خواجوی کرمانی
 تندیس خواجوی کرمانی در محل آرامگاه او در شیراز | |
| اطلاعات | |
|---|---|
| نام کامل | کمال‌الدین ابوالعطاء محمود بن علی بن محمود کرمانی |
| لقب | خواجو، نخلبند شعرا، مرشدی |
| زمینه فعالیت | شعر |
| ملیت | ایران |
| محل دفن | شیراز |
| هم‌زمان با | حافظ |
| مذهب | شیعه یا سنی تفضیلی |
| پیشه | شاعر |
| سبک نوشتاری | سبک عراقی |
| کتاب‌ها | دیوان |
| تخلص | خواجو |
| اساتید | علاءالدوله سمنانی، شیخ امین‌الدین کازرونی |
| تأثیرگذاشته بر | حافظ |
 | مقالات ویکیشیعه با رویکرد «ارتباط با مکتب اهل‌بیت» نوشته میشوند. برای آگاهی از دیگر ابعاد موضوع، منابع دیگر را جویا شوید. |
خواجوی کِرمانی (۶۸۹–۷۵۳ق) شاعر عارف‌مسلک قرن هشتم است که اشعاری در مدح معصومان (ع) و به ویژه امام علی (ع) دارد. او هم‌چنین دربارهٔ حضرت مهدی (عج) و ظهورش شعر سروده است و خود را ستایشگر اهل‌بیت(ع) نامیده است.
برخی از نویسندگان خواجو را به‌سبب اشعاری که در مدح امام علی (ع) و بقیه امامان دارد شیعه دوازده‌امامی، و برخی سنی با گرایش دوازده‌امامی و برخی نیز او را شافعی‌مذهب دانسته‌اند که به اهل‌بیت (ع) علاقه دارد.
خواجو را عارف و سالک طریقت دانسته‌اند. در بیشتر اشعارش مَشربِ تصوف و ذوق عرفانی دیده می‌شود. در اشعار وی اشاره‌های دینی، اعم از قرآنی و حدیثی، وجود دارد. وی در مذمت زهدفروشان و صوفیانِ ریاکار نیز شعر بسیار سروده است. در ایران روز ۱۷ دی‌ماه یادروز خواجوی کرمانی نامیده شده است.
معرفی و جایگاه
کمال‌الدین ابوالعطاء محمود بن علی بن محمود کرمانی، متخلص به خواجو،[۱] از عارفان[۲] و شاعران برجسته قرن هشتم دانسته شده است.[۳] خواجو اشعار زیادی در منقبت بزرگان دینی،[۴] پیامبر اسلام (ص) و اهل‌بیت (ع)،[۵] خلفای راشدین، سلاطین، امیران، وزیران و مشایخ تصوف[۶] سروده است.[۷] خواجو معاصر و هم‌نشین حافظ شیرازی بوده[۸] و بر حافظ تأثیر فراوانی گذاشته است.[۹]
خواجو را از شاعرانی دانسته‌اند که در آثارش مضمون‌های عرفانی و اندرزی و حِکَمی همراه با مضمون‌های عاشقانه وجود دارد.[۱۰] وی در مذمت زهدفروشان و صوفیان ریاکار نیز شعر بسیار سروده است.[۱۱] در اشعار خواجو اشاره‌های دینی، اعم از قرآنی و حدیثی، ملاحظه می‌شود.[۱۲] در بیشتر اشعارش، مشربِ تصوف و ذوق عرفانی دیده می‌شود.[۱۳] گفته شده روح مذهب در اشعار او پیداست.[۱۴]
خواجو در سال ۶۸۹ق در کرمان به دنیا آمد.[۱۵] سفرهای طولانی و متعدد در زندگی او گزارش شده است.[۱۶] او اواخر عمر به شیراز رفت[۱۷] و همان‌جا در سال ۷۵۳ق (یا ۷۵۰ق) درگذشت و آرامگاهش نیز همان‌جا بیرون از دروازه الله‌اکبر شیراز است.[۱۸]
به کربلا شد کرب و بلا به جان بخریدگشود بال و از این تیره خاکدان بپرید.[۱۹]
اشعاری در مدح پیامبر (ص) و اهل بیت (ع)
شاه مردان چون خلیل‌الله به صورت بتشکنشیر یزدان از رسول‌الله به معنی یادگارمهر او از آسمان لافتی الا علیتیغ او از گوهر لا سیف الا ذوالفقار[۲۰]
خواجو اشعار فراوانی در ستایش از پیامبر (ص) در قالب‌های مختلف[۲۱]و اهل‌بیت(ع) دارد.[۲۲] او خود را ستایشگر اهل‌بیت (ع) نامیده است.[۲۳] در دیوان وی مدح پیامبر (ص)،[۲۴] امام علی (ع)،[۲۵] حضرت مهدی (عج)،[۲۶] حضرت زهرا (س)، حسنین (ع)، امام سجاد (ع) و تمام دوازده امام[۲۷] دیده می‌شود.[۲۸] در این بین، ذکر منقبت حضرت علی (ع) از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.[۲۹] گفته‌اند عشق حقیقی شاعر نسبت به امام علی (ع) باعث شده تا مدایح بسیار زیبایی در وصف او بسراید.[۳۰] او در پایان ترکیب‌بندی که در منقبت دوازده امام سروده، امام دوازدهم را زنده‌کننده اسلام خوانده و از انتظار ظهور او سخن گفته است.[۳۱] وی به صراحت به حضرت مهدی (عج) اعتقاد نشان داده و منتظر ظهور وی بوده است.[۳۲]
