جابر بن سمره
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | جابر بن سَمُرَة بن عَمرو بن جُنادة بن جُنْدَب سُوائی |
| لقب | ابوعبداللّه / ابوخالد |
| نسب/قبیله | قبیله بنی سُواءَة بن عامربن صَعْصَعة |
| خویشاوندان | سعد بن ابی وَقّاص(دايی) |
| درگذشت | اختلافی در ۶۶ یا ۷۴ یا ۷۵ قمری |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | راوی حدیث اثنا عشر خلیفه |
| دیگر فعالیت‌ها | حضور در مراسم خطبه مشهور عمر در جابیه دمشق |
| آثار | روایت حدیث اثنا عشر خلیفه |
جابر بن سَمُرَة بن عَمرو بن جُنادة بن جُنْدَب سُوائی، از صحابه پیامبر (ص) و راوی حدیث اثنا عشر خلیفه است. او علاوه بر پیامبر(ص)، از امام علی(ع) و همچنین عمر بن خطاب نیز روایت کرده است. بخاری و مسلم حدیث معروف او را در صحیحین آورده‌اند. نویسندگان دیگر کتب روایی اهل سنت نیز روایاتی از او نقل کرده‌اند.
نسب و درگذشت
مورخان و رجال شناسان نام کامل وی را جابر بن سَمُرَة بن عمرو بن جُنادة بن جُنْدَب سُوائی و کنیه‌اش را ابوعبداللّه یا ابوخالد ذکر کرده‌اند.[۱] او به قبیله بنی سُواءَة بن عامربن صَعْصَعة منسوب است.[۲]
پدرش از صحابه پیامبر و مادرش خالده، خواهر سعد بن ابی وَقّاص (درگذشت: سال ۵۵ هجری قمری) صحابی معروف پیامبر(ص)، بود.[۳]از تاریخ تولد جابر اطلاع دقیقی در دست نیست. وی به همراه پدرش در رکاب دایی خود، سعد بن ابی وقاص، در فتح مدائن (۱۶ق) شرکت داشت[۴] و پس از آن با پدرش در کوفه ماندگار شد.[۵] به نوشته ذهبی،[۶] وی به هنگام ایراد خطبه مشهور خلیفه دوم در ۱۶ق در منطقه جابیه (حوالی دمشق)، حضور داشته است.[۷][یادداشت ۱]
مورخان درباره سال مرگ جابر اختلاف نظر دارند. برخی آن را در ۶۶ق[۹] و برخی در ۷۴[۱۰] یا ۷۵ق[۱۱] و در دوران خلافت عبدالملک و امارت بِشر بن مروان بر کوفه دانسته‌اند.[۱۲]
روایات
جابر ۱۴۶ حدیث از پیامبر روایت کرده که بخاری[۱۳] و مسلم بن حجاج[۱۴] تنها اندکی از آنها را صحیح دانسته‌اند.[۱۵] علاوه بر این، مؤلفانِ دیگرِ صحاح، روایاتی از وی نقل کرده‌اند.[۱۶] جابر علاوه بر پیامبر از برخی صحابه، از جمله علی بن ابی طالب، عمر بن خطّاب، ابو ایوب انصاری، سعد بن ابی وقاص و پدرش، سمرة بن عمرو نیز روایت نقل کرده است.[۱۷] راویانی چون اسودبن سعید هَمْدانی،[۱۸] تمیم بن طَرَفَه،[۱۹] حُصین بن عبدالرحمان،[۲۰] عامربن سعدبن ابی وقاص[۲۱] و ابوخالد بَجَلی نیز از وی حدیث روایت کرده‌اند.[۲۲]
حدیث دوازده خلیفه
در منابع حدیثی اهل سنّت چون صحیح بخاری[۲۳] و صحیح مسلم[۲۴]، حدیثی با اختلافاتی اندک در متن، از جابر نقل شده است که به حدیث دوازده خلیفه مشهور است. بنا بر آن، پیامبر اکرم (ص) در جمعی از اصحاب ــ از جمله جابر که کودکی خردسال بوده و پدرش ــ گفته بودند که این امت دوازده امیر خواهد داشت. به گفته جابر پیامبر در ادامه سخن خود مطلبی گفته که وی آن را نشنیده بود، اما پدرش سمره ادامه سخن پیامبر را برای او نقل کرد: این دوازده امیر جملگی از قریش هستند.[یادداشت ۲][۲۶] در منابع حدیثی امامیه به این حدیث در مقام تأییدِ اعتقاد شیعه دوازده امامی استناد شده است.[۲۷]
پانویس
- ↑ نک: ابن حِبّان، کتاب الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۵۲؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۱، ص۱۹۹.
