عریضه‌نویسی

عَریضه‌نویسی به معنای نوشتن حاجت به خداوند یا یکی از معصومان. این نوشته‌ها را معمولاً در کنار مزار معصومان یا آب روان یا چاه می‌اندازند. چاهی در مسجد جمکران معروف به چاه عریضه است که برخی شیعیان نامه‌های خود به امام زمان(عج) را در آن می‌اندازند، برخی از مراجع تقلید با انداختن عریضه در آن مخالفت کرده‌اند.

معنای عریضه

عَریضَه به معنای «بیان خواسته» است که معمولا برای عرض حال و درخواستنامه از طرف فرد کوچک‌تر به بزرگ‌تر به کار می‌رود. عریضه نوعی توسل و دعا است که در آن به جای به زبان آوردن خواسته‌ها، آنها را در نامه‌ای نوشته و در کنار قبر امام یا در آب یا چاه می‌اندازند. این کار به دلیل اینکه شامل نوعی عرض حاجت و نگاشتن آن است به «عریضه‌نویسی» مشهور شده است.

تاریخچه

عریضه‌نویسی، در ادیان پیش از اسلام نیز وجود داشته است از جمله عریضه‌نویسی یهودیان در پای دیوار ندبه است. آن‌ها نامه‌های خود را با مضون دعا و درخواست، خطاب به خدا نوشته و با آرزوی اجابت، آن را در شیارهای این دیوار قرار می‌دهند.

مواردی از سنت عریضه‌نویسی یا نامه نوشتن و درخواست حاجت از امامان در زمان حضورشان نقل شده است. در زمان غیبت صغرا نیز این نامه‌ها به نائبان خاص امام زمان(عج) داده می‌شد؛ ماجرای به دنیا آمدن شیخ صدوق از جمله آنها است.

عریضه نوشتن و حاجت گرفتن، از برخی عالمان دینی مانند سید محمدرضا گلپایگانی، میرزای نائینی و محمدجواد صافی نیز نقل شده است.

محتوا

علامه مجلسی نمونه‌هایی از عریضه‌ها را در کنار سایر توسلات در بحار الانوار آورده است. او بیش از ده رقعه از منابع مختلف گردآوری کرده که برخی نقل خواب بوده و بقیه حدیث مرسل هستند. برخی از این عریضه‌ها، به طور مستقیم برای عرض حاجت به خداوند نگاشته شده و دیگر آنها، مخاطب خاصی مانند امامان یا نائبان امام زمان دارند.

وجه مشترک عریضه‌ها و درخواست‌ها پیرامون چند مسئله است: شروع با نام خدا و شهادت به عظمت پروردگار؛ استفاده خاص از اسماء و صفات الهی که رابطه مستقیم با همان خواسته دارد؛ درود و سلام بر معصومان و توسل به ایشان؛ اقرار و اعتراف به عجز، نیاز و کوچکی نویسنده عریضه؛ درخواست و بیان نیاز و استمداد برای رفع حاجت؛ پایان‌بخش متون نیز یاد عظمت پروردگار است و این‌که تمام امور به اذن و مشیت او تحقق می‌یابد.

کیفیت

در برخی کتاب‌های دعا و منابع حدیثی عریضه‌هایی عمومی نقل شده است که می‌توان در هر زمانی به خداوند یا امامان عرض حاجت داشت و نامه نگاشت. گفته شده این احادیث و عریضه‌ها از محتوایی مقبول برخوردارند ولی سند معتبری ندارند و بیشتر آنها در منابع متأخر حدیثی مانند مصباح کفعمی و بحارالانوار نقل شده‌اند.

نمونه‌ای از عریضه‌ها

کفعمی ضمن حدیثی مُرسَل عریضه‌ای را از امام صادق(ع) نقل می‌کند: «هر کس رزق و روزی‌اش کم باشد و زندگی بر او سخت بگذرد و یا حاجت مهم دنیوی یا اخروی داشته باشد، بر روی ورقه سفیدی این متن را طوری بنویسد که نام‌ها در یک سطر قرار گیرد و سپس آن را به هنگام طلوع آفتاب در آب جاری بیندازد:

عریضه کفعمی بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْمَلِکِ الْحَقِّ [الْجَلِیلِ] الْمُبِینِ مِنَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ إِلَی الْمَوْلَی الْجَلِیلِ سَلَامٌ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ عَلِی وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ وَ عَلِی وَ مُحَمَّدٍ وَ جَعْفَرٍ وَ مُوسَی وَ عَلِی وَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِی وَ الْحَسَنِ وَ الْقَائِمِ سَیدِنَا وَ مَوْلَانَا صَلَوَاتُ اللَّهِ وَ سَلَامُهُ عَلَیهِمْ أَجْمَعِینَ رَبِّ إِنِّی مَسَّنِی الضُّرُّ وَ الْخَوْفُ فَاکْشِفْ ضُرِّی وَ آمِنْ خَوْفِی بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَسْأَلُکَ بِکُلِّ نَبِی وَ وَصِی وَ صِدِّیقٍ وَ شَهِیدٍ أَنْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ اشْفَعُوا لِی یا سَادَاتِی بِالشَّأْنِ الَّذِی لَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ فَإِنَّ لَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ لَشَأْناً مِنَ الشَّأْنِ فَقَدْ مَسَّنِی الضُّرُّ یا سَادَاتِی وَ اللَّهُ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فَافْعَلْ بی‌یا رَبِّ کَذَا وَ کَذَا.

المصباح کفعمی، ص۴۰۳

در برخی موارد بیان شده که پس از نوشتن عریضه، آن را داخل گِل قرار داده و در آب روان یا چاه یا دریا بیندازند و در برخی موارد بیان شده که نوشته را به حرم امامان(ع) برسانند علامه مجلسی از کتاب العتیق الغروی خوابی را نقل می‌کند که در آن سفارش شده هر یک از حاجات را از کدام امام بخواهیم.

برخی محققان نیز معتقدند لازم نیست عریضه متن مشخصی داشته باشد و در صورت اضطرار و قطع امید از مردم می‌توان آن را به هر زبانی عریضه را نگاشت.

چاه عریضه‌

مقالهٔ اصلی: چاه عریضه

در محوطه بیرونی مسجد جمکران، و در پشت ساختمان مسجد مقام، چاهی وجود دارد که به چاه عریضه معروف است. برخی از شیعیان با اعتقاد به تقدس این چاه، عریضه‌ و نامه‌های خود به امام زمان را در آن می‌اندازند. به گفته برخی از پژوهشگران، برای چاه سندی یافت نشده و هیچ یک از مراجع تقلید برای آن، موضوعیت و قداستی قائل نیستند و افراد می‌توانند عریضه خود را داخل آن چاه یا هر چاه دیگری و یا آب روان بیندازند.

در برخی مساجد شهرهای دیگر ایران مانند اصفهان، کرمان و اردکان نیز چاهی بوده که مردم عریضه‌های خود را به آن می‌انداختند. این سنت در میان برخی شیعیان هند، پاکستان و بنگلادش نیز مرسوم بوده و در شب نیمه شعبان برای امام زمان(عج) عریضه‌هایی نوشته و به دریا می‌اندازند.