تفسیر موضوعی: تفاوت میان نسخه‌ها
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) اصلاح متن و خلاصه‌سازی |
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) ←مفهوم‌شناسی و جایگاه: اصلاح و خلاصه‌سازی |
||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
بسیاری از مفسران و محققان علوم قرآنی، بر اهمیت و جایگاه تفسیر موضوعی تأکید کرده‌اند؛<ref>سعید، المدخل الی التفسیر والموضوعی، ۱۴۱۱ق، ص۴۰-۵۵؛ مسلم، مباحث فی التفسیر الموضوعی، ۱۴۱۰ش، ص۳۰-۳۳؛ مبانی و سیر تاریخی جلیلی، تفسیر موضوعی، ۱۳۸۷ش، ص۲۴-۳۰.</ref> [[سید محمدباقر صدر]]، استفاده از تفسیر موضوعی را تنها راه برای استخراج نظریه‌های اسلامی از قرآن کریم دانسته<ref>صدر، المدرسة القرآنیه، ۱۴۲۱ق، ص۲۸-۳۷.</ref> و بر این باور است که تفسیر ترتیبی هرگز از فهم معنای ظاهری الفاظ و آیات قرآن فراتر نمی‌رود و موفقیت چندانی در گسترش اندیشه‌های اسلامی نداشته است.<ref>صدر، المدرسة القرآنیه، ۱۴۲۱ق، ص۳۴-۳۵.</ref> وی همچنین گسترش علم فقه را وامدار رویکرد موضوعی به احادیث معصومان می‌داند و معتقد است برای پاسخگویی به نیازهای گسترده و پیچیده، از روش تفسیر موضوعی بهره برد.<ref>صدر، المدرسة القرآنیه، ۱۴۲۱ق، ص۲۵-۲۸.</ref> | بسیاری از مفسران و محققان علوم قرآنی، بر اهمیت و جایگاه تفسیر موضوعی تأکید کرده‌اند؛<ref>سعید، المدخل الی التفسیر والموضوعی، ۱۴۱۱ق، ص۴۰-۵۵؛ مسلم، مباحث فی التفسیر الموضوعی، ۱۴۱۰ش، ص۳۰-۳۳؛ مبانی و سیر تاریخی جلیلی، تفسیر موضوعی، ۱۳۸۷ش، ص۲۴-۳۰.</ref> [[سید محمدباقر صدر]]، استفاده از تفسیر موضوعی را تنها راه برای استخراج نظریه‌های اسلامی از قرآن کریم دانسته<ref>صدر، المدرسة القرآنیه، ۱۴۲۱ق، ص۲۸-۳۷.</ref> و بر این باور است که تفسیر ترتیبی هرگز از فهم معنای ظاهری الفاظ و آیات قرآن فراتر نمی‌رود و موفقیت چندانی در گسترش اندیشه‌های اسلامی نداشته است.<ref>صدر، المدرسة القرآنیه، ۱۴۲۱ق، ص۳۴-۳۵.</ref> وی همچنین گسترش علم فقه را وامدار رویکرد موضوعی به احادیث معصومان می‌داند و معتقد است برای پاسخگویی به نیازهای گسترده و پیچیده، از روش تفسیر موضوعی بهره برد.<ref>صدر، المدرسة القرآنیه، ۱۴۲۱ق، ص۲۵-۲۸.</ref> | ||
به | به باور محمدتقی مصباح یزدی، تنها با استفاده از تفسیر موضوعی و عرضه معارف قرآن به صورت نظام‌مند می‌توان نظام فکری منسجمی بر اساس قرآن کریم فراهم ساخت و با نظام‌های فکری انحرافی مقابله کرد.<ref>مصباح یزدی، معارف قرآن، ۱۳۷۳ش، ص۸-۱۰.</ref> [[آیت الله سبحانی]] با تأکید بر ضرورت رویکرد به تفسیر موضوعی و پرهیز از تکرار تفسیر ترتیبی، تفسیر موضوعی را مجالی برای گشوده شدن آفاق عظیمی در علوم و معارفی دانسته که هیچ‌گاه از تفسیر ترتیبی حاصل نمی‌شوند.<ref>سبحانی، منشور جاوید، مؤسسه امام صادق، ج۱، ص۱۱.</ref> | ||
[[آیت الله سبحانی]] با تأکید بر ضرورت رویکرد به تفسیر موضوعی و پرهیز از تکرار تفسیر ترتیبی، تفسیر موضوعی را مجالی برای گشوده شدن آفاق عظیمی در علوم و | |||
== پیشینه == | == پیشینه == | ||
نسخهٔ ۲۶ دسامبر ۲۰۱۸، ساعت ۲۱:۵۳
 | این مقاله نیازمند ویکیسازی است. لطفاً با توجه به راهنمای ویرایش و شیوهنامه، محتوای آن را بهبود بخشید. |
| تفسیرهای مهم | |
|---|---|
| شیعی | تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان |
| سنی | تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی) |
| گرایش‌های تفسیری | |
| تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی | |
| روش‌های تفسیری | |
| تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی | |
| شیوه‌های نگارش تفسیر | |
| تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی | |
| اصطلاحات علم تفسیر | |
| اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی | |
تفسیر موضوعی، در برابر تفسیر ترتیبی، شیوه‌ای در تفسیر قرآن کریم است که مفسر، بر اساس موضوع خاص، به تفسیر قران می‌پردازد.
