حدیث نور واحد یا احادیث نور واحد به خلقت پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع) یا پیامبر(ص) و اهل بیتش(ع) از یک نور اشاره می‌کند. در این احادیث گاه به خلقت شیعیان نیز از عصاره این نور اشاره شده است. حدیث نور واحد در تبیین خلقت نوری اهل بیت(ع) مورد استناد قرار گرفته شده است.
| حدیث نور | |
|---|---|
| اطلاعات روایت | |
| موضوع | آفرینش پیامبر اسلام(ص)، امام علی(ع) و اهل بیت(ع) از یک نور |
| صادره از | پیامبر اسلام(ص)، امام صادق(ع) |
| راویان | جابر بن عبدالله انصاری، سلمان فارسی |
| اعتبار سند | معتبر |
| منابع شیعه | علل الشرایع، بحار الانوار، کشف الغمة، الفضائل لابن شاذان |
| منابع سنی | فضائل الصحابه لابن حنبل، تذکرة الخواص، ینابیع المودة |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
مفسران شیعه و اهل سنت ذیل آیاتی از قرآن ازجمله آیات ۱۵ و ۵۵ سوره مائده با نقل حدیث نور واحد به بیان فضایل امام علی(ع) پرداخته‌اند. آلوسی از مفسران اهل سنت ذیل آیه ولایت معتقد است گاه خلافت ظاهری و باطنی در یک شخص جمع می‌شود که طبق حدیث نور واحد این نوع خلافت که نوع کامل آن هم است، در وجود حضرت علی(ع) جمع شده است.
سبط بن جوزی از علمای اهل سنت با اعتماد به نقل حدیث نور از احمد بن حنبل به ثقه بودن راویان و معتبر بودن این روایت اذعان کرده است.
محتوای حدیث
مجموعه احادیث نور واحد بیشتر در تبیین خلقت نوری اهل بیت(ع) مورد استناد قرار می‌گیرد؛ جایی که به آفرینش نوری و پیشینی پیامبر(ص)، امام علی(ع) و اهل بیت(ع) هزاران سال قبل از خلقت حضرت آدم(ع) و آسمان‌ها و زمین اشاره می‌کند.[۱]
مفسران شیعه و اهل سنت نیز در ذیل آیاتی از قرآن از جمله آیه ۵۴ سوره فرقان،[۲] آیه ۱۵ سوره مائده،[۳] آیه ۱۴ سوره یس[۴] و آیه ۵۵ سوره مائده،[۵] با نقل حدیث نور واحد به بیان فضایل امام علی(ع) پرداخته‌اند. در تفسیر شریف لاهیجی منظور از واژه «نور» در این فراز از آیه ۱۵ سوره مائده «قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ» را نور وجود پیامبر اسلام(ص) دانسته شده که رفع کننده ظلمات است. شریف لاهیجی در این تفسیر به نقل از علی بن ابراهیم قمی که مراد از نور را امام علی(ع) و امامان شیعه می‌داند و همچنین طبق حدیث «انا و علىّ من نور واحد»، معتقد است نور در این آیه اشاره به پیامبر(ص) و امام علی(ع) است.[۶]
آلوسی، از مفسران اهل سنت، در تفسیر روح المعانی ذیل آیه ۵۵ سوره مائده معروف به آیه ولایت، معتقد است خلافت به دو قسم خلافت ظاهری و خلافت باطنی تفسیم می‌شود. وی معتقد است گاه خلافت ظاهری و باطنی در یک شخص جمع می‌شود که طبق حدیث نور واحد این نوع خلافت که نوع اتم آن هم است در وجود حضرت علی(ع) جمع شده است.[۷]
سند حدیث
سند مجموعه احادیث نور را معتبر و مورد وثوق دانسته‌اند؛ به گفته برخی پژوهشگران، وجود رواتی از اصحاب اجماع در میان راویانِ شیخ صدوق، باعث پذیرش این احادیث از طرف شیعه شده است.[۸] در میان علمای رجال اهل سنت، سبط بن جوزی با اعتماد به نقل حدیث نور از احمد بن حنبل به ثقه بودن راویان و معتبر بودن این روایات اذعان کرده است.[۹]
متن احادیث
حدیث یا احادیث نور واحد، مجموعه احادیثی با مضامین مختلف در جوامع روایی شیعه و اهل سنت است که گاه به خلقت پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) از یک نور و گاه به آفرینش پیامبر(ص) و اهل بیتش(ع) از یک نور اشاره کرده است. در برخی از این احادیث نیز به خلقت شیعیان از عصاره این نور اشاره شده است.
- عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِی عَنِ النَّبِیِّ(ص) قَالَ: خُلِقْتُ أَنَا وَ عَلِیٌّ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ آدَمَ بِأَرْبَعَةِ آلَافِ عَامٍ فَلَمَّا خُلِقَ آدَمُ رُكِّبَ ذَلِكَ النُّورُ فِی صُلْبِهِ فَلَمْ نَزَلْ فِی شَیْءٍ وَاحِدٍ حَتَّى افْتَرَقْنَا فِی صُلْبِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ...؛ (ترجمه: سلمان فارسی از پیامبر(ص) نقل کرده است: من و علی از نور واحد آفریده شدیم، چهار هزار سال پیش از آنکه آدم خلق شود. پس هنگامی که آدم خلق شد، آن نور در صلب آدم قرار گرفت. ما همواره در شیء واحد بودیم تا آنکه در صلب عبدالمطلب از یکدیگر جدا شدیم.[۱۰])
- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) عَنْ مِیلَادِ عَلِیِّ بْنِ أَبِیطَالِبٍ(ع) فَقَالَ ...إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَهُ نُوراً مِنْ نُورِی وَ خَلَقَنِی نُوراً مِنْ نُورِهِ وَ كِلَانَا مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ وَ خَلَقَنَا مِنْ قَبْلِ أَنْ یَخْلُقَ سَمَاءً مَبْنِیَّةً وَ أَرْضاً مَدْحِیَّة؛ (ترجمه: جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: از رسول خدا(ص) درباره خلقت علی بن ابیطالب سوال کردم، آن حضرت جواب داد: همانا خداوند متعال نور او را از نور من و نور من را از نور او خلق کرد و ما هر دو از یک نور هستیم و خدا ما را قبل از آسمانِ گسترده و زمین پهناور خلق کرد.[۱۱])
- ...قَالَ(ع) خَلَقَنِیَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ أَهْلَ بَیْتِی مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ بِسَبْعَةِ آلَافِ عَامٍ ثُمَّ نَقَلَنَا إِلَى صُلْبِ آدَمَ ثُمَّ نَقَلَنَا مِنْ صُلْبِهِ فِی أَصْلَابِ الطَّاهِرِینَ إِلَى أَرْحَامِ الطَّاهِرَات...؛ (ترجمه: پیامبر فرمود: خدا من و اهل بیت مرا از یک نور آفرید، هفت هزار سال پیش از آدم. سپس ما را به پشت آدم انتقال داد و بعد از پشت او به سوى پشتهاى پاک و پاکیزه.[۱۲])
- ...یَا مُحَمَّدُ إِنِّی خَلَقْتُ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ ثُمَّ عَرَضْتُ وَلَایَتَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَمَنْ قَبِلَهَا كانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ وَ مَنْ جَحَدَهَا كانَ مِنَ الْكافِرِین...؛ (ترجمه: اى محمّد! من على و فاطمه و حسن و حسین و امامان را از یک نور آفریدم. سپس ولایت آنان را بر فرشتگان پیشنهاد كردم، هر كس پذیرفت از نزدیكان شد و هر كس انكار ورزید از كافران گردید.[۱۳])
- جَابِرٍ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَنِی وَ خَلَقَ عَلِیّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ فَعَصَرَ ذَلِكَ النُّورَ عَصْرَةً فَخَرَجَ مِنْهُ شِیعَتُنَا فَسَبَّحْنَا فَسَبَّحُوا وَ قَدَّسْنَا فَقَدَّسُوا...؛ (ترجمه: خداوند تعالى مرا و على بن أبیطالب و فاطمه و حسن و حسین را از یک نور خلق کرد و سپس آن نور را فشرد و شیعیان ما از آن نور پدید آمدند. پس ما خدا را تسبیح كردیم و شیعیان ما نیز تسبیح كردند و ما خدا را تقدیس كردیم، پس شیعیان ما نیز تقدیس كردند.[۱۴])
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ توران، «مضمون‌شناسی احادیث خلقت نوری اهل بیت علیهم‌السلام»، ص۷.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۱۴، ص۲۴۵.
