پرش به محتوا

سفر امام رضا به مرو

افزودن پیوند
از ویکی شیعه
سفر امام رضا به مرو
نقشه مسیر امام رضا(ع) از مدینه به مرو
نقشه مسیر امام رضا(ع) از مدینه به مرو
نام‌های دیگرهجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو
طرفینامام رضا(ع) و مأمون عباسی
زمانسال ۲۰۰ق یا ۲۰۱ق
دورهعباسیان
مکانحجاز،‌ عراق و ایران
اهدافکنترل امام رضا(ع) و فرو نشاندن قیام‌های علویان
عاملانمامون عباسی و فرزندان سهل نوبختی و رجاء بن ابی‌ضحاک
نتایجولایتعهدی و شهادت امام رضا(ع)
پیامدهاایجاد قدمگاه‌ها برای امام رضا(ع) در ایران، تقویت تشیع در ایران و مهاجرت علویان به ایران


سفر امام رضا از مدینه به مرو به درخواست مأمون، خلیفه عباسی در سال ۲۰۰ق رخ داد. این رخداد که به ولایتعهدی امام رضا(ع) منجر شد، به عنوان مقطعی مهم در تاریخ سیاسی اسلام و زندگانی اهل‌بیت(ع) قلمداد شده است. جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) را نیز نشان‌گر هدف مأمون از پیشنهاد ولایتعهدی دانسته‌اند. اقدامات امام در طول سفر و پس از استقرار در مرو نیز اهداف مأمون را بیش از پیش آشکار ساخته که در نهایت به شهادت امام انجامید.

تعامل میان امام رضا(ع) و مأمون از طریق نامه‌نگاری آغاز شد که بر اساس برخی منابع، مأمون در ضمن نامه‌ها، به امام وعده مشارکت در حکومت را داده بود. گزارش‌ها حاکی از آن است که امام با نارضایتی و اجبار، این سفر را پذیرفت. نوع وداع امام با حرم نبوی و خانواده‌اش در این راستا ارزیابی شده است. امام پیش از سفر، پیشگویی‌هایی درباره بی‌بازگشت بودن این سفر انجام داد و اموالی را برای خانواده‌اش به جا گذاشت. همچنین، فرزند خردسال خود امام جواد(ع) را به‌عنوان جانشین به وکلا معرفی کرد. در بیشتر منابع از رجاء بن ابی‌ضحاک به عنوان مأمور همراهی امام رضا(ع) از مدینه به مرو نام برده شده است. هرچند برخی از مصادر، عیسی بن یزید جلودی را فرستاده مأمون برای انتقال امام دانسته‌اند. امام به باور برخی نویسندگان، ابتدا به مکه رفته و پس از وداع با کعبه راهی سفر به مرو شد.

مسیر حرکت امام رضا(ع) از شهرهایی چون بصره، اهواز، فارس، نیشابور، طوس و سرخس بود، هرچند روایت‌هایی درباره مسیرهای دیگر نیز وجود دارد. مأمون دستور داده بود که امام از مناطق شیعه‌نشینی چون کوفه و قم عبور نکند. حضور امام در خوزستان و در شهرهایی چون اهواز و شوش، با استقبال مردم و رخ دادن کرامت‌هایی از جانب امام همراه بوده است. امام در نیشابور، حدیث سلسلةالذهب را بیان کرد که با اقبال گسترده مردم همراه شد. امام در منطقه طوس، پیشگویی‌هایی درباره وفات خود در این مکان انجام داد و محل قبر آینده‌‌اش را نشان داد. گفته شده که امام در طوس با استقبال مأمون روبرو شد. امام رضا(ع) در سرخس نیز حدیثی مشابه سلسلة الذهب را برای یکی از همراهان خود نقل کرد.

در بعضی از منابع، از شهرهایی چون کوفه و بغداد و مناطقی در ایران همچون قم، کرمان، اصفهان، نائین و سمنان به عنوان محل حضور امام‌ رضا(ع) یاد شده و قدمگاه‌هایی در این شهرها به امام منسوب است که البته از سوی برخی محققان مورد تردید قرار گرفته است.

پیامدهای سفر و حضور امام رضا(ع) در ایران را در ترقی اعتقادات مردم خراسان،  تحکیم وضعیت شیعه و رشد تشیع در این منطقه دانسته‌اند. چنان‌که برخی معتقدند این سفر به شکل‌گیری و ماندگاری فرهنگ و تمدن اسلامی کمک کرده است. سفر امام به ایران، به افزایش مهاجرت سادات و علویان به این دیار انجامید.

اهمیت و زمان سفر

سفر امام رضا(ع) از مدینه به مرو به درخواست مأمون از خلفای عباسی انجام شد. این رویداد که در نهایت به ولیعهدی امام انجامید به عنوان یکی از مقاطع مهم تاریخ سیاسی اسلام و زندگانی اهل‌بیت(ع) تلقی شده است.[۱] چنانچه جغرافیای تاریخی هجرت امام، نمایانگر هدف مأمون در پیشنهاد ولایتعهدی و ماهیت این رخداد قلمداد شده است.[۲] امام در طول سفر، اقداماتی انجام داد که در نهایت، اهداف مأمون و مواضع خود نسبت به ولایتعهدی را روشن ساخت.[۳] این مواضع بعد از پذیرش ولایتعهدی شدت یافت و در آخر، سبب شهادت امام گردید.[۴]