عنوان تفسیر موضوعی از مصطلحات نوپدید دوره معاصر و عصر بازگشت به قرآن و بیش از هر چیز وامدار تحولات فکری و فرهنگی بنیادین در قرن چهاردهم است که برخی مفسران و مصلحان دینی بر ضرورت آن تأکید ورزیده‌اند. این شیوه تفسیر هنوز گام‌های آغازین خود را برمی‌دارد و تا رسیدن به بلوغ و پختگی فاصله زیادی دارد.
به نظر شهید صدر در عصر حاضر مسلمانان نیازمند استخراج و تنظیم نظر اسلام درباره همه رشته‌ها و شاخه‌های معرفت انسانی‌اند، تا در مواجهه با دیدگاه‌های فراوانی که دانشمندان مغرب زمین در زمینه‌های مختلف عرضه می‌کنند، از دیدگاه اسلام باخبر بوده، از آن دفاع کنند. همچنین نیازمند آن‌اند که دیدگاه و حکم اسلام را درباره موضوعات جدید و تجاربی بدانند که بشر در زندگی به آنها رسیده است و تفسیر موضوعی تنها راهی است که ما را قادر می‌سازد در برابر موضوعات گوناگون زندگی بشر به نظریه‌های اساسی اسلام و قرآن دست یابیم.
شیخ محمد عبده را می‌توان از پیشگامان تفسیر موضوعی دانست. در ایران، منشور جاوید اثر آیت الله جعفر سبحانی، تفسیر موضوعی قرآن کریم اثر آیت الله عبدالله جوادی آملی، معارف قرآن اثر آیت الله محمدتقی مصباح یزدی و پیام قرآن اثر آیت الله ناصر مکارم شیرازی از معروف‌ترین تفسیرهای موضوعی هستند.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
تفسیر موضوعی، بیان آموزه‌های مرتبط با یک موضوع خاص، با توجه به آیات مختلف قرآن کریم در یک یا چند سوره است.[۱] گردآوری آیات مرتبط با یک موضوع در قرآن کریم و بررسی آنها برای به دست آوردن نظر قرآن نیز تفسیر موضوعی خوانده شده است.[۲]
بسیاری از مفسران و محققان علوم قرآنی، بر اهمیت و جایگاه تفسیر موضوعی تأکید کرده‌اند؛[۳] سید محمدباقر صدر، استفاده از تفسیر موضوعی را تنها راه برای استخراج نظریه‌های اسلامی از قرآن کریم دانسته[۴] و بر این باور است که تفسیر ترتیبی هرگز از فهم معنای ظاهری الفاظ و آیات قرآن فراتر نمی‌رود و موفقیت چندانی در گسترش اندیشه‌های اسلامی نداشته است.[۵] وی همچنین گسترش علم فقه را وامدار رویکرد موضوعی به احادیث معصومان می‌داند و معتقد است برای پاسخگویی به نیازهای گسترده و پیچیده، از روش تفسیر موضوعی بهره برد.[۶]
به باور محمدتقی مصباح یزدی، تنها با استفاده از تفسیر موضوعی و عرضه معارف قرآن به صورت نظام‌مند می‌توان نظام فکری منسجمی بر اساس قرآن کریم فراهم ساخت و با نظام‌های فکری انحرافی مقابله کرد.[۷] آیت الله سبحانی با تأکید بر ضرورت رویکرد به تفسیر موضوعی و پرهیز از تکرار تفسیر ترتیبی، تفسیر موضوعی را مجالی برای گشوده شدن آفاق عظیمی در علوم و معارفی دانسته که هیچ‌گاه از تفسیر ترتیبی حاصل نمی‌شوند.[۸]
پیشینه
آغازگر تفسیر موضوعی، شیخ محمد عبده (۱۲۶۶-۱۳۲۳ق) دانسته شده است.[۹] همچنین شیخ محمود شلتوت (۱۳۱۰-۱۳۸۳ق)، از فقهای اهل سنت، در تفسیر فقهی خود از این روش بهره گرفته[۱۰] و آثاری از جمله القرآن والقتال و القرآن والمرأة، در همین راستا تألیف شده است.[۱۱]