در منقبت امام حسین (ع)
خواجوی کرمانی در سه جای دیوانش کلمه کربلا را به کار برده و اشاراتی به امام حسین (ع) دارد.[۳۳] وی در بندی از ترکیب‌بندی که در توحید و مناقب خلفا سروده از امام حسین (ع) بدین گونه یاد کرده است:[۳۴]
مذهب و سلوک عرفانی
با توجه به اشعاری که خواجوی کرمانی در ستایش اهل‌بیت(ع) و نام بردن دوازده امام در دیوان خود دارد وی را شیعه دانسته‌اند.[۳۶] برخی گفته‌اند به این دلیل که خواجو به صراحت از حضرت مهدی (عج) نام برده و انتظار ظهور او را متذکر شده وی قطعاً شیعه اثناعشری بوده است.[۳۷]
عده‌ای نیز گفته‌اند خواجو پیرو مذهب شافعی و سنّی تفضیلی بوده است؛[۳۸] به این معنا که امام علی (ع) را بر ابوبکر و عمر ترجیح می‌نهاد.[۳۹] او را از این جهت سنی دانسته‌اند که در روزگار خواجو، مذهب شافعی در کرمان و فارس رایج بود[۴۰] و عالمان فارس در قرن هفتم و هشتم اهل تسنن بوده‌اند؛[۴۱] و نیز اینکه خواجو مرید شیخ امین‌الدین کازرونی (امام طریقه مرشدی و کازرونیه) بوده که شافعی مذهب بوده است.[۴۲]
او نسبت رفض به خود را رد کرده[۴۳] اما گفته شده او در مدح امامان شیعه، اشاراتی به باورهای شیعیان دارد و از القابی برای ائمه (ع) استفاده می‌کند که شیعه برای اهل‌بیت (ع) قائل است.[۴۴] رسول جعفریان تاریخ‌پژوه شیعه، خواجو را یکی از نمونه‌های باور به تسنن دوازده‌امامی در آن دوران می‌داند.[۴۵]
عرفان خواجو
خواجو را سالک طریقت دانسته‌اند و پیر و مرشدش را شیخ امین‌الدین کازرونی (از عارفان و مشایخ قرن هشتم) گفته‌اند.[۴۶] و حتی به‌سبب انتساب او به طریقه مُرشدیه، (پیروان ابواسحاق کازرونی، شیخ سلسله کازرونیه و از صوفیان اوایل قرن پنجم) به لقب «مُرشدی» نیز شناخته شده است.[۴۷] وی در کازرون شاگرد شیخ امین‌الدین کازرونی (از عارفان و مشایخ قرن هشتم) بود.[۴۸] و مدتی نیز به علاءالدوله سمنانی (از مشایخ بزرگ تصوف در قرن هفتم و هشتم) پیوست و از مریدان وی شد.[۴۹] گفته‌اند که خواجو در سلوک به مقامات عالی رسیده اما او را به معنای اصطلاحی، عارف و صوفی ندانسته‌اند، هرچند بینش عرفانی در اشعارش وجود دارد.[۵۰]
دیوان شعر
مجموعه شعرهای خواجو متجاوز از چهل هزار بیت است.[۵۱] مثنوی‌های کمال‌نامه و روضة الانوار از آثار عرفانی اوست.[۵۲] وی قصاید زیادی هم دارد که موضوع آن در توحید، مدح پیامبر (ص) و منقبت امام علی (ع)، وصف طبیعت، شکایت از روزگار، وعظ، فلسفه، و بیشتر از همه در مدح سلاطین و بزرگان عصر خویش است.[۵۳] اوج شاعری خواجو را در غزل دانسته‌اند. گفته شده اگرچه غزل‌هایش از آثار درجه اول نیست اما از بهترین غزل‌های زبان فارسی است.[۵۴] خواجو در تکامل غزل فارسی سهمی بزرگ دارد. در غزل بیش از همه از سعدی اثر پذیرفته است[۵۵] و به سبک عراقی شعر سروده است.[۵۶] دیوان وی در سال ۱۳۳۶ش در تهران به همت احمد سهیلی خوانساری نخستین بار به چاپ رسید.[۵۷]
کنگره جهانی بزرگداشت خواجوی کرمانی
کنگره جهانی بزرگداشت خواجوی کرمانی در مهر ۱۳۷۰ش در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان با انگیزه شناسایی جایگاه و شخصیت خواجوی کرمانی در تاریخ ادبیات ایران برگزار گردید.[۵۸] کتاب نخلبند شعرا شامل مجموعه مقالات این کنگره است.[۵۹] روز ۱۷ دی یادروز خواجوی کرمانی است.[۶۰]
پانویس
- ↑ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۲۲.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۸۲.
