خارجة بن حذافه
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | خارجة بن حُذافة بن غانم عَدَوی |
| شهادت | ۴۰ق |
| نحوه شهادت | ترور به دست خوارج |
| مدفن | مصر |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | پس از فتح مکه |
| حضور در جنگ‌ها | فتح مصر |
| دیگر فعالیت‌ها | جانشینی عمرو بن عاص در مصر (فسطاط) |
خارجة بن حُذافة بن غانم عَدَوی، از شجاعان عرب و از مسلمانان پس از فتح مکه که او را از صحابه پیامبر اکرم(ص) نیز به شمار آورده‌اند. شجاعت و مهارت وی در سوارکاری در روایات تاریخی گزارش شده است. خارجه در فتح مصر حضوری تأثیرگذار داشت و مدتی هم جانشین عمرو بن عاص در آنجا بود. وی در توطئۀ ترور عمرو بن عاص، به جای او به قتل رسید.
نسب
نسب پدر وی، حذافة بن غانم، به تیره عَدِی بن کعب می رسد. مادرش، فاطمه بنت عمرو بن بُجْرَه، نیز از همین تیره بود.[۱] خارجه از مسلمانانی بود که پس از فتح مکه اسلام آوردند.[۲]
رزم‌آوری
در روایات تاریخی، به شجاعت و مهارت خارجه در سوارکاری اشاره شده و رزم‌آوری او معادل ۱۰۰۰ سوار به شمار آمده است.[۳] منشأ این مقایسه آن بوده که در سال ۲۰ق، در زمان لشکرکشی سپاهیان اسلام برای فتح مصر، عمرو بن عاص از عمر تقاضای کمک کرد. عمر نیز لشکری ۴۰۰۰نفری به یاری او فرستاد و به وی نوشت که فرمانده هر ۱۰۰۰ نفرِ این لشکر، مردی است که خود به جای ۱۰۰۰ نفر است، و از جمله آن فرماندهان خارجة بن حذافة بود[۴] که همراه عمرو بن عاص در این لشکرکشی شرکت کرد.[۵]
فتح مصر
پس از آنکه عمرو بن عاص فسطاط را فتح کرد، خارجه از طرف وی به شهرهای فَیوم و اُشمونَین و اَخمیم و بَشَرودات و روستاهای ناحیه صعید لشکر کشید و بر آنها چیره شد.[۶] خَیس و سَخا از دیگر نواحی مصر بود که خارجة فتح کرد.[۷]
مناصب
هنگامی که عمرو بن عاص در سال ۲۱ قمری روانه فتح اسکندریه شد، خارجه را به جانشینی خود در مصر (فسطاط) گمارد. او در مصر مقام قضا را نیز از سوی عمرو بن عاص عهده‌دار شد.[۸]
برخی گفته‌اند که وی پس از فتح مصر فرمانده نگهبانان و نیروی شهربانی عمرو بن عاص گردید و پس از آن در زمان معاویه نیز همین سمت را عهده‌دار بود.[۹]
نصیب بیت المال
عمر که هم‌قبیله خارجه بود، به عمرو بن عاص فرمان داد تا به خارجة به سبب شجاعتش، مانند اشراف عرب، از بیت المال سهم کامل دهد.[۱۰]
هواخواهی عثمان
خارجه تا پایان عمر در مصر ماند[۱۱] و در سال ۳۵ قمری، که مصر دستخوش اعتراض برضد خلیفه عثمان گردید، همچنان هواخواه او بود.[۱۲]
ترور
خارجه در سال ۴۰ قمری، در ماجرای توطئه خوارج برای قتل امام علی(ع) و معاویه و عمرو بن عاص، به اشتباه به جای عمرو بن عاص کشته شد، زیرا از قضا عمروعاص شب قبل از حادثه به دل‌درد سختی مبتلا شد و هنگام صبح به خارجه دستور داد با مردم نماز بگزارد. به این ترتیب، مأمور قتل عمرو بن عاص، خارجه را به جای او ترور کرد.[۱۳]
وقتی قاتل دستگیر و با عمروعاص روبه‌رو شد و فهمید که خارجة را کشته است، گفت «اَرَدْتُ عَمراً و اَرادَاللّهُ خارجةَ» و این گفته وی مثل شد.[۱۴]
قول ضعیفی حاکی از آن است که مردی که به قتل رسید، فرد دیگری همنام خارجة بن حذافة و از قبیله بنی سهم بود.[۱۵] نام قاتل خارجة را عبدالله بن مالک صَیداوی[۱۶] یا زادُویه، که گفته شده همان عمرو بن بکر تمیمی است[۱۷] ذکر کرده‌اند. به هر صورت، قاتل را گردن زدند و پیکرش را به دار آویختند.[۱۸]
نقل حدیث
از خارجه، حدیثی از پیامبر اکرم(ص) درباره فضیلت نماز وَتْر نقل شده و به این اعتبار، او از راویان و اصحاب پیامبر(ص) نیز به شمار آمده است. این حدیث را عبدالله بن (ابی) مُرّه زَوفی از خارجة روایت کرده است.[۱۹]
پانویس
- ↑ رجوع کنید به ابن کلبی، جَمْهَرةالنسب، ج۱، ص۱۰۵، ۱۰۸ـ۱۰۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۸۸.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۲۲۲؛ قس ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۴۹۶ که وی را از مسلمانان نخستین یاد کرده است.
