق سید احمد صقر، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۴۱۹ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، بی‌تا.
- حرعاملی، محمد بن حسن، الرجال، فاضلی، علی، بی‌جا، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- حیدری، مهدی، «صوفیان نخستین و جهاد»، در مجله «زبان و ادبیات فارسی»، شماره ۸۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
- خلال، احمد بن محمد، السنة، الزهرانی، به تحقیق عطیة ریاض، دار الرایة، چاپ اول، ۱۴۱۰ ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به تحقیق شعیب الارنووط، بیروت، موسسه الرسالة، چاپ دهم، ۱۴۱۴ق.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، به تحقیق احمد حسینی اشکوری، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
- طبری، محمد بن جریر، المنتخب من کتاب ذیل المذیل من تاریخ الصحابة والتابعیه، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۵۸ق.
- عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم، تذکرة الاولیاء، بی‌جا، انتشارات مرکزی، چاپ پنجم، بی‌تا.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، به تحقیق محمد صادق بحرالعلوم، قم، الشریف الرضی، ۱۴۰۲ق.
- قشیری، عبدالکریم بن هوزان،الرسالة القشیریة، به تحقیق محمود ابن شریف، قم، بیدار، ۱۳۷۴ش.
- «کتابشناسی تفسیر سفیان الثوری»، سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تاریخ بازدید:۱۲ مرداد ۱۳۹۸ش، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
- کرملو، مریم، «سیمای سفیان ثوری در عرفان، در مجله فصلنامه تحصصی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، شماره ۱۴،زمستان ۱۳۹۱ش.
- مازندرانی، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال فی احوال الرجال، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- محمد بن یعقوب، کلینی، اصول الکافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران، کتابفروشی علمیه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
- من حدیث الامام سفیان بن سعید الثوری، به تحقیق عامر حسن صبری بیروت، دارالبشائر الاسلامیه، ۱۴۲۵ق.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۳۷۱.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، ج۹، ص۱۵۳.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری،۱۴۰۵ق، ج۶، ص۳۷۳ - ۳۷۱.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، بیروت، ص۳۱۵.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، بیروت، ص۳۱۵.
- ↑ مازندرانی، منتهی المقال فی احوال الرجال، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۵۱.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت، ج۹، ص۱۵۲.
- ↑ من حدیث الامام سفیان بن سعید الثوری، صبری عامر حسن، ۱۴۲۵ق، ص۱۲.
- ↑ عطار نیشابوری، تذکرة الاولیاء، انتشارات مرکزی، ص۱۷۴.
- ↑ قشیری، رساله قُشیریه، ۱۳۷۴ش، صص ۱۹۹ و ۲۱۹.
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ص۲۲۸.
- ↑ حرعاملی، الرجال، ۱۴۰۲ق، ص۱۳۲.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۲۳۸.
- ↑ محمد بن جریر طبری، المنتخب من ذیل المذیل، ۱۳۵۸ق، ص۱۴۲.
- ↑ خلال، السنه، ۱۴۱۰ ق، ج۲، ص۴۰۱.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلا، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۲۶۰.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، بیروت، ص۲۵۳.
- ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، بیروت، ج۷، ص۲۶۴.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۶، ص۳۷۱.
- ↑ ابن ابی الحدید، ۱۳۸۵ق، شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۲۷۴.
- ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، بیروت، ج۷ ص۲۷۴.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۱۸۴.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، ۱۴۱۹ق، ص۲۵۶.
- ↑ حیدری، «صوفیان نخستین و جهاد»، ص۱۰۲.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۶ ص۳۷۲.
- ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، بیروت، ج۷، ص۲۶۴.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۳۷۳.
- ↑ حرانی، تحف العقول، حسن زاده، ۱۳۸۲ش، ج۱ ص۶۲۷.
- ↑ کلینی، اصول الکافی، مصطفوی، ج۲، ص۲۴۰.
- ↑ حرانی، تحف العقول، حسن زاده، ج۱ ص۶۸۹.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، بیروت، ص۳۱۵.
- ↑ سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
- ↑ مریم کرلمو، «سیمای سفیان ثوری در عرفان» ص۱۶۸.
- ↑ صبری عامر حسن، من حدیث الامام سفیان بن سعید الثوری، ۱۴۲۵ق، ص۱۳.