بیشتر منابع تاریخی[۵] و حدیثی[۶] سال ۲۰۰ق را به عنوان سال شروع این سفر ذکر کرده‌اند، اما زمان دقیق آن را مشخص نکرده‌اند. قاضی نعمان، مورخ و فقیه اسماعیلی مذهب، (م ۳۶۳ق) معتقد است امام رضا(ع) در دهم جمادی‌الثانی سال ۲۰۱ق وارد مرو شد.[۷] برخی منابع فرقه‌نگاری چون فرق الشیعه[۸] و المقالات و الفرق[۹]، اواخر سال ۲۰۰ق را به عنوان زمان آغاز سفر قلمداد کرده‌اند. این در حالی است که بعضی گزارش‌ها از حضور امام رضا(ع) در خراسان در سال ۲۰۰ق سخن گفته[۱۰] و ورود امام به نیشابور[۱۱] و یا انجام ولایتعهدی را در آخر این سال دانسته‌اند.[۱۲]

مکاتبات مأمون با امام

تعامل میان امام رضا(ع) و مأمون از طریق نامه‌نگاری‌هایی آغاز شد که بین آن دو رد و بدل شد.[۱۳] برخی منابع، بدون اشاره به جزئیات و تعداد نامه‌ها، تنها به نتیجه این مکاتبات یعنی خروج اجباری امام اشاره کرده‌اند.[۱۴]

به باور برخی محققان، مأمون قصد داشت نیت اصلی خود از دعوت امام به مرو را پنهان نگه دارد.[۱۵] با این حال، برخی همچون مسعودی، مورخ قرن چهارم، به طور ضمنی به محتوای نامه‌ها پرداخته و از وعده مأمون برای مشارکت امام در حکومت سخن گفته‌اند.[۱۶] همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که فرزندان سهل، ( سهل بن زادانفروخ ) از جمله فضل[۱۷] و حسن،[۱۸] نیز در این زمینه نقش داشته و نامه‌هایی نزدیک به همین مضمون، به امام نوشته‌اند.

نارضایتی امام

بعضی اخبار از نارضایتی و اجبار امام رضا(ع) برای سفر از مدینه به مرو خبر داده‌اند.[۱۹] نوع وداع او با حرم نبوی[۲۰] و خانواده خود از جمله آنهاست. امام به خانواده خود در مدینه که در مراسم بدرقه حاضر بوده‌اند، دستور می‌دهد که برای او گریه کنند.[۲۱] امام علاوه بر پیشگویی‌هایی در مورد بی‌بازگشت بودن این سفر،[۲۲] اموالی را برای خانواده قرار داد[۲۳] و فرزند خردسال خود امام جواد(ع) را به عنوان جانشین به وکلایش معرفی نمود.[۲۴]

مأمور همراهی امام

اغلب منابع تاریخی[۲۵] و حدیثی،[۲۶] فرستاده ویژه مأمون برای همراهی امام رضا(ع) در سفر به مرو را رجاء بن ابی‌ضحاک دانسته‌اند. وی که از خویشاوندان فضل بن سهل بود،[۲۷] به مدینه آمد[۲۸] و پس از چند روز اقامت، امام را برای سفر به مرو مهیا ساخت.[۲۹] در برخی منابع از عیسی بن یزید جلودی نیز به عنوان فرستاده مأمون سخن به میان آمده است.[۳۰] قاضی نعمان نویسنده شرح الاخبار معتقد است که هر دو نفر در همراهی امام حضور داشتند؛ بدین‌صورت که جلودی مأمور همراهی امام تا فارس بوده و رجاء بن ابی‌ضحاک، امام را از فارس تا مرو همراهی کرده است.[۳۱] بعضی پژوهشگران، گزارش همراهی جلودی را نادرست دانسته و علت آن را خصومت عیسی با امام در جریان حمله جلودی به مدینه می‌دانند که طبیعتاً نمی‌توانست گزینه خوبی برای همراهی محترمانه امام[۳۲] و متقاعد سازی او در جهت اهداف مأمون برای ولایتعهدی باشد.[۳۳]


مسیر و مواقف

برای سفر از مدینه به مرو در آن زمان دو راه وجود داشت. یکی مسیر بصره و از طریق سوق الاهواز(اهواز) به فارس و سپس از میان کویر و بیابان‌های بین ایالت‌های فارس و خراسان، به مرو می‌رسید. مسیر دیگر، مدینه و سپس کوفه و بغداد بود و از آن‌جا به سمت ری، قم و در نهایت خراسان و مرو ادامه می‌یافت.[۳۴] بر اساس اطلاعات موجود در کتاب اطلس شیعه، مسیر حرکت امام رضا(ع) به این ترتیب بوده است: مدینه، نَقْرَه، هَوسَجِه، نِباج، حَفْر ابوموسی، بصره، اهواز، بهبهان، اِصطخر، ابرقوه، دِه‌شیر (فراشاه)، یزد، خَرانِق، رِباط پشت بام، نیشابور، قدمگاه، ده‌ سرخ، طوس، سرخس و در نهایت مرو.[۳۵]

برخی محققان بر این باورند که امام رضا(ع) در مسیر سفر خود به مرو، ابتدا به مکه رفته و پس از وداع با کعبه و فرزندش امام جواد(ع) که در این سفر همراه او بوده، به سوی خراسان حرکت کرد.[۳۶] البته بنا بر بعضی گزارش‌ها، امام رضا(ع) در همان سال سفر به مرو و در ایام حج، با خانه خدا وداع نمود و در این سفر امام جواد هم ایشان را همراهی می‌کرد.[۳۷]