- ↑ رجوع کنید به ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۲۶۱؛ ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۲، ص۸۳.
- ↑ رجوع کنید به ابن عبدالحکم، فتوح مصر و اخبارها، ص۶۱؛ ابن خلّکان، وفیات الاعیان، ج۷، ص۲۱۶؛ قس ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۲، ص۸۳.
- ↑ خلیفةبن خیاط، تاریخ خلیفةبن خیاط، ص۷۹؛ قس بلاذری، کتاب فتوح البلدان، ص۲۱۲۲۱۳.
- ↑ بلاذری، کتاب فتوح البلدان، ص۲۱۶ـ۲۱۷.
- ↑ رجوع کنید به یاقوت حموی، معجم البلدان، ذیل «خیس »، «سخا ».
- ↑ ابن کلبی، جَمْهَرةالنسب، ج۱، ص۱۰۹؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۸۸؛ بلاذری، کتاب فتوح البلدان، ص۲۲۰.
- ↑ رجوع کنید به ابن عبدالحکم، فتوح مصر و اخبارها، ص۱۰۵؛ کندی، ولاة مصر، ص۳۳، ۵۵؛ ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۲، ص۸۳.
- ↑ رجوع کنید به ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۴۹۶؛ ابن عبدالحکم، فتوح مصر و اخبارها، ص۱۴۵؛ بلاذری، کتاب فتوح البلدان، ص۴۵۶؛ ابن عبدربّه، العقد الفرید، ج۳، ص۲۸۲.
- ↑ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۲، ص۴۱۸.
- ↑ رجوع کنید به کندی، ولاة مصر، ص۳۸ـ۳۹.
- ↑ رجوع کنید به ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، ج۱، ص۱۳۹؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۹، ص۲۵۱؛ دینوری، الاخبارالطِّوال، ص۲۱۵ـ۲۱۶؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۱۲؛ قس مسعودی،مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۱۷۰، که نوشته است خارجة در زمانی به قتل رسید که قاضی مصر بود و در جایگاه عمروبن عاص، مردم را اطعام می‌کرد.
- ↑ رجوع کنید به ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۸۸؛ قس ابن کلبی، جَمْهَرةالنسب، ج۱، ص۱۰۹، که این گفته را به عمروبن عاص نسبت داده است.
- ↑ رجوع کنید به ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۲، ص۸۴.
- ↑ دینوری، الاخبارالطِّوال، ص۲۱۵ـ۲۱۶.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۱۷۰؛ قس ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج۲، ص۴۱۹.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۳، ص۱۷۰؛ قس ابن عبدالحکم، فتوح مصر و اخبارها، ص۱۰۶.
- ↑ رجوع کنید به ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۱۸۸ـ۱۸۹؛ بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، ج۳، ص۲۰۳؛ ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۳۷۳.
منابع
- ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳ق/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳م، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور، قاهره، ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳م.
- ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابن خلکان، وفیات الاعیان، به تحقیق احسان عباس، بیروت، دارالثقافه.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابن عبدالحکم، فتوح مصر و اخبارها، چاپ چارلز سی. توری، نیوهاون ۱۹۲۲، چاپ افست بغداد، ۱۹۶۸م.
- ابن عبدربّه، العقد الفرید، چاپ علی شیری، بیروت، ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱ق/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰م.
- ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، المعروف بتاریخ الخلفاء، چاپ طه محمد زینی، [قاهره ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م]، چاپ افست بیروت، [بی تا].
- ابن کلبی، جَمْهَرةالنسب، ج۱، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
- محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
- احمدبن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق، ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰م.
- همو، کتاب فتوح البلدان، چاپ دخویه، لیدن ۱۸۶۶، چاپ افست فرانکفورت، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
- خلیفةبن خیاط، تاریخ خلیفةبن خیاط، چاپ مصطفی نجیب فوّاز و حکمت کشلی فوّاز، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- احمدبن داوود دینوری، الاخبارالطِّوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰، چاپ افست قم، ۱۳۶۸ش.
- محمدبن یوسف کندی، ولاة مصر، چاپ حسین نصّار، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م.
- مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالفکر، ۱۹۷۳م.
- یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، احیاء التراث العربی، ۱۹۷۹م.
- یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، بیروت.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامۀ جهان اسلام