- ↑ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ۱۹۸۲م، ص۲۷۳؛ ابن خلدون، دیوان المبتدأ، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۳۷۱.
- ↑ کلاباذی، رجال صحیح البخاری، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م، ج۱، ص۱۴۲.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۹۸؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۱، ص۲۰۴.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۲ق، ج۳، ص۱۸۶.
- ↑ نیز نک: ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۸۸-۳۸۹؛ ابن قتیبه، عیون الاخبار، ۱۹۸۵م، ج۱، ص۱۱۷.
- ↑ مستدرک حاکم، ج۲، ص۴۶۶ به نقل از: امینی، الغدیر، ج۵، ص۳۶۱؛ https://makarem.ir/maaref/l/0324248
- ↑ نک: ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۵۰؛ ابن عماد شهاب‌الدین، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ ابن عماد شهاب‌الدین، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ نک: خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ۱۴۱۵ق، ص۱۷۱؛ ابن حِبّان، کتاب الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۵۲؛ ابن منجویه، رجال صحیح مسلم، ۱۴۰۷، ج۱، ص۱۱۴.
- ↑ نک: ابونعیم، معرفة الصحابة، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۴۹؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۱، ص۲۰۴؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۹۹.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۸۳ - ۱۸۵.
- ↑ مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۲۷۵، ۳۲۱.
- ↑ نَوَوی، تهذیب الاسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۱۰۴.
- ↑ نک: ابن ماجه، سنن ابن ماجة، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۳۱۷؛ ابوداوود، سنن ابی داود، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۴۳۱؛ ترمذی، سنن الترمذی، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۱۱؛ نسائی، سنن النسائی، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۱۰۹.
- ↑ نک: ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۱، ص۱۹۹-۲۰۷؛ نک: مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۳۷.
- ↑ امین عاملی، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۴۴۱.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۹۴.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۱، ص۱۹۹-۲۰۷.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۰، ص۴۰.
- ↑ نک: ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۱، ص۱۹۹-۲۰۷.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۸، ص۱۲۷.
- ↑ مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۴۵۲ـ۱۴۵۳
- ↑ صافی، منتخب الاثر، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۳۹.
- ↑ برای منابع مختلف این حدیث و بحثی همه جانبه از آن نک: صافی، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر علیه السلام، ۱۴۲۲ق، ص۱۹-۱۰۰.
- ↑ برای نمونه نک: ابن ابی زینت، کتاب الغیبة، ۱۳۹۷ق، ص۱۰۲ـ۱۰۴، ۱۰۶ـ۱۰۷؛ ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۶۶-۶۷؛ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۱۲۶ـ۱۲۹، ۱۳۲ـ۱۳۳.