انتخاب مسیر توسط مأمون

گفته شده که انتخاب مسیر بصره و سپس فارس با نظر مأمون انجام شده[۳۸] و حتی در این خصوص به امام رضا(ع) نامه نوشته است.[۳۹] در خبر دیگری، مأمون به مأمورین خود دستور داد تا امام را از این مسیر تا مرو همراهی کنند.[۴۰] برخی محققان بر این باورند که انتخاب این مسیر برای جلوگیری از عبور امام از بغداد و همچنین مناطق شیعه‌نشین[۴۱] چون کوفه[۴۲] و قم[۴۳] بوده است. چرا که بغداد تحت کنترل عباسیانِ متعصب و مخالفان سیاسی مأمون بود و در کشمکش‌های سیاسی میان مأمون و برادرش امین، به کانون توطئه علیه مأمون تبدیل شده بود.[۴۴] درضمن انتخاب مسیر یادشده به لحاظ جغرافیای طبیعی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی، حرکتی حساب‌شده بود و به ترس مأمون از تجمع شیعیان و حمایت گسترده آنان از امام باز می‌گشت.[۴۵] از آنجا که شهر کوفه نیز به عنوان مرکز تجمع شیعیان و پایگاه علویان، همواره شاهد قیام‌ها و نهضت‌های علویان علیه حکام بنی‌امیه و بنی‌عباس بود.[۴۶] قم هم به عنوان یکی از شهرهای مهم ایران با گرایش‌های شیعی و محبت به خاندان علی بن ابی‌طالب(ع) شناخته می‌شد.[۴۷]

بصره

در بسیاری از منابع تاریخی،[۴۸] حدیثی[۴۹] و فرقه‌نگاری،[۵۰] بصره به عنوان یکی از مواقف امام رضا(ع) در مسیر سفر به مرو ذکر شده است. از دیدگاه بعضی از نویسندگان، بصره به دلیل سابقه عثمانی و دشمنی با امام علی(ع) در دوران خلافتش، انتخابی هوشمندانه به نظر می‌رسید.[۵۱]

گزارش‌هایی درباره مدت و کیفیت اقامت امام در بصره وجود دارد. گفته شده که امام در برخی محله‌های این شهر سکونت داشته است.[۵۲] همچنین نقل شده که ایشان در مسجد دهکده‌ای به نام نِباج، در نزدیکی بصره، اقامت داشت.[۵۳] منابع متعددی از ملاقات شخصی به نام ابوحبیب نباجی با امام در این مکان حکایت کرده‌اند.[۵۴] در برخی اخبار آمده که امام یک روز در این دهکده اقامت داشت و سپس سفر خود را به سمت خراسان ادامه داد.[۵۵] گفته شده ابراهیم پسر مهدی عباسی (۱۶۲-۲۲۴ ق)، در بصره با مشورت دیگر عباسیان، قصد ترور امام را داشته است.[۵۶]

خوزستان

اهواز به عنوان یکی از ولایات عراق در آن زمان،[۵۷] را از شهرهایی دانسته‌اند که در مسیر حرکت امام رضا(ع) به مرو قرار داشته است.[۵۸] چنان‌که مأمون نیز در تعیین مسیر سفر امام به اهواز اشاره کرده است.[۵۹] برخی جغرافی‌دانان از مسجدی یاد کرده‌اند که بعدها در توقفگاه امام در اهواز بنا گردید.[۶۰] گزارش‌هایی در دست است که امام رضا(ع) در حوالی پل اَربَق در محدوده اهواز و یا رامهرمز[۶۱] به رد عقاید واقفیه درباره مهدویت امام کاظم(ع) پرداخته و واقفیان را لعن کرده است.[۶۲]

ورود امام رضا(ع) به اهواز را در اوج تابستان دانسته‌اند.[۶۳] لذا بعضی از محققان احتمال داده‌اند که اخبار مربوط به بیماری امام در این منطقه، به همین شرایط آب و هوایی مرتبط باشد.[۶۴] امام در اهواز از همراهانش خواست که برای او طبیبی خبر کنند و از طبیب خواست تا نیشکر و گیاه دارویی خاصی را برای او تهیه کند.[۶۵] برخی متون، بدون اشاره به بیماری امام، تنها از درخواست او برای تهیه نیشکر سخن گفته‌اند.[۶۶] اطرافیان امام در ابتدا از درخواست امام تعجب کردند زیرا در آن مقطع از سال، نیشکر بسیار کمیاب بود؛ اما اصرار امام سبب یافتن نیشکر شد.[۶۷] عده‌ای این اتفاق را به راهنمایی‌های اعجازآمیز امام و وقوع حوادث شگفت‌انگیز نسبت داده‌اند.[۶۸] مجموعه این وقایع، ارادت مردم اهواز به امام را افزایش داد و در نتیجه، رجاء بن ابی‌ضحاک دستور داد که امام هرچه سریع‌تر از این منطقه حرکت کند.[۶۹]

علاوه بر اهواز، شهرهای دیگری از خوزستان نیز به‌عنوان مسیر عبور امام رضا(ع) مطرح شده‌اند. گزارش‌هایی از حضور امام در شوش، استقبال شیعیان آن منطقه، ارسال هدایا برای ایشان و صدور کرامت‌هایی از جانب امام وجود دارد.[۷۰] همچنین، در حوالی شوشتر و دزفول، قدمگاه‌هایی منسوب به امام رضا(ع) مشاهده می‌شود.[۷۱]

نیشابور

تصویر قدمگاه امام رضا (ع) در نیشابور

برخی محققان، نیشابور را یکی از قطعی‌ترین و مهم‌ترین قدمگاه‌های امام رضا(ع) در سفر به مرو دانسته و به گزارش‌های متعددی در این زمینه اشاره کرده‌اند.[۷۲] چنان‌که منابع تاریخی، به حضور امام در نیشابور و استقبال گسترده مردم پرداخته‌اند.[۷۳]

