ذوب النضار فی شرح الثار (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابن‌نما حلی |
| تاریخ نگارش | قرن هفتم هجری قمری |
| موضوع | قیام مختار |
| زبان | عربی |
| تعداد صفحات | ۲۱۰ |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۶ق |
ذوبُ النُّضار فی شَرحِ الثّار کتابی به زبان عربی نوشته ابن‌نما حلی (درگذشت ۶۸۰ق) در شرح حال مختار ثَقَفی و قیام او با رویکرد دفاع از شخصیت وی. در این کتاب با استناد به برخی روایات، مختار ثقفی مورد احترام ائمه(ع) و قیام او مورد تأیید آنان معرفی شده است. نویسنده، شرح زندگی مختار، قیام تَوّابین، قیام مختار و خونخواهی و انتقام از قاتلان امام حسین(ع) را در قالب چهار بخش ارائه کرده است. ذوب النضار را یکی از مهمترین کتاب‌ها درباره مختار و قیام او به شمار آورده‌اند.
در تحقیق فارِس حَسّون بر این کتاب، منابع روایاتی که در کتاب مورد استناد قرار گرفته، توضیح برخی کلمات و شرح حال مختصر برخی شخصیت‌ها، ذکر شده است. این کتاب علاوه بر این که توسط دفتر نشر اسلامی به صورت مستقل چاپ شده است، در کتاب‌های بِحار الانوار و عوالم العلوم و المعارف به عنوان بخشی از این کتاب‌ها به چاپ رسیده است. نسخه‌ای خطی این کتاب در کتابخانه فاضل خوانساری نگهداری می‌شود.
توصیف و جایگاه
کتاب ذوبُ النُّضار یکی از مهمترین کتاب‌هایی است که درباره شخصیت مختار ثَقَفی و قیام او نگاشته شده است.[۱] گفته می‌شود نویسنده در این کتاب، مقدمات قیام مختار، اوضاع اجتماعی جامعه و نتایج قیام را با توجه به تمامی ابعاد و جوانب آن مورد بررسی قرار داده است.[۲] وی با استناد به روایات متعدد تأکید دارد که محمد بن حَنَفیه هیچگاه ادعای امامت نکرده؛ بلکه امام سجاد(ع) را امام خود می‌دانست و برخلاف برخی نقل‌ها، مختار قائل به امامت محمد بن حنفیه نبود.[۳] نویسنده همچنین با استناد به روایات منقول از ائمه(ع)، مختار را فردی که مورد احترام ائمه بوده و انتقام او از قاتلان امام حسین(ع) مورد تأیید آنها بوده است، معرفی می‌کند.[۴]
مؤلف، علت تألیف این کتاب را درخواست دوستان و اطرافیان و نیز دیدگاه منفی برخی از شیعیان به مختار ثقفی عنوان کرده است.[۵]
محتوا
کتاب ذوبُ النُّضار از یک مقدمه و چهار بخش به قلم نویسنده تشکیل شده است. در انتهای کتاب نیز تکمله‌ای توسط لطف‌ُالله بن محمد بر این کتاب نوشته شده و در آن به جزئیات قتل مختار که در اصل کتاب نیامده، اشاره شده است.[۶]
نویسنده در مقدمه کتاب با استناد به نقل‌ها و روایات، با اختصار به اثبات حقانیت مختار ثقفی و رد اتهاماتی که به او وارد شده، پرداخته است.[۷] ابن‌نما در بخش اول کتاب، زندگی‌نامه مختار ثقفی و نقل روایاتی در بیان فضائل و شمه‌ای از تاریخ زندگی او پیش از آغاز قیام را آورده است.[۸]
بخش دوم به ذکر قیام توابین به رهبری سلیمان بن صُرَد خُزاعی و جزئیات قیام و شهادت سلیمان و مقدمات قیام مختار اختصاص داده شده است.[۹] بخش سوم آغاز قیام مختار و ذکر اسامی افرادی را که در شهادت امام حسین(ع) نقش داشتند و به دست مختار کشته شدند، در بر دارد.[۱۰] بخش چهارم هم به چگونگی کشته‌شدن عُمر بن سَعد و عُبیدُالله بن زیاد و پیروانش و بیان جزئیات جنگ با عُبیدالله و پیروزی لشکر مختار بر او پرداخته است.[۱۱]
نام اصلی کتاب
آقابزرگ تهرانی در الذَریعه از این کتاب با سه نام یاد کرده است. «اخذ الثار»، [۱۲] «ذوب النضار فی شرح الثار»، [۱۳] «شرحُ الثّار المُشتمل علی اخبارِ المُختار».[۱۴] البته از این کتاب با نام‌های دیگری همچون اخذُ الثّار فی احوالِ المختار[۱۵] و ذوبُ الغَضار فی شرحِ اَخذِ الثّار[۱۶] نیز یاد شده است. به گفته آقابزرگ تهرانی «الغضار» غلط چاپی است و «النضار» صحیح است.[۱۷] همچنین نویسنده گفته است که کتاب را به ذوبُ النُّضار فی شرحِ الثار نامیده است.[۱۸] نضار در لغت به معنای زر و سیم خالص ناگداخته یا طلایی است که هنوز در معدن است.[۱۹] ذوب النضار به معنای ذوب شدن طلای خالص است.