سید محمدحسین طباطبایی، مفسر برجسته شیعه، در تفسیر المیزان، موضوعات فراوانی از جمله توحید،[۱۲] امامت،[۱۳] و شفاعت[۱۴] را از منظر قرآن کریم، مورد بررسی تفسیری قرار داده[۱۵] و از همین رو پیشگام تفسیر موضوعی خوانده شده است.[۱۶] سید محمدباقر صدر، تفسیر موضوعی را مهمتر از تفسیر ترتیبی دانسته است.[۱۷]
جعفر سبحانی، بر این باور است که شاید بتوان علامه مجلسی را نخستین کسی دانست که به‌اجمال از روش تفسیر موضوعی بهره برده است؛ چرا که مجلسی در آغاز هر باب، آیات مرتبط با همان موضوع را گرد آورده و تفسیری اجمالی از آنها را بیان کرده است.[۱۸] محمدهادی معرفت نیز تفسیر موضوعی علامه مجلسی را دقیق‌ترین و جامع‌ترین دسته‌بندی آیات قرآن در باب معارف گوناگون اسلامی دانسته است که به باور او همچنان بی‌نظیر است.[۱۹]
کتابشناسی
آثار تفسیری فراوانی با رویکرد موضوعی تألیف شده است؛ همچنین معجم‌های موضوعی قرآن کریم، با هدف جمع‌آوری و تدوین آیات مرتبط با یک موضوع، تدوین شده است که به مواردی از آنها اشاره می‌شود:
تفسیر ۱۲ جلدی منشور جاوید، اثر جعفر سبحانی که مؤلف، آن را اولین تفسیر موضوعی فارسی دانسته،[۲۰] از دیگر تفاسیر موضوعی است. همچنین پیام قرآن، اثر ناصر مکارم شیرازی در ده جلد، تفسیر موضوعی قرآن کریم، نوشته عبدالله جوادی آملی در ۱۷ جلد، و کتاب معارف قرآن از محمدتقی مصباح یزدی که در ده محور کلی تدوین شده است؛[۲۱] خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی، راه‌شناسی، راهنماشناسی، قرآن‌شناسی، اخلاق، برنامه‌های عبادی، احکام فردی و احکام اجتماعی.[۲۲]
علاوه بر تفاسیر موضوعی، آثار بسیاری برای تسهیل دسترسی به آیات مرتبط با یک موضوع خاص تألیف شده است؛[۲۳] معجم‌های موضوعی مانند تفصیل الآیات از ژول بوم، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم از محمد فؤاد عبدالباقی، المدخل الی التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم اثر سید محمدباقر ابطحی، فرهنگ موضوعی قرآن از محمود رامیار، فرهنگ موضوعی قرآن مجید از کامران فانی و بهاءالدین خرمشاهی، و فروغ بی‌پایان از عبدالمجید معادیخواه.[۲۴] همچنین فرهنگ قرآن اثر اکبر هاشمی رفسنجانی که با همکاری مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم تألیف شده است.[۲۵]
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- قرآن کریم.
- بنت الشاطی، التفسیر البیانی، القاهرة، دارالمعارف.
- جلیلی، سید هدایت، تفسیر موضوعی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
- الحیری، اسماعیل بن احمد، وجوه القرآن، به کوشش نجف عرشی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۲۲ق.
- حکیم، سید محمدباقر، علوم القرآن، قم، مجمع الفکر الاسلامی، [۱۴۱۹ق].
- خالدی، صلاح عبدالفلاح، التفسیر الموضوعی بین النظریة والتطبیق، اردن، دارالنفائس، ۱۴۱۸ق.
- معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، قم، التمهید، ۱۳۷۳ش.
- خلف الله، محمد احمد، القرآن و مشكلات حياتنا المعاصرة، بیروت، المؤسسة العربیة، ۱۹۸۲م.
- ذهبی، التفسیر والمفسرون، قاهرة، دارالکتب الحدیثة، ۱۳۹۶ق.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید (تفسیر موضوعی)، قم، مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام).