حضور امام هشتم در نیشابور با رخدادهای معنوی و صدور کرامت‌هایی همراه بوده[۷۴] و قدمگاهی نیز به ایشان در این شهر منسوب است.[۷۵] گزارش‌هایی نیز از گفتگوی امام با برخی صوفیان[۷۶] و همچنین داستانی از شفای فردی به واسطه کرامت امام در هنگام خروج از نیشابور و در رُباط سَعد ثبت شده است.[۷۷] اشتیاق مردم نیشابور برای دیدار امام رضا(ع)،[۷۸] استقبال برخی بزرگان شهر[۷۹] و بدرقه امام تا مقصد بعدی[۸۰] از دیگر مواردی است که توسط مورخان برای حضور امام در نیشابور مطرح شده است.

حدیث سلسلة الذهب

مقالهٔ اصلی: حدیث سلسلةالذهب

در زمان حضور امام رضا(ع) در نیشابور، رخدادهای مهمی به وقوع پیوسته که از جمله آن‌ها می‌توان به صدور حدیث مشهور سلسلةالذهب اشاره کرد. امام رضا(ع) در پاسخ به درخواست مردم برای بیان روایت، حدیثی قدسی را به نقل از پدران خود تا رسول خدا(ص) نقل کرده است. در این حدیث، پیامبر فرمود: خداوند اعلام کرده که توحید،‌ قلعه مستحکمی برای نجات از آتش جهنم است. البته امام، ورود به قلعه را مشروط به شرایطی دانسته و خود را از جمله این شرایط دانسته است.[۸۱] برخی شرط یادشده را به قبول امامت امام تفسیر کرده‌اند.[۸۲] این حدیث بعدها به سلسلة الذهب (زنجیره زرّین) شهرت یافت که بعضی علت آن را روایت کردن امام و پدرانش تا رسول خدا (ص) و یا دستور برخی امرای سامانی به حک کردن این روایت بر لوحی از طلا دانسته‌اند.[۸۳]

در میان متقدمان شیعه، شیخ صدوق عنایت ویژه‌ای به این روایت داشته و در آثار صدوق، بازتاب زیادی داشته است.[۸۴] چه آن‌که شیخ طوسی نیز با عبارات مشابه، به روایت فوق پرداخته است.[۸۵] همچنین برخی منابع اهل‌سنت، نیز به این حدیث پرداخته‌اند.[۸۶] برخی نقل‌های تاریخیِ عمدتاً متأخر، تعداد نویسندگان حدیث سلسلةالذهب را ده هزار،[۸۷] بیست هزار،[۸۸] بیست و چهار هزار[۸۹] و حتی سی هزار نفر[۹۰] ذکر کرده‌اند. البته احادیثی از امام رضا(ع) با مضمون مشابه این حدیث، در سال‌های پیش از حضور امام در نیشابور[۹۱] یا در مکان‌هایی مانند سرخس[یادداشت ۱][۹۲] نیز گزارش شده است.

طوس و سرخس

تصویر قدمگاه ده سرخ مشهد

منطقه طوس به عنوان مقصد بعدی امام رضا(ع) پس از نیشابور، گزارش شده است.[۹۳] بر اساس منابع، ایشان در روستایی به نام «قریة الحمراء» یا «ده سرخ» کنونی[۹۴] حضور یافته و کراماتی از ایشان در این مکان نقل شده است.[۹۵] نویسنده کتاب بحر الانساب نیز به استقبال مأمون از امام در طوس اشاره کرده و به برخی کرامات امام در این منطقه پرداخته است.[۹۶]

یکی از گزارش‌ها در مورد امام رضا(ع) و طوس، به حضور امام در روستای سناباد، باز می‌گردد. مکانی که امام در سال ۲۰۳ق در آنجا به خاک سپرده شد.[۹۷] در این روستا، امام با کوهی مواجه شد که از سنگ آن، ابزارها و دیگ‌های سنگی ساخته می‌شد. امام ضمن تایید این عمل و دعا برای برکت یافتن بیشتر اهالی از این کوه، دستور داد تا از سنگ‌های کوه، چند ظرف غذا ساخته و فقط در همین ظرف‌ها برایشان غذا طبخ شود.[۹۸] برخی منابع معتقدند این کوه همان کوه سنگی معروف در مشهد است.[۹۹] در ادامه، امام رضا(ع) به باغ حمید بن قحطبه وارد شد و ضمن پیشگویی از وفات خود در این مکان، محل قبر آینده‌شان را به وضوح مشخص کرد.[۱۰۰]

امام رضا(ع) پیش از رسیدن به مرو، وارد سرخس شد و در این مکان به فردی که امام را از نیشابور تا سرخس همراهی کرده و از ایشان درخواست نقل حدیث می‌کرد، روایتی مشابه با حدیث سلسله‌الذهب را بیان نمود.[۱۰۱] بر اساس گزارشی از شیخ صدوق، امام رضا(ع) مدتی در این منطقه محبوس شد.[۱۰۲] این در حالی است که مسعودی مورخ قرن چهارم هجری مدعی است که مأمون به فرستادگان خود دستور داده بود تا امام را با نهایت احترام به نزد او بیاورند.[۱۰۳]

ادعای مناطق دیگر

در برخی منابع، از حضور امام رضا(ع) در مناطق دیگری غیر از مناطق یادشده در خلال سفر از مدینه به مرو، سخن به میان آمده که اهم آن‌ها بدین شرح است:

