آل حیان تغلبی
 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
| شناسنامه خاندان | |
|---|---|
| زمانه | قرن دوم تا چهارم هجری قمری |
| بنیان‌گذار | حیان تغلبی |
| خاستگاه | کوفه |
| وجه نام‌گذاری | تغلبی: انتسابشان به قبیله بنی تغلب کوفه/صیرفی: اشتغال حیان تغلبی و فرزندان‌اش به صَرّافی |
| مکان استقرار | |
| حکومت | |
| افراد سرشناس | |
| از اصحاب و راویان امامان (ع) | عمار بن حیان، اسحاق بن عمار، اسماعیل بن عمار ، محمد بن اسحاق، یعقوب بن اسحاق، علی بن محمد کسایی و... . |
آل‌حَیانِ تَغْلِبی، خاندانی از محدثان بزرگ و مشهور شیعه هستند که به قبیله بنی تغلب کوفه انتساب دارند. این خاندان از رجال معتبر حدیث و راویان موثق شیعی در قرن دوم تا چهارم هجری قمری هستند که بیشتر آنان از امام جعفر صادق(ع) و برخی هم از امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) روایت کرده‌اند.
شخصیت حیان تغلبی
از زندگانی و شخصیت حیان تغلبی که این خاندان منسوب به اوست، اطلاعات دقیق و روشنی در دست نیست، جز اینکه گفته شده است که وی در کوفه به صرافی اشتغال داشته است و از این‌رو همه افراد خاندان او به «صیرفی» شهرت یافته‌اند.[۱] برخی گفته‌اند فرزندان و نوادگان او نیز به طور سنتی این پیشه را به ارث برده بودند و علت شهرت آنان به صیرفی نیز همین بوده است. این نظر را حدیثی که از امام صادق(ع) روایت شده، و امام در آن به اسحاق بن عمار بن حیان گفته که فرزندت را از صرّافی بازدار، تأیید می‌کند.
مشهورترین افراد آل حیان
مشهورترین افراد آل حیان اینانند:
- جعفر بن حیان
- هذیل بن حیان
- علی بن حیان
- عمار بن حیان
- یونس بن عمار
- یوسف بن عمار
- قیس بن عمار
- اسماعیل بن عمار
- اسحاق بن عمار
- بشیر بن اسماعیل
- علی بن اسماعیل
- محمد بن اسحاق
- یعقوب بن اسحاق
- علی بن محمد
- عبدالرحمن بن بشیر
بیشتر این اشخاص از راویان موثّق و شناخته شده شیعی‌اند، اما در این خاندان کسانی بیش از دیگران شهرت دارند که از این قرارند:
عمار بن حیان
وی از اصحاب امام جعفر صادق(ع) بوده[۲] و از آن حضرت روایاتی بسیار در باب اعتقادات و اخلاق[۳] نقل کرده است. برخی از رجال شناسان اشتباهاً او را با عمار ساباطی، که از فرزندان موسی ساباطی است، یکی دانسته‌اند. یکی از علل شهرت عمار این بوده که همه فرزندان او از محدّثان و متکلمان و از یاران نام آور امام صادق(ع) و امام موسی کاظم(ع) بوده‌اند و اساساً آل حیان از طریق فرزندان عمار و نوادگان او استمرار پیدا کرده و شهرت یافته‌اند.
اسحاق بن عمار
اسحاق در میان فرزندان عمار از اعتبار و شهرت بیشتری برخوردار است. او روایاتی بسیار در مسائل فقه، اخلاق و علم کلام نقل کرده و راویان پس از وی نیز به اعتبار صحت منقولات او، از وی نقل حدیث کرده‌اند. گفته شده اسحاق دارای تألیفی به نام کتاب نوادر بوده است.[۴]
اسماعیل بن عمار
وی از اصحاب موجّه و معتبر امام صادق(ع) بوده و از آن حضرت احادیث مختلفی نقل کرده است. برخی او را از اصحاب امام موسی کاظم(ع) نیز دانسته‌اند هرچند ابن شهر آشوب او را فطحی مذهب دانسته است، اما امامی و موثّق بودن وی را همه رجال شناسان پذیرفته‌اند.
