محمد مجذوب تبریزی
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | شمس‌الدین محمد بن محمدرضا مجذوب تبریزی |
| تاریخ تولد | قرن یازدهم هجری |
| تاریخ وفات | ۱۰۹۳ق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ملا خلیل قزوینی . میرزا محمد استرآبادی |
| تألیفات | الهدایا لشیعة ائمة الهدی. خزائن الفوائد . روضة الاذکار . ریاض الزاهدین |
شمس‌الدین محمد بن محمدرضا مجذوب تبریزی از عالمان و شاعران معروف قرن یازدهم هجری متخلص به مجذوب اهل تبریز و معاصر سلاطین صفویه بود. وی شاعری صوفی‌مسلک و پایبند به اصول مذهب شیعه بود و در مدح ائمه اطهار شعر می‌سرود. وی مولف کتاب الهدایا لشیعة ائمة الهدی است که در شرح اصول کافی نگاشته است.
اختلاف در اسم و نسب
مصادر بر این اینکه اسم او محمد مجذوب تبریزی است متفق هستند اما در اوصاف و عناوین او اختلاف نظر است و برای او اسماء و اوصاف دیگری ذکر کرده‌اند:
- قصص خاقانی: مولی میرزا محمّد با تخلص مجذوب.
- تذکرة نصرآبادی: میرزا محمّد مجذوب با تخلص تبریزی.
- ریاض العلماء: مولی میرزا محمّد تبریزی معروف به مجذوب.
- بنا بر آنچه در اول نسخه کتاب الهدایا آمده گفته شده: «جلد سوم از کتاب الهدایا و سرّ من رأی، تألیف مولی الفضلاء المیرزا محمّد مشهور بمجذوب التبریزی، دام ظلّه و أیام إفاداته.»
همچنین محمدعلی خان تربیت از دانشمندان آذربایجان گفته که لقب او شرف الدین و اسم پدرش محمدرضا است. این گفته او از مصادر قدیمی به دست نمی‌آید تا جایی که مدرس تبریزی در ریحانه الادب در اسم او بین «محمد» و «محمدرضا» تردید کرده است.[۱]
زندگی‌نامه
از خانواده و زمان تولد ایشان چیزی در دسترس نیست اما مکان تولد باتوجه به اشعارش تبریز است.[۲]
اطلاعات کافی از زندگی مجذوب تبریزی در دست نیست و اولین اطلاعات در مورد ایشان از قدیمی‌ترین تذکره‌ها همچون قصص الخاقانی از ولی‌قلی بیگ شاملو[۳] و تذکره نصرآبادی از محمدطاهر نصرآبادی است[۴] و در موردش گفته‌اند: او در شعر و شاعری ید طویلی داشته، در اشعارش متخلص به مجذوب بوده و به سبک حافظ شیرازی شعر می‌سروده است.[۵]
همچنین درباره او آمده است که در تبریز مدرسه‌ای برای طلاب آن شهر داشت و شاگردان بسیاری در درس او حضور داشتند. در ریاض العلماء چنین گفته شده که او از شاگردان خلیل بن غازی قزوینی بود. او شاعر صوفی مسلک بوده و بر اصول مذهب شیعی خود نیز محافظت می‌کرد[۶]
مجذوب دو بار به حج سفر کرده و عتبات در نجف اشرف و کربلا را زیارت کرده و اشعاری را در مدح اهل بیت(ع) سروده است.[۷]
او در تبریز مدت زیادی زیست و در آنجا مشغول به تدریس بود. او در سال ۱۰۸۵ق از تبریز به سمت قزوین به قصد دیدار با سلطان سلیمان صفوی عزیمت کرد و سلطان سلیمان صفوی او را مدرس در شهر شماخی قرار داد و به آنجا مسافرت کرد و مشغول به تدریس شد و در همانجا نیز کتاب روضه الاذکار را تلخیص کرد و نام او را ریاض الزاهدین نامید.[۸]
اساتید
به خاطر اینکه مجذوب از معاصران علامه مجلسی بوده، احتمال داده شده که بعضی از مشایخ علامه مجلسی جزء مشایخ او نیز باشند اما بعضی از اساتید او چنین است:
کتابخانه مجذوب
مجذوب در تبریز کتابخانه شخصی داشت که محضرش پیوسته مجمع طالب علمان و دانش‌پژوهان بوده است. در منزلش که به‌صورت خانقاه در تبریز دائر بوده، کتابخانه‌ای فراهم آورده بود که مورد استفاده طالبان علم قرار می‌گرفت. مثنوی معروف به شاهراه نجات از اوست که به سال ۱۰۶۳ق سروده است. کتاب‌هایی از کتابخانه متعلق به مجذوب تبریزی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.[۱۰]
آثار
آثار او به نظم و نثر تقسیم می‌گردد:
- دیوان شعرش مشتمل بر ۵۰۰۰ بیت.