کوفه

برخی منابع تاریخی علی‌رغم تلاش مأمون بر عدم گزینش کوفه برای حرکت امام به مرو،[۱۰۴] این شهر[۱۰۵] و یا قادسیه[۱۰۶] (واقع در ۱۵ فرسخی کوفه)[۱۰۷] را به‌عنوان یکی از مقاصد سفر اجباری امام ذکر کرده‌اند. روایاتی از محمد بن ابی‌نصر (وفات ۲۲۱ قمری) نیز در این باره وجود دارد که به سکونت امام در قادسیه اشاره می‌کند.[۱۰۸] هرچند گفته‌شده که این احادیث به‌طور صریح از توقف امام در قادسیه در جریان سفر به مرو سخن نگفته‌اند.[۱۰۹] اما برخی بر این باورند که امام پس از رسیدن به قادسیه و توقف کوتاه در آن،[۱۱۰] وارد کوفه نشده و مستقیماً به سمت نِباج حرکت کرده است.[۱۱۱] با این حال، برخی نویسندگان با توجه به شواهد جغرافیایی، این مسیر را غیرمعتبر دانسته‌اند.[۱۱۲]

بغداد

یعقوبی، نویسنده کتاب تاریخ یعقوبی، شهر بغداد را به‌عنوان یکی از توقفگاه‌های امام رضا(ع) در مسیر سفر به مرو معرفی کرده است.[۱۱۳] در منابعی از قرن پنجم، به اقامت یک‌هفته‌ای امام در بغداد اشاره شده و از بیعت طاهر بن حسین، فرمانده مأمون عباسی، با ایشان به‌عنوان نخستین فرد یاد شده است.[۱۱۴] همچنین در برخی منابع، کراماتی برای امام رضا(ع) در زمان حضورشان در بغداد ذکر شده است.[۱۱۵] با این حال، برخی پژوهشگران معاصر با استناد به مسیر مشخص‌شده از سوی مأمون برای سفر امام، شرایط خاص بغداد در آن دوره[۱۱۶] و همچنین حضور طاهر بن حسین در همان زمان در منطقه رِقِّه، این روایت‌ها را مورد تردید قرار داده و صحت آن‌ها را رد کرده‌اند.[۱۱۷]

دیگر مناطق ایران

در نقاط مختلف ایران، مساجد و قدمگاه‌هایی به امام رضا(ع) منسوب شده است. بر اساس برخی روایت‌ها، ایشان از مسیرهای متداول امروزی مانند قم، سمنان و دامغان به سمت سبزوار و نیشابور حرکت کرده‌اند.[۱۱۸] با این حال، این روایت‌ها با گزارش‌های تاریخی کهن که به تلاش مأمون برای جلوگیری از عبور امام از مناطقی چون قم اشاره دارند، همخوانی ندارد.[۱۱۹] البته برخی چون سید بن طاووس (م ۶۶۴ق) از عبور امام از قم و اقامت ایشان برای مدتی در این شهر که بعدها مدرسه‌ای (مدرسه رضویه) در مکان آن ساخته شد، سخن گفته‌اند.[۱۲۰]

با این وجود، در مناطق مرکزی ایران نیز نشانه‌هایی از عبور امام و حضور ایشان به چشم می‌خورد. از جمله این مناطق می‌توان به شهرهایی همچون کرمان،[۱۲۱] اصفهان[۱۲۲] و به‌ویژه نائین[۱۲۳] اشاره کرد. همچنین داستانی از کرامت امام رضا(ع) در منطقه‌ای از سمنان که به نام «آهوان» مشهور است، نقل شده است. این داستان به ماجرای لطف امام نسبت به آهوان در این منطقه اشاره دارد و همچنان در فرهنگ مردم این منطقه باقی مانده است و از امام با عنوان ضامن آهو یاد می‌کنند.[۱۲۴]

پیامدهای سفر و حضور امام در ایران

سفر امام رضا(ع) به ایران و حضور امام در این منطقه، را دارای آثار و نتایجی دانسته‌اند که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

