احکام عملی

احکام عملی به احكامی گفته می‌شود که مربوط به افعال مكلّفان است؛ از این رو، احکام تکلیفی نیز نامیده می‌شوند. این احکام بر پنج قسم است: واجب، مستحب، حرام، مکروه و مباح. از این رو به آنها احکام پنج‌گانه نیز گفته می‌شود.

بر اساس برخی دیدگاه‌ها، دین اسلام در مورد تمام چیزهایی که از انسان سر می‌زند، چه گفتار باشد و چه کردار، نظر داده است و برای هر یک حکم خاصی بیان کرده است که در لوح محفوظ وجود دارد. از این رو، هر عملی زیر مجموعه یکی از این پنج حکم قرار می‌گیرد.

این احکام در مقابل احکامی است که مربوط به اعتقادات است و مستقیما ربطی به عملکرد انسان ندارد و احکام اعتقادی خوانده می‌شود.

همچنین ببینید: حکم وضعی و احکام اعتقادی

دسته بندی

اراده و خواست خداوند متعال به عنوان شارع و قانون‌گذار نسبت به یک عمل و انجام یا ترک آن، بر چند قسم است. دسته بندی احکام عملی به قرار زیر است:

• یا میخواهد انجام شود و انجام شدن آن کار برای شارع مطلوب و مهم است. این قسم، خودش بر دو نوع است:

1. یا حتما می‌خواهد انجام شود و انجامش لازم است، که واجب خوانده می‌شود.
2. یا لزومی در انجامش نمی‌بیند بلکه انجامش بهتر از انجام ندادنش است، که مستحب خوانده می‌شود.

• یا انجام دادنش برای او مطلوب و مهم نیست. این قسم، خودش دو حالت دارد:

1. یا انجام ندادنش را می‌خواهد و ترک کردن آن برایش مطلوب است. در این صورت:
   1. یا حتما می‌خواهد که مکلف آنرا انجام ندهد و ترک کند، که حرام خوانده می‌شود.
   2. یا می‌خواهد که ترک شود ولی انجام دادنش نیز ممنوع نیست، که مکروه خوانده می‌شود.
2. یا انجام ندانش نیز برایش مطلوب نیست و به دنبال ترک کردن آن عمل از سوی مکلف نیست که مباح خوانده می‌شود.

اقسام

• واجب: عملی که انجامش لازم است و انجام ندادنش، گناه است.
• مستحب: عملی که انجامش خوب است، ولی انجام ندادنش نیز اشکالی ندارد.
• حرام: عملی که ترکش لازم است و انجامش ممنوع و گناه.
• مکروه: عملی که ترکش خوب است، ولی انجام دادنش نیز ایرادی ندارد.
• مباح: عملی است که انجام و ترکش از نظر شریعت مساوی است.

جستارهای وابسته

• حکم شرعی

منابع

• جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه، قم، موسسه دایره المعارف فقه اسلامی، ۱۴۲۶ق.
• فرهنگ نامه اصول فقه، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.