ابطال الزمان الموهوم (کتاب)
اِبْطالُ الزّمانِ الموهوم؛ رساله‌ای فلسفی ـ کلامی به عربی، در ردّ اشکالات آقا جمال خوانساری بر ادلّه میرداماد در ابطال موهوم بودن زمان ، تصنیف ملا محمد اسماعیل بن حسین بن محمدرضا بن علاءالدین محمد مازندرانی اصفهانی، مشهور به ملا اسماعیل خواجویی (متوفی ۱۱۷۳ق [۱] یا ۱۱۷۷ق [۲]) است.
محتوا
مؤلف، رساله خود را با طرح مسأله زمان موهوم به صورت قال السید السّند (آنچه میرداماد گفته است)، و قال الفاضل المحقّق (آنچه آقا جمال خوانساری گفته است) آغاز کرده و در هر مورد پس از ذکر دلایل میرداماد که غالباً از قبسات او نقل شده و پس از ذکر ایرادات خوانساری به نقل از حواشی او بر حاشیه خفری [یادداشت ۱] بر شرح تجرید قوشچی، به بیان نظر خود پرداخته است.
چون اساس رساله بر دفاع از نظرات میرداماد نهاده شده، مؤلّف به توضیح حدوث دهری و زمانی پرداخته و درباره حدوث ذاتی و اختلاف متفکران در آن باره نیز سخن رانده است، چنانکه می‌توان گفت جنبه کلامی رساله مورد بحث را قوّت بخشیده است و حتّی به اقتضای طبیعت بحث، به ذکر و تفسیر برخی احادیث نیز توجه کرده [۳] و از این رو به این رساله جنبه نقلی تؤام با تأویلات عقلی هم داده است.
وی در پایان رساله به امور خطابی متوسل شده و اعتقاد به حدوث عالم را ملازم اعتقاد به خدا و رسول او دانسته است. او سپس دیدگاه‌های مذهبی را به عنوان دلایل و مستندات اثبات مدّعای خود بیان داشته و به بحث در اینکه کدام یک از انواع حدوث با اصول دین و مذهب انطباق دارد، پرداخته است.
نسخه‌ها
ظاهراً قدیمی‌ترین نسخه رساله در مجموعه اهدایی مشکوة (سید محمد مشکوة فقیه ادیب و کتابشناس درگذشت:۱۳۵۹ش)به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران است که در ۱۱۹۷ق یعنی ۲۴یا ۲۰ سال پس از درگذشت مؤلّف نوشته شده است.[۴]
عنوان این رساله در نسخه‌ای، الحدوث الدّهری آمده است.[۵]
چاپ‌ها
رساله ابطال الزمان الموهوم، نخستین بار در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران به چاپ رسیده است.[۶]
پانویس
یادداشت
- ↑ شمس‌الدین محمد بن احمد خفری، معروف به فاضل خفری، حکیم، ریاضی‌دان و از دانشمندان علم هیئت و نجوم، در قرن نهم و نیمه اول قرن دهم هجری قمری. معاصر شاه اسماعیل صفوی. قمی، الکنی و الالقاب،۱۴۲۹ق، ج۲، ص۲۱۴؛ ج۲، ص۲۱۸؛ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۷، ص۱۹۵.
منابع
- آشتیانی، جلال الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، مشهد، ۱۳۵۸ش.
- تهرانی، الذریعه، ناشر: اسماعيليان قم و كتابخانه اسلاميه تهران، ۱۴۰۸ق.
- استادی، رضا، صدوشصت نسخه از یک کتابخانه شخصی، قم، ۱۳۵۴ش.
- خوانساری، محمدباقر،روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، بیروت، ۱۳۸۲ق /۱۹۶۲م.
- قزوینی، شیخ عبدالنّبی، تتمیم امل الامل، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۷ق.
- مشکوة، خطی.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی
- دانلود نسخه خطی کتاب