پانویس

  1. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۹.
  2. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۹-۱۰.
  3. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۹-۱۰.
  4. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۹-۱۰.
  5. ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۸، ص۵۴۴؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۴۰؛ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۹، ۲۲۸.
  6. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۷.
  7. ↑ قاضی نعمان، شرح الأخبار، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۴۰.
  8. ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۸۷.
  9. ↑ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۹۵.
  10. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۶۵.
  11. ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۲۰۰۶م، ج۷، ص۱۰۵ به نقل از حاکم نیشابوری
  12. ↑ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۹.
  13. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۹.
  14. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۸۸-۴۸۹؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۹.
  15. ↑ قاضی نعمان، شرح الأخبار، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۳۸.
  16. ↑ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۱.
  17. ↑ رافعی قزوینی، التدوین فی أخبار قزوین، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۲۵-۴۲۶.
  18. ↑ قاضی نعمان، شرح الأخبار، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۳۹.
  19. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۱.
  20. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۱۷؛ طبری آملی صغیر، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۹.
  21. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۱۷-۲۱۸؛ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۱؛ طبری آملی صغیر، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۹.
  22. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۱۷-۲۱۸؛ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۱؛ طبری آملی صغیر، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۹.
  23. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۱۷-۲۱۸؛ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۱؛ طبری آملی صغیر، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۹.
  24. ↑ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۱؛ طبری آملی صغیر، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۹.
  25. ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طبری، تاریخ طبری، ۱۹۶۷م، ج۸، ص۵۴۴؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۴۰؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۴۱.
  26. ↑ برای نمونه نگاه کنید به: شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۷، ۱۶۵، ۱۸۰-۱۸۳، ۲۰۵؛ طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۸۸-۴۸۹.
  27. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۴۸، ۴۵۲.
  28. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۴۸؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۱۷، ۲۱۸، ۱۸۰؛ قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۹.
  29. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۸۰-۱۸۳.
  30. ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۴۵۴؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۵۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۲۴.
  31. ↑ قاضی نعمان، شرح الأخبار، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۳۹- ۳۴۰.
  32. ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۴۰.
  33. ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۹۹۸م، ج۲، ص۵۵۲؛ مرتضی عاملی، الحیاة السیاسیة للإمام الرضا(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۳۶۶؛ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۱۳، ۱۷۲.
  34. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۹-۱۰.
  35. ↑ جعفریان، اطلس الشیعه، ۱۳۸۷ش، ص۹۵.
  36. ↑ ادیب هروی، حدیقة الرضویه، ۱۳۲۷ش، ص۷۳-۷۴؛ عطاردی، مسند الإمام الرضا(ع)، ۱۴۰۶ش، مقدمه، ص۵۳.
  37. ↑ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۰؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۸۷۴.
  38. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۸۶؛ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۸۷؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۴۵۴.
  39. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۸۹؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۹؛ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۱.
  40. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۸۰؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۴۱.
  41. ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۱ش، ج۱۸، ص۱۲۴.
  42. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۹.
  43. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۸۹؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۹، ۱۸۰.
  44. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۹-۱۰.
  45. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۹-۱۰.
  46. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۹-۱۰.
  47. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۹-۱۰.
  48. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۴۸؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۴۵۴؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۲۰۰۶م، ج۷، ص۱۰۵ به نقل از تاریخ نیشابور.
  49. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۸۹؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۹، ۱۶۵، ۱۸۰؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۵۹.
  50. ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۴۰۴ق، ص۸۷؛ اشعری قمی، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۹۵.
  51. ↑ مرتضی عاملی، الحیاة السیاسیة للإمام الرضا(ع)، ۱۴۱۶ق، ص۳۶۹؛ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۲۲-۲۳.
  52. ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۴۲.
  53. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۱۰؛ طبری آملی صغیر، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۷-۳۶۸؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵۴ به نقل از حاکم نیشابوری.
  54. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۱۰؛ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۸۳۱-۸۳۲؛ طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۸۳-۴۸۴.
  55. ↑ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۱-۲۱۲.
  56. ↑ قاضی نعمان، شرح الأخبار، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۳۹.
  57. ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۴۵؛ طبری آملی صغیر، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۵۴۰؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۴.
  58. ↑ خصیبی، هدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۲۷۹؛ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۲؛ قاضی نعمان، شرح الأخبار، ۱۴۱۶ق، ج۳، ص۳۳۹؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۰۵.
  59. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۸۸-۴۸۹؛ خصیبی، هدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۴۲۷؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۹، ۱۸۰.