- ↑ حقیقت، فرهنگ شاعران زبان پارسی، ۱۳۶۸ش، ص۱۹۴؛ خواجوی کرمانی، دیوان کامل خواجوی کرمانی، مقدمه قانعی، ۱۳۷۴ش، ص۵.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۸۴.
- ↑ مروجی، «خواجوی کرمانی»، ذیل مدخل؛ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۲۳؛ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، مقدمه محقق، ۱۳۶۹ش، ص۴۴.
- ↑ دادبه، «خواجوی کرمانی»، ص۱۵.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، مقدمه محقق، ۱۳۶۹ش، ص۴۴ و ۵۵؛ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، ۱۳۶۹ش، ص۱۲۸ و ۵۸۲.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۸۳؛ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، مقدمه محقق، ۱۳۶۹ش، ص۴۷.
- ↑ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۵۹۹؛ خواجوی کرمانی، دیوان کامل خواجوی کرمانی، مقدمه انوری، ۱۳۷۴ش، ص۴.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۸۵.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، مقدمه محقق، ۱۳۶۹ش، ص۴۴.
- ↑ امیری خراسانی، «سیمای امام علی (ع) در شعر خواجوی کرمانی»، ص۲۱۰.
- ↑ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش. ص۵۹۹.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، مقدمه محقق، ۱۳۶۹ش، ص۳۹.
- ↑ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۲۲؛ صفا، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۸۲.
- ↑ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۵۹۹.
- ↑ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۵۹۹.
- ↑ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۲۶.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، ۱۳۶۹ش، ص۱۰۱ و ۱۳۳ و ۶۱۶.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، ۱۳۶۹ش، ص۱۳۳.
- ↑ مجاهدی، سیری در قلمرو شعر نبوی، ۱۳۸۷ش، ص۲۹۲.
- ↑ مروجی، «خواجوی کرمانی»، ذیل مدخل؛ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۲۳؛ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، مقدمه محقق، ۱۳۶۹ش، ص۴۴.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، ۱۳۶۹ش، ص۵۸۵.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، ۱۳۶۹ش، ص۱ و ۱۲۶.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، ۱۳۶۹ش، ص۱۰۱ و ۱۳۳ و ۵۸۴.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۸.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۴ و ۵۷۱.
- ↑ امیری خراسانی، «سیمای امام علی (ع) در شعر خواجوی کرمانی»، ص۲۲۲ تا ۲۲۶.
- ↑ امیری خراسانی، «سیمای امام علی (ع) در شعر خواجوی کرمانی»، ص۲۱۱.
- ↑ امیری خراسانی، «سیمای امام علی (ع) در شعر خواجوی کرمانی»، ص۲۱۲.
- ↑ مروجی، «خواجوی کرمانی»، ذیل مدخل.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، مقدمه محقق، ۱۳۶۹ش. ص۴۴.
- ↑ بلخاری، «خواجو و عرفان»، سایت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۳۲.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، ۱۳۶۹ش، ص۱۳۱.
- ↑ بلخاری، «خواجو و عرفان»، سایت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ امیری خراسانی، «سیمای امام علی (ع) در شعر خواجوی کرمانی»، ص۲۱۰.
- ↑ مروجی، «خواجوی کرمانی»، ذیل مدخل.
