جلاء الاذهان و جلاء الاحزان (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابوالمحاسن جرجانی |
| موضوع | تفسیر |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | ۱۰ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | محدث ارموی |
| تاریخ نشر | ۱۳۳۷-۱۳۴۱ ش |
جِلاءالاذهان و جَلاءُالاحزان کتابی به زبان فارسی در تفسیر قرآن، مشهور به تفسیر گازُر اثر ابوالمحاسن جرجانی، مفسر شیعه در قرن دهم یا پیش از قرن هشتم قمری. برخی این تفسیر را برگرفته از تفسیر ابوالفتوح رازی می‌دانند. مؤلف کتاب، در مقدمه، هفت فصل درباره علوم قرآنی مطرح کرده و سپس وارد تفسیر آیات شده است.
نام کتاب
نام اصلی این تفسیر «جِلاءالاذهان و جَلاءُالاحزان» است،[۱] اما به سبب شهرت مؤلف آن به گازُر، به «تفسیر گازُر» مشهور شده است.
| تفسیرهای مهم | |
|---|---|
| شیعی | تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان |
| سنی | تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی) |
| گرایش‌های تفسیری | |
| تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی | |
| روش‌های تفسیری | |
| تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی | |
| شیوه‌های نگارش تفسیر | |
| تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی | |
| اصطلاحات علم تفسیر | |
| اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی | |
درباره کتاب و مؤلف آن
درباره مؤلف تفسیر گازر میان محققان نظرات متفاوتی بیان شده است.[۲] برخی تفسیر گازر را خلاصه‌ای از تفسیر ابوالفتوح رازی دانسته‌اند، ولی جرجانی به این موضوع اشاره نکرده و حتی از تفسیر ابوالفتوح رازی نام نبرده است.
به عقیده ابن یوسف شیرازی (حدایق شیرازی) بخشی از این تفسیر را جرجانی و بخش دیگر آن را فردی که به سید گازر مشهور بوده، تألیف کرده است،[۳] اما محدث ارموی این قول را نپذیرفته و همه تفسیر را از جرجانی دانسته است.[۴]
افندی اصفهانی، ابوالمحاسن جرجانی را فاضل، عالم، محدث، مفسر و از مشاهیر عالمان شیعه و صاحب تفسیر جلاء الاذهان و جلاء الاحزان می‌داند.[۵]
مدرس تبریزی می‌نویسد:
- «احتمال قوی می‌رود که سید گازرِ صاحبِ تفسیر، همان ابوالمحاسن جرجانی حسین بوده و تفسیر گازر هم عبارت از همان تفسیر جلاء الاذهان نام جرجانی حسین باشد و رجوع به همین عنوان جرجانی نمایند.»[۶]
سید محمدباقر حجتی می‌گوید: این تفسیر در دو بخش تألیف شده است:
- الف ـ جلاء الاذهان از ابوالمحاسن حسین بن حسن جرجانی.
- ب ـ تفسیر گازر از غیاث الدین جمشید زواره‌ای معروف به سیدگازر.
مؤلفان، این تفسیر را از احادیث اهل‌بیت(ع) گرفته و در آغاز، آیاتی از قرآن به فارسی ترجمه و تفسیر شده و گاهی اصل و متن روایت و گاهی ترجمه آن نقل شده است و نام یکی از مفسّران مانند ابن عباس و قتاده و امثال آن‌ها نیز در این تفسیر دیده می‌شود.[۷]
محتوا
مؤلف پس از مقدمه، هفت فصل قبل از شروع تفسیر آورده است:
- فصل اول: در تقسیم معانی مطالب قرآنی به چهار قسم.
- فصل دوم: در این که مطالب قرآن از شش قسم بیرون نیست.
- فصل سوم: در بیان نام‌های قرآن.
- فصل چهارم: در معنی سوره و آیه و مثانی و مفصل و غیره.
- فصل پنجم: در بیان این که فهم قرآن منوط به دانستن تمام آیات است.
- فصل ششم: در معنی لفظ تفسیر.
- فصل هفتم: در بیان و معنای استعاذه.
جایگاه تفسیر
محدث ارموی می‌گوید:
- این تفسیر، فایده بسیار مهمی را نیز مشتمل می‌باشد که برای فارسی زبانان از نظر ملیت و فرهنگ، اهمیت شایان و مقام بسزایی دارد و آن به فارسی سلیس و شیرین بودن آن است که شاید تا حدی لطیف‌تر و شیرین‌تر از تفسیر شریف ابوالفتوح نیز باشد، زیرا چون بعد از آن بوده و در نتیجه دقت و توجه بیشتر، پخته‌تر و آسان‌تر و در بیان مراد و فهم مطالب روشن‌تر باشد.[۸]
افندی اصفهانی از آن با تعبیر «حَسَنُ الفَوائد» (فوائد نیکو) یاد می‌کند.[۹]
ملا فتح‌الله کاشانی (متوفی ۹۸۸ق) در نوشتن تفسیر منهج الصادقین، تفسیر گازر را اساس کار خود قرار داده است.
نسخه و چاپ
قدیمی‌ترین نسخه خطی این تفسیر که توسط شیراحمد التونی فرزند عمیدالملک استنساخ شده، مربوط به سال ۹۷۲ق است.[۱۰] نخستین بار میرجلال الدین محدث ارموی، تفسیر گازر را در ده مجلد از ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۱ش به چاپ رساند.
پانویس
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۸۵ و ۸۶. تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۳۰۹.
- ↑ گلی زواره، مفسری گمنام و تفسیر او، ۱۳۷۲ش.
- ↑ فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، ۱۹۷۷م، ج۱، ص۱۰۵.
- ↑ جرجانی، مقدمه تفسیر گازر.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۸۵ و ۸۶.
- ↑ مدرس، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۴، ص۲۵۶ و ۲۵۷.
- ↑ حجتی کرمانی، چهارده مقاله و گفتار، ۱۳۶۱ش، ص۲۱۰.
- ↑ جرجانی، مقدمه تفسیر گازر.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۸۵ و ۸۶.
- ↑ اعلام الشیعه، ص۲۷۱.
منابع
- ابن یوسف شیرازی، فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، تهران، دانشگاه تهران، دانشکده معقول و منقول، ۱۹۷۷م.
- افندی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة الخیام، بی‌تا.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة، بیروت، دار الاضواء.
- جرجانی، حسین بن حسن، جلاء الاذهان و جلاء الاحزان (تفسیر گازر)، تهران، دانشگاه تهران.
- حجتی، محمدباقر، چهارده مقاله و گفتار در علوم قرآنی و مسائل دینی و تاریخی و تربیتی، تهران، بنیاد قرآن، ۱۳۶۱ش.
- گلی زواره قمشه‌ای، غلامرضا، مفسری گمنام و تفسیر او، آینه پژوهش، بهمن و اسفند ۱۳۷۲ - شماره ۲۳.
- مدرس، محمد علی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیة و اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
پیوندبه بیرون
- تفسیر جلاء الاذهان و جلاء الاحزان در یک نگاه
- متن تفسیر جلاء الاذهان و جلاء الاحزان
- تفسیر گازر؛ دانشنامه جهان اسلام