  60. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۱، ص۲۸۵.
  61. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۱، ص۱۳۷؛ بغدادی، مراصد الإطلاع، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۵۰.
  62. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۱۶؛ طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۹۱-۴۹۲.
  63. ↑ طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۸۸؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۶۱.
  64. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۴۹.
  65. ↑ طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۸۸-۴۸۹؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۶۱-۶۶۲.
  66. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۰۵.
  67. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۰۶.
  68. ↑ طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۸۸-۴۸۹؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۶۱-۶۶۲.
  69. ↑ طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۸۹؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۶۲.
  70. ↑ خصیبی، هدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۲۷۹-۲۸۰.
  71. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۵۴-۶۷.
  72. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۱۲۶.
  73. ↑ ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۹۹۲ق،‌ ج۱۰، ص۱۲۰؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۴۱ به نقل از حاکم نیشابوری.
  74. ↑ برای نمونه: شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۳۲-۱۳۳، ۱۳۵-۱۳۶؛ حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، ۱۳۷۵ش، ص۲۰۷-۲۱۲؛ طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۹۶.
  75. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۳-۱۳۴.
  76. ↑ ابن‌صباغ مالکی، الفصول المهمة، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۰۰۴-۱۰۰۵.
  77. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۲۱۱؛ طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۸۴-۴۸۵.
  78. ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۸۲۷؛ ابن‌صباغ مالکی، الفصول المهمة، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۰۰۲.
  79. ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۸۹؛ حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، ۱۳۷۵ش، ص۲۱۰.
  80. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۳۷.
  81. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۳۴، ۱۳۵ و با تفاوت‌هایی: شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۸۸-۵۸۹.
  82. ↑ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۲۴-۲۵.
  83. ↑ آملی، مصباح الهدی،۱۳۹۱ق، ج۶، ص۲۲۱‌.
  84. ↑ شیخ صدوق، الأمالی، ۱۳۷۶ش، ص۲۳۵؛ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۲۴-۲۵؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۳۴، ۱۳۵؛ شیخ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۶-۷؛ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ۱۴۰۳ق، ص۳۷۰-۳۷۱.
  85. ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۸۸-۵۸۹.
  86. ↑ برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید به: طبسی، «اهل‌سنت و حدیث سلسلة الذهب»، ص۳۵-۷۴.
  87. ↑ ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۹۹۲ق،‌ ج۱۳، ص۱۴۶.
  88. ↑ ابن‌صباغ مالکی، الفصول المهمة، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۰۰۳؛ سمهودی، جواهر العقدین، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۳۴۴.
  89. ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۸۲۷.
  90. ↑ خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم، ۱۳۷۵ش، ص۲۲۹.
  91. ↑ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۲۴.
  92. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۳۷.
  93. ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۴۱.
  94. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۸-۱۳۹.
  95. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۳۶؛ طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۱۴۵-۱۴۶، ۱۹۸؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۴۳.
  96. ↑ ابومخنف، بحر الانساب، نسخه خطی، تهران، ص۱۳۲-۱۳۳.
  97. ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ ق، ج۲، ص۲۷۱.
  98. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۳۶-۱۳۷؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۴۳-۳۴۴.
  99. ↑ عطاردی، مسند الإمام الرضا(ع)، ۱۴۰۶ش، ج۱، ص۱۷۳-۱۷۴؛ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۹.
  100. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۳۶-۱۳۷؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۳۴۳-۳۴۴.
  101. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۳۷.
  102. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۸۳.
  103. ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۴۰.
  104. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۹.
  105. ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۱.
  106. ↑ عطاردی، مسند الإمام الرضا(ع)، ۱۴۰۶ش، مقدمه، ص۵۳.
  107. ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۴، ص۲۹۱.
  108. ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۴۶-۲۴۷؛ طبری آملی صغیر، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۹-۳۷۰.
  109. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۲۹.
  110. ↑ عطاردی، مسند الإمام الرضا(ع)، ۱۴۰۶ش، مقدمه، ص۵۳.
  111. ↑ عطاردی، مسند الإمام الرضا(ع)، ۱۴۰۶ش، مقدمه، ص۵۳.
  112. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۲۸-۲۹.
  113. ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۴۸.
  114. ↑ بیهقی، تاریخ بیهقی، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۱۶-۲۱۸.
  115. ↑ بسطامی، تحفه الرضویه، ۱۲۸۸ق، ص۱۰۶-۱۰۷ مقایسه شود با داستانی تا حدی مشابه بدون ذکر بغداد: صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۲۲، ص۲۵۱-۲۵۲.
  116. ↑ عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، ۱۳۸۷ش، ص۲۹.
  117. ↑ اکبری، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، ۱۳۸۷ش، ص۱۱۸.
  118. ↑ بلاغی، فرهنگ تاریخ نائین، ۱۳۶۹ق، ص۲۳۶؛ سحاب، زندگانی امام رضا(ع)، ۱۳۵۴ش، ص۲۴۳.
  119. ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۸۹؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۸۷ق،‌ ج۲، ص۱۴۹، ۱۸۰.
  120. ↑ ابن‌طاووس‌، فرحة الغری، قم، ص۱۳۰-۱۳۱.
  121. ↑ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۱.
  122. ↑ بلاغی، فرهنگ تاریخ نائین، ۱۳۶۹ق، ص۲۳۴-۲۳۵؛ سحاب، زندگانی امام رضا(ع)، ۱۳۵۴ش، ص۲۴۳، ۲۴۵.
  123. ↑ بلاغی، فرهنگ تاریخ نائین، ۱۳۶۹ق، ص۲۳۰-۲۳۱، ۲۳۶-۲۳۷؛ بلاغی، فرهنگ تاریخ نائین، ۱۳۶۹ق، ص۱۱، ۱۵، ۲۳-۲۴، ۵۸-۵۹، ۷۹.
  124. ↑ سحاب، زندگانی امام رضا(ع)، ۱۳۵۴ش، ص۲۴۵.
  125. ↑ منتظر القائم، تاریخ امامت، ۱۳۹۹ش، ص۲۲۷.
  126. ↑ ناصری داودی، تشیع در خراسان عهد تیموریان، ۱۳۷۸ش، ص۶۷.
  127. ↑ منتظر القائم، تاریخ امامت، ۱۳۹۹ش، ص۲۲۹.
  128. ↑ ابوالقاسمی، «هجرت امام(ع) به مرو تاثیر آن بر بلکو‌های سازنده فرهنگ و تمدن اسلامی در قرن سوم و چهارم هجری با تاکید بر عنصر وحدت بخش»، ص۱۰۴.
  129. ↑ دهقان‌پور و طرفداری، «هجرت امام رضا(ع) به ایران و تاثیر آن بر روند مهاجرت علویان در دوره عباسی»، ص۱۶۸.

