خیمه‌سوزان (آیین)
| آیین‌ها | |
|---|---|
 مراسم خیمه‌سوزان عصر عاشورا در چهارراه گلوبندک تهران | |
| اطلاعات آئین | |
| زمان‌برگزاری | روز عاشورا |
| گستره جغرافیایی | عراق • ایران • هند |
| منشأ تاریخی | قرن دهم |
| انواع | عزاداری |
| اشیاء و نمادها | خیمه |
| وجه نمادین | آتش زدن خیمه‌های امام حسین(ع) در روز عاشورا |
| آیین‌های مهم | |
| سینه‌زنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیین‌ها | |
خیمه‌سوزان از آیین‌های سوگواری محرم است که در ایران، عراق و هند برگزار می‌شود. در این مراسم، گروهی با لباس سرخ که نماد سربازان ابن‌زیاد است، خیمه‌های نمادین از خیام امام حسین(ع) را به آتش می‌کشند.
این مراسم، از قدیمی‌ترین مراسم‌های عزاداری شیعیان توصیف شده است که قدمتش به دوره آل‌بویه (حکومت ۳۲۲-۴۴۸ق) می‌رسد. امروزه در شهرهای مختلفی این مراسم برگزار می‌شود.
اهمیت و جایگاه
خیمه‌سوزان، از آئین‌های مذهبی شیعیان در عزاداری‌های ماه محرم است.[۱] بر‌اساس گزارش‌ها، شیعیان ایران،[۲] هند[۳] و عراق عموماً با این مراسم، دهه عزاداری محرم را به پایان می‌رسانند.[۴]
به عقیده بلوکباشی، پژوهشگر علوم اجتماعی، وقوع اتفاقاتی چون سوزاندن خیمه امام حسین(ع) و اصحابش توسط سپاهیان ابن‌زیاد، در شکل‌گیری فرهنگ عاشورایی شیعی نقش کلیدی و مهم داشته‌است.[۵]
بر اساس گزارش‌های تاریخی، خیمه‌های امام حسین(ع) در واقعه کربلا سال ۶۱ق توسط سپاهیان عمر بن سعد به آتش کشیده شد.[۶] بر پایه روایتی که مکارم شیرازی از کتاب مأساة الحسین نقل کرده است امام صادق(ع)، علت ناراحتی خود در ماجرای آتش گرفتن خانه‌اش به دست منصور دوانیقی را یادآوری روز عاشورا و فرار دختران و زنان کاروان امام حسین(ع) از خیمه‌ها بیان کرده است.[۷]
سید علی خامنه‌ای از مراجع تقلید شیعه در استفتائی، برپائی این مراسم درصورت همراه نبودن با دروغ، مفسده و وَهْن مذهب با توجه به مقتضیات زمان، بدون اشکال دانسته؛ گرچه از نظر وی مجالس وعظ مصائب حسینی و مرثیه‌خوانی بهتر است.[۸]
تاریخچه
خیمه‌سوزان با نام «التشابیه و حرق الخیام» یکی از قدیمی‌ترین مراسم‌های عزاداری در ماه محرم به‌شمار رفته است[۹] و قدمت آن را به دوره آل‌بویه نسبت داده‌اند.[۱۰] در این مراسم، خیمه‌های سبز، سیاه و سفید که در روز اول محرم برافراشته شده، در روز دهم محرم[۱۱] به‌صورت نمادین، آتش زده می‌شود تا یادآور به آتش کشیده شدن خیمه‌های امام حسین در عصر روز عاشورا باشد.[۱۲]
بر اساس پاره‌ای از گزارش‌ها، این مراسم در ایران از دوران صفویه (حکومت ۹۰۷ -۱۱۳۵ق) در شهر اهواز آغاز شده‌است.[۱۳] در دوره قاجار نیز مراسم تعزیه‌خوانی با آتش‌زدن خیمه‌های نمادین امام حسین(ع) در روز عاشورا شناخته می‌شد. در این مراسم، گروهی با لباس سرخ که نماد سربازان ابن‌زیاد بود، به خیمه‌های نمادین برافراشته شده هجوم می‌آوردند و خیمه‌ها را آتش می‌زدند.[۱۴] این روش سوگواری در دوره حکومت رضاشاه پهلوی هم‌چون برخی دیگر از روش‌های عزاداری امام حسین(ع)، ممنوع اعلام شد و به صورت مخفیانه برگزار می‌شد.[۱۵]
مراسم خیمه‌سوزان در کشور عراق در قرنِ سیزدهم هجری قمری برگزار می‌شد. به‌گفته ادیب‌الممالک، جهانگرد ایرانی (متوفی ۱۳۳۶ق)، عزاداران روز عاشورا، در حرم امام حسین(ع) در کربلا جمع شده و پس از سوزاندن خیمه‌های نمادین امام حسین(ع) و یارانش، سوگواری را به پایان می‌رساندند. بر اساس این گزارش، در طول این مراسم، عزاداران شعار «والخِیام حَرَقوه» (به فارسی: «خیمه‌ها را آتش زدند») را سر می‌دادند.[۱۶]
شیعیان هند نیز در امامباره‌ها، در گودال‌هایی آتش روشن می‌کنند و با پای برهنه بر روی آن‌ها حرکت می‌کنند تا به یاد سوختن خیمه‌های حسین بن علی(ع) عزاداری کنند.[۱۷]
پانویس
- ↑ کاشی‌پور، «آشنایی با ریشه و تاریخچه مراسم خیمه‌سوزی در ایران و عراق»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ کاشی‌پور، «آشنایی با ریشه و تاریخچه مراسم خیمه‌سوزی در ایران و عراق»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ Hollister, The Shi'a of India, p.170.