- مثنوی عرفانی راه نجات یا شاهراه نجات مشتمل بر ۳۰۰۰ بیت.
- خزائن الفوائد منظومه‌ای بزرگ درباره توحید و نبوت و امامت.
- ساقی نام
- منهاج الحقائق منظومه‌ای عرفان
- مسلک النجاة منظومه‌ای عرفان
- روضة الاذکار در اعمال شبانه‌روز، هفته، ماه، زیارات و ادعیه مختلف به زبان فارسی.
- التاییدات درباره توحید و احادیث دال بر امامت ائمه اطهار.
- ریاض الزاهدین در خلاصه روضة الاذکار.
- حاشیه امالی صدوق.
- حاشیه عیون اخبار الرضا.
- کتاب المزار.
- مناسک الحج.
- حاشیه تفسیر فخر رازی.
- الهدایا لشیعة ائمة الهدی شرحی مفصل بر کتاب کافی.[۱۱][۱۲]
اشعار
او در وزن و قافیه از حافظ تقلید کرده و در غزل خود را تابع خواجه حافظ شیرازی می‌داند. اشعار زیادی در مدح ائمه اطهار(ع) دارد.
وفات
مولف رَیحانَةُ الاَدَب می‌نویسد: سال وفاتش به دست نیامده[۱۴] بر اساس رباعی اضافه شده بر دیوانش برمی‌آید که وفاتش در سال ۱۰۹۳ق بوده است.[۱۵] اما بر اساس مقدمه نسخه ای از رياض الزاهدين كه تاريخ كتابت آن در عبارت پايانی نسخه كه سال ۱۱۱۶ق بوده بايد تصور كرد كه مؤلّف تا آن سال زنده و در شماخی به شغل مدرسی مشغول بوده است [۱۶] در مورد محل دفن او نیز مطلبی یافت نشده و قبر او نیز نامعلوم است. سید حسین نخجوانی درباره وفات او این چنین سروده است:[۱۷]
پانویس
- ↑ مجذوب تبریزی، الهدایا، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۷و۸.
- ↑ مجذوب تبریزی، دیوان، ۱۳۹۰ش، ص ۱۴۲.
- ↑ شاملو، قصص الخاقانی، ۱۳۷۴ش ج۲، ص۷۳.
- ↑ نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ۱۳۷۸ش، ص۲۷۵.
- ↑ مجذوب تبریزی، الهدایا، ۱۳۸۷ش، ص۹.
- ↑ مجذوب تبریزی، الهدایا، ۱۳۸۷ش، ص۹.
- ↑ مجذوب تبریزی، الهدایا، ۱۳۸۷ش، ص۹.
- ↑ مجذوب تبریزی، الهدایا، ۱۳۸۷ش، ص۹.
- ↑ مجذوب تبریزی، الهدایا، مجذوب تبریزی، ص۱۱.
- ↑ مجذوب تبریزی، الهدایا، ۱۳۸۷ش، ص۱۰.
- ↑ مجذوب تبریزی، الهدایا، ۱۳۸۷ش، ص۱۰و۱۱.
- ↑ مجذوب تبریزی، الهدایا، ۱۳۸۷ش، ج۱۶، ص۱۶-۲۷.
- ↑ مجذوب تبریزی، الهدایا، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۰.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۲۶ش، ج۲، ص۱۸۸.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۶۹ش، ص۵.
- ↑ جعفریان، رسول، صفویه از ظهور تا زوال،۱۳۸۶ش، ص۵۳
- ↑ مجذوب تبریزی، الهدایا، ۱۳۸۷ش، ص۹.
منابع
- جعفریان، رسول، صفویه از ظهور تا زوال، تهران، کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۶ش.
- شاملو، ولی‌قلی بن داود قلی، قصص الخاقانی، تصحیح: حسن سادات ناصری،تهران، وزارت ارشاد اسلامی، ۱۳۷۴ش.
- صفا،ذبیح الله، تاریخ ادبیات ایران، تهران، فردوسی، ۱۳۶۹ش.
- مجذوب تبریزی، محمد، دیوان اشعار، تصحیح: سجاد رسولی نوده، تهران، اقبال، ۱۳۹۰ش.
- مجذوب تبریزی، محمد، الهدایا لشیعة ائمة الهدی، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۷ش.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، تهران، خیام، ۱۳۲۶ش.
- نصرآبادی، میرزامحمد طاهر، تذکره نصرآبادی، تصحیح: محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر، ۱۳۷۸ش.