- ↑ اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۲۸.
- ↑ ملا صدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۱ش، ج۵، ص۳۷.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۵۲.
- ↑ اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۲۸.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۵۲.
- ↑ توران، «جریان‌شناسی راویان روایات خلقت نوری اهل بیت در دو مدرسه کوفه و قم»، ص۸۴-۸۵.
- ↑ ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۵۱؛ حسینی میلانی، نفحات الازهار، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۹۸.
- ↑ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۲۳۶؛ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۳۴؛ ابن‌بطریق، عمدة عیون صحاح الأخبار، ۱۴۰۷ق، ص۹۱؛ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۱۵۰؛ ج۳۵، ص۸۴؛ ابن‌حنبل، فضائل الصحابة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۶۶۲؛ ابن‌جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۵۱.
- ↑ ابن‌شاذان قمی، الفضائل، ۱۳۶۳ش، ص۵۴.
- ↑ خزاز رازی، کفایة الأثر، ۱۴۰۱ق، ص۷۱-۷۲؛ دیلمی، إرشاد القلوب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۱۵.
- ↑ نعمانی، الغیبة، ۱۳۹۷ق، ص۹۳؛ جوهری بصری، مقتضب الاثر، نشر طباطبایی، ص۲۴.
- ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۴۵۸؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۷، ص۱۳۱.
منابع
- ابن‌بطریق، یحیی بن حسن، عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب إمام الأبرار، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌جوزی، یوسف (سبط)، تذکرة الخواص، قم، شریف رضی، ۱۴۱۸ق.
- ابن‌حنبل، احمد، فضائل الصحابة، بیروت، موسسة الرسالة، ۱۴۰۳ق.
- ابن‌شاذان قمی، أبوالفضل شاذان بن جبرئیل، الفضائل، قم، شریف رضی، ۱۳۶۳ش.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی‌هاشمی، ۱۳۸۱ق.
- اشکوری، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تصحیح جلال‌الدین محدث، تهران، نشر داد، ۱۳۷۳ش.
- آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- توران، امداد، «مضمون‌شناسی احادیث خلقت نوری اهل البیت علیهم‌السلام»، در مجله شیعه‌پژوهی، شماره ۳، ۱۳۹۴ش.
- جوهری بصری، احمد بن عبدالعزیز، مقتضب الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، تصحیح مهدی هوشمند، قم، نشر طباطبایی، بی‌تا.
- حسینی میلانی، علی، نفحات الازهار، بی‌جا، سید علی حسینی میلانی، ۱۴۱۴ق.
- خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، تصحیح عبداللطیف حسینی کوهکمری، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق.
- دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، قم، الشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.
- صدوق، محمد بن علی، الأمالی، تهران، کتابچی، ۱۳۷۶ش.
- صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، قم، کتابفروشی داوری، ۱۳۸۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، نشر بیدار، ۱۳۶۱ش.
- نعمانی (ابن‌أبی زینب)، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، نشر صدوق، ۱۳۹۷ق.