- ↑ صالحی، «خیمه‌گاه»، ۱۳۸۰ش، ج۷ ص۳۷۲.
- ↑ بلوکباشی و دیگران، «حسین(ع)، امام»، ۱۳۹۲ش، ج۲۰ ص۶۹۵.
- ↑ ابن‌اعثم کوفی، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۳۸؛ ابن‌طاووس، لهوف، ۱۳۸۳ش، ص۱۸۰.
- ↑ مکارم شیرازی، عاشورا و ریشه‌ها، ۱۳۸۷ش، ص۵۴۱.
- ↑ «مراسم خیمه‌سوزان در روز عاشورا»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ کاشی‌پور، «آشنایی با ریشه و تاریخچه مراسم خیمه‌سوزی در ایران و عراق»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ کاشی‌پور، «آشنایی با ریشه و تاریخچه مراسم خیمه‌سوزی در ایران و عراق»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ کاشی‌پور، «آشنایی با ریشه و تاریخچه مراسم خیمه‌سوزی در ایران و عراق»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ کاشی‌پور، «آشنایی با ریشه و تاریخچه مراسم خیمه‌سوزی در ایران و عراق»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ کاشی‌پور، «آشنایی با ریشه و تاریخچه مراسم خیمه‌سوزی در ایران و عراق»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ معتمدی، عزاداری‌های سنتی شیعیان، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۲۲۶.
- ↑ کاشی‌پور، «ریشه و تاریخچه مراسم خیمه سوزان»، ۱۳۹۵؛ کلاته، «کهن‌ترین سوگواری مذهبی»، ۱۳۹۰.
- ↑ ادیب‌الممالک، سفرنامه، نسخه خطی، به نقل از: صالحی، «خیمه گاه»، ۱۳۸۰ش، ج۷، ص۳۷۲.
- ↑ Hollister, The Shi'a of India, p.167.
منابع
- ابن‌اعثم کوفی، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، اللهوف علی قتلی الطفوف، قم، اسوه، ۱۳۸۳ش.
- بلوکباشی، علی، و دیگران، «حسین(ع)، امام». به کوشش کاظم موسوی بجنوردی، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- صالحی، شهیدی، «خیمه‌گاه»، دایرةالمعارف تشیع، تهران، نشر شهید سعید محبی، ۱۳۸۰ش.
- کاشی‌پور، مهسا، «آشنایی با ریشه و تاریخچه مراسم خیمه‌سوزی در ایران و عراق»، خبرگزاری رضوی، ۱۳۹۵ش، تاریخ بازبینی ۶ خرداد ۱۴۰۲ش.
- «مراسم خیمه سوزان در روز عاشورا»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ۱۳۹۴ش، بازبینی ۶ خرداد ۱۴۰۲ش.
- معتمدی، حسین، عزاداری‌های سنتی شیعیان در بیوت علما و حوزه‌های علمیه و کشورهای جهان، قم، عصر ظهور، ۱۳۷۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، عاشورا ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها و پیامدها، قم، انتشارات امام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۸۷ش.
- Hollister, John Norman. The Shi'a of India. : Oriental Books Reprint Corporation, NewDehli , 1979.
| سنت‌ها و مراسم‌ها | فهرست آیین‌های عاشورایی • سیاه‌پوشی • تشت‌گذاری • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سنج و دمام • مرثیه‌خوانی • نوحه‌خوانی • دسته عزاداری • هیئت عزاداری • تعزیه‌خوانی • روضه‌خوانی • مقتل‌خوانی • قمه‌زنی • نخل‌گردانی • تابوت‌گردانی • مراسم‌تابوت • مشعل‌گردانی • حسی • گِل‌مالی • شاخسِی واخسِی • همایش شیرخوارگان • پیاده‌روی اربعین • خیمه‌سوزان • چاووش‌خوانی • عَلَم‌کشی • چهل منبر • یزله‌خوانی • عزاداری طویریج • پرده‌خوانی • یوم‌الحسین • جاماندگان اربعین • یوم العباس • کفن‌پوشی |  |
|---|---|---|
| روضه‌ها | ||
| تعزیه‌ها | ||
| مناسبت‌ها | ||
| مکان‌ها | کربلا • حرم امام حسین(ع) • حرم حضرت عباس(ع) • بین‌الحرمین • تل زینبیه • گودال قتلگاه • کف‌العباس • خرابه شام • خیمه‌گاه • فرات • غاضریه • نهر علقمه • نینوا • حسینیه • تکیه • سقاخانه • امام‌باره • حسینی‌دالان • بازار شام | |
| کتاب‌ها | ||
| آداب | ||
| مرثیه‌ها | ||
| وابسته | سوگواری • مقتل • توغ • زیارت عاشورا • تحریفات عاشورا • ادبیات عاشورایی • موکب • لعن یزید • گریه بر حسین(ع) • حدیث ریان بن شبیب • پیرغلام اهل‌بیت • فقه عزاداری | |