- ↑ دادبه، «خواجوی کرمانی»، ص۱۵.
- ↑ دادبه، «خواجوی کرمانی»، ص۱۵.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، مقدمه محقق، ۱۳۶۹ش، ص۴۳.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، مقدمه محقق، ۱۳۶۹ش، ص۴۳.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۴ و ۵۷۱.
- ↑ دادبه، «خواجوی کرمانی»، ص۱۵.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۸ش، ص۸۴۷.
- ↑ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۲۳؛ خواجوی کرمانی، دیوان کامل خواجوی کرمانی، مقدمه حسن انوری، ۱۳۷۴ش، ص۶.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۸۲.
- ↑ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۲۲.
- ↑ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۵۹۹؛ خواجوی کرمانی، دیوان کامل خواجوی کرمانی، مقدمه قانعی، ۱۳۷۴ش، ص۶.
- ↑ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۲۳؛ خواجوی کرمانی، دیوان کامل خواجوی کرمانی، مقدمه حسن انوری، ۱۳۷۴ش، ص۶.
- ↑ صفا، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۸۳؛ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۵۹۹.
- ↑ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۲۴ تا ۳۲۶؛ صفا، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۸۴.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان کامل خواجوی کرمانی، مقدمه انوری، ۱۳۷۴ش، ص۵؛ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۲۳.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان کامل خواجوی کرمانی، مقدمه انوری، ۱۳۷۴ش، ص۶؛ براون، از سعدی تا جامی، ۱۳۳۹ش، ص۳۱۲.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان کامل خواجوی کرمانی، مقدمه انوری، ۱۳۷۴ش، ص۳؛ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۳۲۳.
- ↑ خواجوی کرمانی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، مقدمه محقق، ۱۳۶۹ش. ص۳۲.
- ↑ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۵۹۹؛ خواجوی کرمانی، دیوان کامل خواجوی کرمانی، مقدمه انوری، ۱۳۷۴ش، ص۵
- ↑ کمالی سروستانی، «کنگره جهانی بزرگداشت خواجوی کرمانی»، ص۱۴۷ و ۱۴۸.
- ↑ خانه کتاب وادبیات ایران؛https://ketab.ir/book/a01e4931-3dfb-4eb4-9e81-6b7a7ca6ae54
- ↑ https://sinapress.ir/news/127059/روز-بزرگداشت-خواجوی-کرمانی-4/
منابع
- امیری خراسانی، احمد، «سیمای امام علی (ع) در شعر خواجوی کرمانی»، فرهنگ، شماره ۳۳ و ۳۶، ۱۳۷۹ش.
- بلخاری، حسن، «خواجو و عرفان»، سایت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۱۷ مهر ۱۳۹۶ش، بازدید: ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- براون، ادوارد گرانویل، از سعدی تا جامی، ترجمه و حواشی علی اصغر حکمت، تهران، کتابخانه ابن سینا، ۱۳۳۹ش.
- جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران (از آغاز تا طلوع دولت صفوی)، تهران، نشر علم، ۱۳۸۸ش.
- حقیقت، عبدالرفیع، فرهنگ شاعران زبان پارسی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ۱۳۶۸ش.
- خواجوی کرمانی، محمود بن علی، دیوان اشعار خواجو کرمانی، مقدمه و تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران، پاژنگ، ۱۳۶۹ش.
- خواجوی کرمانی، محمود بن علی، دیوان کامل خواجوی کرمانی، مقدمه و کوشش سعید قانعی، و مقدمه حسن انوری، تهران، انتشارات بهزاد، ۱۳۷۴ش.
- دادبه، اصغر، «خواجوی کرمانی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۳، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- سبحانی، توفیق، تاریخ ادبیات ایران، تهران، زوار، ۱۳۹۵ش.
- شریفی، محمد، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران، نشر نو، معین، ۱۳۸۷ش.
- صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران، تهران، فردوس، ۱۳۶۷ش.
- کمالی سروستانی، کورش، «کنگره جهانی بزرگداشت خواجوی کرمانی»، کلک، شماره ۲۰، آبان ۱۳۷۰ش.
- مجاهدی، محمدعلی، سیری در قلمرو شعر نبوی، قم، مجمع جهانی اهل‌بیت، ۱۳۸۷ش.
- مجاهدی، محمدعلی، کاروان شعر عاشورا، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
- مروجی، فرزاد، «خواجوی کرمانی»، دانشنامه جهان اسلام، ج۷، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- خانه کتاب وادبیات ایران