قبرستان شیخان
قبرستان شیخان قبرستانی تاریخی در نزدیکی حرم حضرت معصومه(س) در قم است. در این قبرستان ۶ مقبره هست که در هرکدام، عالمانی در دوره‌های مختلف تاریخی دفن شده‌اند. در اثر عملیات شهرسازی، قبرستان بزرگ بابلان از بین رفت و قسمت باقی‌مانده، در دوره متأخر، قبرستان شیخان نامیده شد. در حال حاضر بیش از ۶۰۰ نفر از علما و بزرگان ازجمله میرزای قمی، زکریا بن آدم، زکریا بن ادریس قمی، میرزا جواد ملکی تبریزی، محمدحسین تونی در این قبرستان مدفون‌اند. همچنین هفت نفر از شهدای حادثه هفت تیر سال ۱۳۶۰ش و ده‌ها تن از شهدای جنگ ایران و عراق در شیخان دفن شده‌اند. برخی علما و اساتید اخلاق احترام ویژه‌ای برای این قبرستان قائل بودند و برای رفتن به شیخان و توجه به آن توصیه می‌کردند.
تاریخچه قبرستان شیخان
نامگذاری
اینکه از چه زمانی این قبرستان را شیخان نامیده‌اند، اطلاعات دقیقی در دست نیست و در منابع قدیم چنین نامی به چشم نمی‌خورد. می‌توان گفت بر اساس منابع، نامگذاری این قبرستان به شیخان باید چندان قدیمی نباشد. به‌ظاهر بر اثر گذشت زمان، قسمت عمده قبرستانِ بابلان در عملیات‌های شهرسازی و گسترش اماکن از بین رفته و آن محدوده‌ای که مرقد دو مُحَدِّث مشهور، زکریا بن ادریس و زکریا ابن آدم بوده، در زبان مردم برای تشخیص، نام شیخان به خود گرفته است.[۱] از این قبرستان در برخی منابع به «مقبره الشیوخ» نیز یاد شده است.[۲]
پیشینه
بر اساس گزارش‌های تاریخی از شهر قم، قبرستان شیخان از زمان امامان شیعه وجود داشته است؛ چراکه چند تن از یاران ائمه در این قبرستان مدفون‌اند، از جمله زکریا بن آدم اشعری و زکریا بن ادریس از یاران و راویان امام جعفر صادق(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) و آدم بن اسحاق از یاران امام هادی(ع).[۳] بر اساس گزارش میرزا عباس فیض، نخستین بار فتحعلی‌شاه قاجار بر مزار میرزای قمی بقعه و گنبدی با کاشیکاری بنا کرد که بعد‌ها مرمت شد.[۴]
شکل فعلی
قبرستان شیخان به صورت امروزی در دوره‌های متأخر شکل یافته و در گذشته، قبه‌های موجود، از مقبره بابلان محسوب می‌شدند.[۵] قبرستان بابلان به‌دلیل توسعه‌های شهری از بین رفته و بخش کوچکی، مشهور به قبرستان شیخان از آن باقی مانده است.[۶] الان بیش از ۶۰۰ نفر از علما و بزرگان در این قبرستان دفن شده‌اند.[۷] همه برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی، بازسازی و اجتماعی در این قبرستان زیر نظر اداره کل اوقاف و امور خیریه استان قم است.[۸]
بزرگان مدفون در قبرستان شیخان
قبرستان شیخان محل دفن بسیاری از علمای شیعه است که از قدیمیترین آن می‌توان به محمد طاهر قمی از فقهای دوره صفویه و میرزا ابوالقاسم قمی معروف به میرزای قمی از بزرگترین علمای دوره فتحعلی شاه قاجار اشاره کرد.[۹] در این قبرستان در حال حاضر شش مقبره وجود دارد که ظاهرا قدیم‌ترین مقبره‌ها از زکریا بن آدم و میرزای قمی است؛ اما در اینکه کدام‌یک از این دو مقبره قدمت بیشتری دارد، اطلاعی در دست نیست.[۱۰]
از شهدای انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی در ۷ تیر سال سال ۱۳۶۰، هفت تن در ضلع غربی قبرستان شیخان قم مدفون‌اند که عبارت‌اند از: غلامحسین حقانی، حسن محمدعینی، محمدحسین صادقی، سیدنورالله طباطبایی‌نژاد، علی هاشمی سنجانی، عمادالدین کریمی، عبدالوهاب قاسمی.[۱۱]
همچنین ده‌ها تن از شهدای سال‌های نخست جنگ ایران و عراق در این قبرستان دفن شده‌اند.
