جَرْی و انطباق، اصطلاحی در تفسیر قرآن به معنای تطبیق حکم آیاتی که دارای سبب نزول خاص هستند بر مصادیقی غیر از مورد نزول؛ و عدم انحصار به شخص یا اشخاصی که آیه در مورد آنها نازل شده است و در برگرفتن هر موردی را که در صفات و خصوصیات با مورد نزول آیه شریک باشد.
| تفسیرهای مهم | |
|---|---|
| شیعی | تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان |
| سنی | تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی) |
| گرایش‌های تفسیری | |
| تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی | |
| روش‌های تفسیری | |
| تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی | |
| شیوه‌های نگارش تفسیر | |
| تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی | |
| اصطلاحات علم تفسیر | |
| اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی | |
مفهوم‌شناسی
جری به روان‌شدن آب و مانند آن، به وقوع پیوستن، به حرکت آمدن و به راه افتادن معنا شده است.[۱] این اصطلاح برگرفته از نصوص و روایاتی است که در زمینه همگانی و همیشگی بودن آیات قرآن وارده شده است.[۲] اصطلاح جری از نظر مفسران بدین معناست که گستره شمول قرآن از نظر انطباق بر مصادیق بسیار وسیع است و به موارد نزول آیات منحصر نیست؛ بلکه هر موردی که با مورد نزول آیه از نظر ملاک و مناط یکسان باشد را در برمی‌گیرد.[۳]
در تفسیر قرآن
جری و انطباق به عنوان اصطلاحی قرآنی نخستین بار به طور صریح در تفسیر المیزان توسط سیدمحمدحسین طباطبایی بکار رفته است.[۴]
طباطبایی در توضیح این واژه می‌نویسد:
- «با توجه به اینکه قرآن مجید کتابی است همگانی و همیشگی، در [مورد افراد] غایب نیز مانند حاضر جاری است و به آینده و گذشته مانند حال منطبق می‌شود، مثلا آیاتی که در شرائط خاصی برای مؤمنین زمان نزول تکالیفی معین می‌کنند مؤمنینی که پس از عصر نزول دارای همان شرایط هستند بی‌کم و کاست همان تکالیف را دارند و آیاتی که صاحبان صفاتی را ستایش یا سرزنش می‌کنند یا مژده می‌دهند یا می‌ترسانند کسانی را که به آن صفات متصفند در هر زمان و در هر مکان باشند شامل هستند.
- بنابراین هرگز مورد نزول آیه‌ای مُخَصِّص آن آیه نخواهد بود. یعنی آیه‌ای که درباره شخصی یا اشخاص معینی نازل شده در مورد نزول خود منجمد نشده به هر موردی که در صفات و خصوصیات با مورد نزول آیه شریک است سرایت خواهد نمود و این ویژگی همان است که در عرف روایات بنام «جری» نامیده می‌شود.
- امام پنجم در روایتی می‌فرماید: «و اگر این طور باشد که وقتی آیه‌ای در قومی نازل شد پس از آن همان قوم مردند آن آیه نیز بمیرد از قرآن چیزی باقی نمی‌ماند و لیکن همه قرآن تا آسمان‌ها و زمین هست جاری است و برای هر قوم آیه‌ای است که آن‌را می‌خوانند و از آن بهره نیک یا بد دارند.» [یادداشت ۱]
- و در بعضی از روایات بطن قرآن یعنی انطباق قرآن را به مواردی که بواسطه تحلیل بوجود آمده از قبیل جری می‌شمارد.»[۵] [یادداشت ۲]
پیشینه
پیشینه این اصطلاح را می‌توان در تعبیر مفسران و دانشمندان علم اصول اعم از شیعه و سنی یافت که عمومیت الفاظ را بر سبب خاص نزول آیه مقدم می‌دانند. بر این اساس، جری همانند کاربرد متداول مَثَل‌ها، منطبق ساختن آیه بر بعضی از مصادیق خارج از مورد نزول است. و ظاهراً ذکر عنوان «انطباق»، یا «تطبیق» در کنار این اصطلاح، به همین سبب است.[۷]
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه جری، حسینی دشتی، معارف و معاریف، ۱۳۷۹ش، ج۴، ص۱۲۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۴۲.
- ↑ بهاردوست، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۵ش، ج۱۰، ص۲۲۸.
- ↑ بهاردوست، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۵ش، ج۱۰، ص۲۲۷.
- ↑ طباطبائی، قرآن در اسلام، ص۴۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۲، ص۹۷.
- ↑ بهاردوست، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۵ش، ج۱۰، ص۲۲۸.
یادداشت
منابع
- بهاردوست، علیرضا، جری و انطباق (تطبیق)، در دانشنامه جهان اسلام، ج ۱۰، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- حسینی دشتی، سیدمصطفی، معارف و معاریف، تهران: مؤسسه فرهنگی آرایه، ۱۳۷۹ش.
- خوئی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ناشر دارالزهراء، بی تا.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، قرآن در اسلام، مصحح: محمدباقر بهبودی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، الناشر: مؤسسة الوفاء،۱۴۰۳ق، بی جا.