یادداشت

  1. ↑ لا إله إلا الله اسمي من قاله مخلصا من قلبه دخل حصني ومن دخل حصني أمن من عذابي.

منابع

  • آملی، محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، مؤلف، ۱۳۹۱ق.
  • ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید أحمد صقر، بیروت،‌ دار المعرفة، بی‌تا.
  • ابوالقاسمی، محمدجواد، «هجرت امام(ع) به مرو تاثیر آن بر بلکو‌های سازنده فرهنگ و تمدن اسلامی در قرن سوم و چهارم هجری با تاکید بر عنصر وحدت بخش»، مجله معارف اهل‌بیت، شماره ۴، زمستان ۱۴۰۱ش.
  • ابومخنف، لوط بن یحیی خزاعی، بحر الأنساب (نسخه خطی)، تهران، کتابخانه مجلس، ش۱۵۲۰۴.
  • ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۹۹۲م.
  • ابن‌شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، تحقیق هاشم رسولی و محمدحسین آشتیانی، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
  • ابن‌صباغ مالکی، علی بن محمد، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة(ع)، تحقیق سامی الغریزی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۲ق.
  • ابن‌طاووس‌، عبدالکریم بن أحمد، فرحة الغری فی تعیین قبر أمیر المؤمنین علی بن أبی‌طالب(ع) فی النجف، قم، رضی، بی‌تا.
  • ادیب هروی، محمدحسن، حدیقة الرضویه، مشهد، شرکت چاپخانه خراسان، ۱۳۲۷ش.
  • اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، قم، شریف رضی‌، ۱۴۲۱ق.
  • اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تحقیق محمدجواد مشکور، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی‌، ۱۳۶۰ش.
  • اکبری، امیر، تاریخ حکومت طاهریان از آغاز تا انجام، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۸۷ش.
  • امین، محسن، أعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۹۹۸م.
  • بسطامی، نوروزعلی، تحفه الرضویه، چاپ سنگی، تهران، کارخانه میرزا علی‌اکبر، ۱۲۸۸ق.
  • بغدادی، ابن‌عبدالحق، مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنة و البقاع، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت،‌ دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
  • بلاغی، عبدالحسین، فرهنگ تاریخ نائین، تهران، چاپخانه مظاهری، ۱۳۶۹ق.
  • بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی، تحقیق منوچهر دانش‌پژوه، تهران، هیرمند، ۱۳۷۶ش.
  • جعفریان، رسول، اطلس الشیعه، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۷ش.
  • حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، تاریخ نیشابور، ترجمه محمد بن حسین خلیفه نیشابوری، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، انتشارات آگاه، ۱۳۷۵ش.
  • خصیبی، حسین بن همدان، هدایة الکبری، بیروت، البلاغ‌، ۱۴۱۹ق.
  • خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد أو مدینة السلام، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق‌.
  • خنجی اصفهانی، فضل الله بن روزبهان، وسیلة الخادم إلی المخدوم در شرح صلوات چهارده معصوم(ع)، تحقیق رسول جعفریان، قم، انصاریان، ۱۳۷۵ش.
  • دهقان‌پور، زهره و منصور طرفداری، «هجرت امام رضا(ع) به ایران و تاثیر آن بر روند مهاجرت علویان در دوره عباسی»، مجله فرهنگ رضوی، شماره ۳۲، اسفند ۱۳۹۹ش.
  • ذهبی، محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، تحقیق محمود شاکر، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۲۰۰۶م.
  • رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد، التدوین فی أخبار القزوین، تحقیق عزیزالله عطاردی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق.
  • راوندی، قطب‌الدین، الخرائج و الجرائح، تحقیق موسسه امام مهدی(ع)، قم، موسسه امام مهدی(ع)، ۱۴۰۹ق.
  • سحاب، ابوالقاسم، زندگانی امام رضا(ع)، تهران، موسسه انتشارات دانش، ۱۳۵۴ش.
  • سمهودی، علی بن عبدالله، جواهر العقدین فی فضل الشرفین، تحقیق موسی بنای العلیلی، بغداد، مطبعة العانی، ۱۴۰۵ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی، التوحید، تحقیق هاشم حسینی تهرانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۳۹۸ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، شریف رضی، ۱۴۰۶ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا(ع)، تحقیق مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان‌، ۱۳۷۸ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، اسلامیه‌، ۱۳۹۵ق.
  • شیخ صدوق، محمد بن علی، معانی الأخبار، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۰۳ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، تحقیق موسسة البعثة، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، تحقیق عبادالله تهرانی و علی‌احمد ناصح، قم، دار المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۱ق.
  • شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسه آل البیت(ع)، قم، کنگره هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
  • صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، تحقیق محسن کوچه‌باغی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۴ق.
  • صفدی، خلیل بن أیبک، الوافی بالوفیات، تحقیق جمعی از محققان با اشراف هلموت ریتر، ویسابدن (آلمان)، فرانس اشتاینر، ۱۴۰۱ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، تحقیق مؤسسه آل‌البیت(ع)، قم، آل‌البیت، ۱۴۱۷ق.
  • طبری آملی صغیر، محمد بن جریر، دلائل الإمامة، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، قم، بعثت، ۱۴۱۳ق.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ۱۹۶۷م.
  • طبسی، محمدمحسن، «اهل‌سنت و حدیث سلسلة الذهب»، مجله امامت پژوهی، شماره ۵، بهار ۱۳۹۱ش.
  • طوسی، ابن حمزه، الثاقب فی المناقب، تحقیق نبیل رضا علوان، قم، انصاریان، ۱۴۱۹ق.
  • عرفان‌منش، جلیل، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۸۷ش.
  • عطاردی، عزیزالله، مسند الإمام الرضا(ع)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۶ق.
  • فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین،‌ قم، انتشارات رضی‌، ۱۳۷۵ش.
  • قاضی نعمان، نعمان بن محمد،‌ شرح الأخبار فی فضائل الائمة الاطهار(ع)، تحقیق محمدحسین حسینی جلالی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.
  • قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی بن عبد الملک قمی، تصحیح سید جلال الدین طهرانی، تهران، طوس، ۱۳۶۱ش.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
  • مرتضی عاملی، جعفر، الحیاة السیاسیة للإمام الرضا(ع) دراسة و تحلیل، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.
  • مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه للإمام علی بن ابی‌طالب(ع)، قم، انصاریان، ۱۳۸۴ش.
  • مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق أسعد داغر، قم، دار الهجرة، ۱۴۰۹ق.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (ج۱۸)، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۱ش.
  • منتظر القائم، اصغر، تاریخ امامت، قم، معارف، ۱۳۹۹ش.
  • ناصری داودی، عبدالمجید، تشیع در خراسان عهد تیموریان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۷۸ش
  • نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۰۴ق.
  • یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت،‌ دارصادر، ۱۹۹۵م.
  • یعقوبی، محمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت،‌ دارصادر، بی‌تا.
برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=سفر_امام_رضا_به_مرو&oldid=1361610»