جایگاه قبرستان شیخان نزد علما
این قبرستان نزد برخی علما قداست دارد. نقل شده است که برخی عالمان از جمله محمدابراهیم کلباسی و سید احمد خوانساری پابرهنه وارد این قبرستان می‌شدند.[۱۲] همچنین از سید هاشم حداد نقل شده است: (قبرستان شیخان) بسیار پر نور و پربرکت است و خدا می‌داند چه نفوس زکیه و طیبه‌ای در اینجا مدفونند. پس از قبر مطهّر بی‌بی که فضای قم و اطراف قم را باز و گسترده و سبک و نورانی نموده است و به‌واسطۀ برکات آن حضرت است که گویا خستگی از زمین قم و از خاک قم برداشته شده است، هیچ مکانی در قم به‌اندازۀ این قبرستان نورانی و با رحمت نیست و سزاوار است طلاّب و سائرین بیشتر از این به این مکان توجّه داشته باشند و از فضائل و فواضل معنوی و ملکوتی آن بهرمند شوند و نگذارند این آثار محو شود و دستخوش نسیان قرار گیرد.[۱۳]
پانویس
- ↑ احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، ص۳۲ و ۳۳ و ۳۵.
- ↑ احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، ص۳۵.
- ↑ فقیهی، تاریخ مذهبی قم، ص۱۰۲.
- ↑ فیض، گنجینه آثار قم، ۱۳۴۹ش، ج۱، ص۳۱۴.
- ↑ احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، ص۳۵.
- ↑ معرفی شیخان، روابط عمومی اوقاف و امور خیریه استان قم.
- ↑ معرفی شیخان، روابط عمومی اوقاف و امور خیریه استان قم.
- ↑ معرفی شیخان، روابط عمومی اوقاف و امور خیریه استان قم.
- ↑ فقیهی، تاریخ مذهبی قم، ص۱۸۳.
- ↑ احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، ص۳۵.
- ↑ شیخان؛ گنجینه‌ای بی‌نظیر از علما و محدثین شیعه، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ احمدیان، شیخان قم، ۱۳۸۳ش، ص۳۸.
- ↑ حسینی طهرانی، روح مجرد، ۱۴۲۷ق، ص۶۹۳.
منابع
- احمدیان، مینا، شیخان قم: زندگینامۀ بززگان مدفون در شیخان کبیر (گلزار شیخان). قم، انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۳ش.
- پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- حسینی طهرانی، محمد حسین، روح مجرد، یادنامه موحد عظیم و عارف کبیر حاج سید هاشم موسوی حداد، مشهد، علامه طباطبایی، ۱۴۲۷ق.
- شیخان؛ گنجینه‌ای بی‌نظیر از علما و محدثین شیعه، خبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: ۳۰ دی ۱۳۹۷ش.
- فقیهی، علی‌اصغر، قم، تاریخ مذهبی قم، انتشارات زائر، ۱۳۸۶ش.
- فیض، میرزا عباس، گنجینه آثار قم، قم، چاپخانه مهر استوار، ۱۳۴۹ق.
- ناصرالشریعه، محمدحسین، تاریخ قم یا حریم مطهر بانوی عالیقدر اهل بیت عصمت و طهارت حضرت فاطمه معصومه(س)، تصحیح و مقدمات و تعلیقات و اضافات علی دوانی، تهران، انتشارات رهنمون، ۱۳۸۳ش.
- معرفی شیخان، روابط عمومی اوقاف و امور خیریه استان قم، تاریخ دسترسی: ۱۳۹۵/۰۸/۰۶.