- سعید، عبدالستار فتح الله، المدخل الی التفسیر الموضوعی، قاهرة، دارالتوزیع والنشر الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.
- شریف، محمد ابراهیم، اتجاهات التجدید، القاهرة، دارالتراث، ۱۴۰۲ق.
- شنتاوی، ترجمه دائرة المعارف الاسلامیه، بیروت، دارالمعرفة، ۱۹۳۳م.
- صبحی صالح، نهج البلاغه، تهران، دارالاسوة، ۱۴۱۵ق.
- صدر، سید محمدباقر، المدرسة القرآنیه، به کوشش لجنة التحقیق، مرکز الابحاث والدراسات، ۱۴۲۱ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق.
- عزیزی، رضا علی، روش موضوعی در تفسیر قرآن کریم (پایان نامه)، دانشگاه رضوی، ۱۳۸۲ش.
- عمری، احمد جمال، دراسات فی التفسیر الموضوعی للقصص القرآنی، قاهرة، مطبعة المدنی، ۱۴۰۶ق.
- عیاد، شکری محمد، یوم الدین والحساب (دراسات قرآنیه)، ۱۹۸۰م.
- غزالی، محمد، نحو تفسیر موضوعی لسور القرآن، قاهرة، دارالشروق، ۱۴۱۳ق.
- رجبی، محمود، «تفسیر موضوعی قرآن از منظر استاد محمدتقی مصباح یزدی»، در مجله قرآن‌شناخت، ش۴، پاییز و زمستان ۱۳۸۸ش.
- مسلم، مصطفی، مباحث فی التفسیر الموضوعی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۰ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، معارف قرآن، قم، در راه حق، ۱۳۷۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب (علیه‌السلام)، ۱۳۷۴ش.
- ابوالأعلی المودودی، المصطلحات الاربعة فی القرآن، ترجمه به عربی: محمد کاظم سباق، کویت، دارالقلم، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- یدالله‌پور، بهروز، مبانی و سیر تاریخی تفسیر موضوعی قرآن، قم، دارالعلم، ۱۳۸۳ش.
- ↑ مسلم، مباحث فی التفسیر الموضوعی، ۱۴۱۰ش، ص۱۶.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، مؤسسه امام صادق، ج۱، ص۲۳؛ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۲۱.
- ↑ سعید، المدخل الی التفسیر والموضوعی، ۱۴۱۱ق، ص۴۰-۵۵؛ مسلم، مباحث فی التفسیر الموضوعی، ۱۴۱۰ش، ص۳۰-۳۳؛ مبانی و سیر تاریخی جلیلی، تفسیر موضوعی، ۱۳۸۷ش، ص۲۴-۳۰.
- ↑ صدر، المدرسة القرآنیه، ۱۴۲۱ق، ص۲۸-۳۷.
- ↑ صدر، المدرسة القرآنیه، ۱۴۲۱ق، ص۳۴-۳۵.
- ↑ صدر، المدرسة القرآنیه، ۱۴۲۱ق، ص۲۵-۲۸.
- ↑ مصباح یزدی، معارف قرآن، ۱۳۷۳ش، ص۸-۱۰.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، مؤسسه امام صادق، ج۱، ص۱۱.
- ↑ عمری، دراسات فی التفسیر الموضوعی، ۱۴۰۶ق، ص۵۶-۵۷.
- ↑ عمری، دراسات فی التفسیر الموضوعی، ۱۴۰۶ق، ص۶۳.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ج۸، ص۳۶۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۶، ص۸۶-۹۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۷۰-۲۷۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۱۵۷-۱۸۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۱۵۷-۱۸۶، ۲۷۰-۲۷۶؛ ج۲، ص۲۶۰-۲۷۸؛ ج۶، ص۸۶-۱۰۴.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ج۸، ص۳۶۵.
- ↑ صدر، المدرسة القرآنیه، ۱۴۲۱ق، ص۲۰-۴۳.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید قرآن، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۲۴.
- ↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۳۱.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، مؤسسه امام صادق، ج۱، ص۲۴.
- ↑ مصباح یزدی، معارف قرآن، ۱۳۷۳ش، ص۱۴-۱۶.
- ↑ رجبی، «تفسیر موضوعی قرآن از منظر استاد محمدتقی مصباح یزدی»، ص۱۳۰-۱۴۲.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ج۸، ص۳۶۷.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ج۸، ص۳۶۷.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۹ش، ج۸، ص۳۶۷.