نویسنده
کتاب ذوبُ النُّضار توسط جعفر بن محمد بن نَما حِلّی (درگذشت ۶۸۰ق) ملقب به نجم‌ُالدین و معروف به ابن‌نما نگاشته شده است.[۲۰] او از فقهای بزرگ امامیه به شمار رفته است.[۲۱] وی را ادیب، تاریخ‌نگار و استاد علامه حلّی نیز دانسته‌اند که اشعاری از او در مدح اهل‌بیت به جا مانده است.[۲۲]
برای ابن‌نما، تألیفات دیگری همچون مُثیرُ الاَحزان و مُنیرُ سُبُلِ الاَشجان، در زمینه مقتل امام حسین(ع) و مَنهجُ الشیعه فی فضائلِ وصی خاتمِ الشَریعه، در بیان فضائل امام علی(ع) ذکر شده است.[۲۳]
چاپ و نشر
طبق گزارش‌ها از کتاب ذوبُ النُّضار یک نسخه خطی قدیمی وجود دارد که در کتابخانه فاضل خوانساری نگهداری می‌شود. این کتاب با خط نسخ در ۳۲ صفحه نگاشته شده است.[۲۴] کتاب ذوب النضار به عنوان بخشی از کتاب بِحارُ الانوار، تألیف علامه مجلسی در جلد چهل و پنجم این کتاب و به عنوان بخشی از جلد هفدهم کتاب عَوالمُ العلومِ و المَعارف و الاَحوال مِنَ الآیاتِ و الاخبارِ و الاقوال، نوشته عبدالله بن نورالدین بَحرانی به چاپ رسیده است.[۲۵]
کتاب ذوب النضار با تحقیق فارِس حَسّون و با مقابله نسخه‌های فوق، به‌طور مستقل، توسط دفتر نشر اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در سال ۱۴۱۶ق به چاپ رسید.[۲۶] تحقیق حسون شامل استخراج روایات از منابع معتبر، شرح برخی از واژه‌های نامأنوس و شرح کوتاهی درباره افرادی که نام آنها در کتاب ذکر شده است، می‌شود.[۲۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مؤسسه نشر اسلامی، «مقدمه»، در ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۳-۴.
- ↑ مؤسسه نشر اسلامی، «مقدمه»، در ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۳-۴.
- ↑ ابن‌نما حلی، ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۵۰-۵۷.
- ↑ ابن‌نما حلی، ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۶۲-۶۶.
- ↑ ابن‌نما حلی، ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۵۰-۵۱.
- ↑ ابن‌نما حلی، ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۱۴۸-۱۵۰.
- ↑ ابن‌نما حلی، ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۵۰-۵۸.
- ↑ ابن‌نما حلی، ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۵۹-۸۱.
- ↑ ابن‌نما حلی، ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۸۲-۱۰۴.
- ↑ ابن‌نما حلی، ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۱۰۵-۱۲۵.
- ↑ ابن‌نما حلی، ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۱۲۶-۱۴۷.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذريعة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۶۹.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذريعة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۶۹ و ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذريعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۷۰.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۵۶؛ یعقوبی، البابلیات، ۱۳۷۰ق، ج۱، ص۷۴.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۰، ص۴۳.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۱۷۰.
- ↑ ابن‌نما حلی، ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۵۸.
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ذیل نضار.
- ↑ حسون، «مقدمه»، در ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۳۲.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۵۶.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۵۶؛ یعقوبی، البابلیات، ۱۳۷۰ق، ج۱، ص۷۴؛ صفار، «ابن‌نما الحلی (توفی ۶۸۰ه/۱۲۸۱م)»، وبگاه العتبه الحسینیه المقدسه.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۳۴۹.
- ↑ حسون، «مقدمه»، در ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۴۲.
- ↑ حسون، «مقدمه»، در ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۴۳.
- ↑ حسون، «مقدمه»، در ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۴۳.
- ↑ حسون، «مقدمه»، در ذوب النضار، ۱۴۱۶ق، ص۴۳.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- ابن‌نما حلی، ذوب النضار، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- حسون، فارس، «مقدمه»، در ذوب النضار، تألیف ابن‌نما حلی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- صفار، محمدطاهر، «ابن‌نما الحلی (توفی ۶۸۰ه/۱۲۸۱م)»، وبگاه العتبه الحسینیه المقدسه، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۵ مرداد ۱۴۰۲ش.
- مؤسسه نشر اسلامی، «مقدمه»، در ذوب النضار، تألیف ابن‌نما حلی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- یعقوبی، محمدعلی، البابلیات، نجف، مطبعه الزهراء، ۱۳۷۰ق.