محمد بن اسحاق
او از دیگر شخصیت‌های مشهور آل حیان است. موثق بودن وی از راههای مختلف به‌ویژه از طریق این حدیث محرز گردیده است: اسحاق‌بن‌عمار می‌گوید هنگامی که فرزندم محمد، زاده شد امام صادق(ع) را آگاه ساختم، پس گفت: آیا او را محمد نام ننهادی؟ گفتم آری، چنین کردم. گفت پس هرگز محمد را آزار مکن و دشنام مده. خداوند او را نور چشم تو در زندگی، و جانشینی صالح و صادق پس از مرگ تو ساخته است. گفتم او را به چه کاری بگمارم؟ گفت: او را از کار صرافی بازدار؛ چرا که سبب شده است که فقهای شیعه صرافی را از شغل‌های مکروه بشمارند.
یعقوب بن اسحاق
وی از اصحاب امام جعفر صادق(ع) و امام موسی کاظم(ع) بوده و از آن دو امام روایاتی نقل کرده است. روایات او عمدتاً در باب مسائل اعتقادی و کلامی است.
علی بن محمد کسایی
او در قرن ۴ق/۱۰م می‌زیسته است. از سال تولد و زندگی او اطلاعی در دست نیست. همین اندازه گفته شده است که از راویان موثق شیعی در دوران نخستین غیبت امام دوازدهم(ع) به شمار می‌اید. ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه قمی (متوفی۳۶۸ق/۹۷۸م) در کامل الزیارات روایاتی از وی نقل کرده است. شیخ طوسی او را از رجالی به شمار آورده که چیزی از امامان(ع) روایت نکرده است.[۵]
دیگر افراد
دیگر افراد آل حیان نیز همه از رجال معتبر حدیث و راویان موثق شیعی‌اند که بیشتر آنان از امام جعفر صادق(ع) و برخی هم از امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) روایت کرده‌اند.
پانویس
یادداشت
منابع
- آقابزرگ: طبقات اعلام‌الشیعة فی‌القرن‌الرابع، بیروت، دارالکتاب‌العربی، ۱۳۹۰ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان‌المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۰ق.
- ابن‌بابویه قمی، حسین، من لایحضره‌الفقیه، بیروت، ۱۴۰۱ق.
- امین، محسن، اعیان‌الشیعة، بیروت، دارالتعاریف، ۱۴۰۳ق.
- بحرالعلوم، محمدمهدی، رجال، تهران، مکتبه‌الصادق، ۱۳۶۳ش.
- حلی، علی بن داود، کتاب‌الرجال، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
- شوشتری، نورالله، مجالس‌المؤمنین، تهران، ۱۳۷۵ق.
- صدر، حسن، تکملة أمل الآمل، محقق: حسین‌علی محفوظ، عدنان دباغ، عبدالکریم دباغ، بیروت، دار المؤرخ العربی، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفةالرجال، به کوشش میرداماد استرآبادی، مؤسسة‌ال بیت.
- غروی حایری، محمد بن علی، جامع‌الرواة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- قمی، ابن قولویه، کامل الزیارات، نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- قهپایی، علی، مجمع‌الرجال، قم، ۱۴۰۵.
- کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق و مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مامقانی، محمدحسن، تنقیح‌المقال، نجف، ۱۳۵۲ق.
- مدرس، محمدعلی، ریحانةالادب، تبریز، ۱۳۴۶ش.
- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصيل طبقات الرواة، بی‌نا، بی‌جا، چاپ پنجم، ۱۴۱۳ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
- نوری، حسین، مستدرک‌الوسائل، تهران، المطبعةالاسلامیة، ۱۳۸۲ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائره المعارف بزرگ اسلامی