یادداشت
- ↑ از على بن رباح لخمى نقل شده است: عمر براى مردم خطبه‌اى در «جابیه» ایراد کرد و گفت : «من أراد أن یسأل عن القرآن فلیأتِ اُبیّ بن کعب، ومن أراد أن یسأل عن الحلال و الحرام فلیأتِ معاذ بن جبل، و من أراد أن یسأل عن الفرائض فلیأتِ زید بن ثابت، و من أراد أن یسأل عن المال فلیأتنی فإنّی له خازن. و فی لفظ: فإنّ الله تعالى جعلنی خازناً وقاسماً»(هر کس سؤال قرآنى دارد به ابىّ بن کعب ، و هر کس سؤال از حلال و حرام دارد به معاذ بن جبل، و هر کس سؤال از فرائض (ارث) دارد به زید بن ثابت، و هر کس سؤال از اموال دارد به من مراجعه نماید؛ زیرا من خزینه دار اموالم. و در عبارت دیگر آمده است: زیرا خداى تعالى مرا نگهبان و مُقَسِّم اموال قرار داده است) . در این خطبه ثابت و منقول از خلیفه که با سند صحیح روایت شده و راویان آن همه ثقه‌اند، اعتراف به این است که در آن علوم سه‌گانه تنها آن سه نفرِ یاد شده، مرجع خلیفه بوده‌اند و خلیفه وظیفه‌اى جز نگهبانى اموال نداشته است.[۸]
- ↑ دربرخی نقل‌ها آن چه را جابر نشنیده و پدرش برایش نقل کرده این جمله است که پیامبر(ص) فرمود همه آنان از بنی هاشم هستند.«ثم أخفى صوته، فقلت لأبي: ما الذي أخفى صوته؟قال: قال: كلهم من بني هاشم.» [۲۵]
منابع
- ابن ابی زینت، محمد بن ابراهیم، کتاب الغیبة، محقق: علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، ۱۳۹۷ق.
- ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، محقق: علی اکبر غفاری، قم، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ش.
- ابن حبّان، کتاب الثقات، محقق: محمد عبدالمعيدخان، حیدرآباد دکن، چاپ اول، ۱۳۹۳ق، ۱۹۷۳م.
- ابن حزم، جمهرة انساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۹۸۲م.
- ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر(تاریخ ابن خلدون)، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن عساکر، تهذیب تاریخ دمشق الکبیر، چاپ عبدالقادر بدران، بیروت ۱۳۷۹ق/۱۹۷۹م.
- ابن عماد شهاب‌الدین ابوالفلاح عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق: الأرناؤوط، دمشق - بیروت، دار ابن‌کثیر، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- ابن قتیبه، عیون الاخبار، چاپ یوسف علی طویل و مفید محمد قمیحه، بیروت، ۱۹۸۵م.
- ابن ماجه، سنن ابن ماجة، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- ابن منجویه، رجال صحیح مسلم، چاپ عبداللّه لیثی، بیروت ۱۴۰۷/ق۱۹۸۷م.
- ابوداوود، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- ابونعیم، احمد بن عبدالله، معرفة الصحابة، محقق: محمدحسن اسماعیل سعدنی، مسعد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- احمدبن علی نسائی، سنن النسائی، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- احمدبن محمد کلاباذی، رجال صحیح البخاری، المسمّی الهدایة و الارشاد فی معرفة اهل الثقة و السداد، چاپ عبداللّه لیثی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
- امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر، بی‌تا، بی جا، بی نا.
- خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، روایة بقی بن مخلد، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- صافی، لطف‌اللّه، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر علیه السلام، قم، دفتر مؤلف، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- صافی، لطف الله، منتخب الاثر، نشر قم: موسسه السیده المعصومه(سلام‌الله‌علیها)،۱۴۱۹ ق. ۱۳۷۷ش.
- طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبة، عباداللّه تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دار المعارف الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، محقق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، چاپ دوم، بیروت ۱۴۱۳ق/۱۹۹۳م.
- محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، بیروت، چاپ شعیب ارنؤوط، محمد نعیم عرقسوسی، و مأمون صاغرجی، ،۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح بخاری، استانبول ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- محمدبن عیسی ترمذی ، سنن الترمذی، استانبول ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، دمشق، دار الرسالة العالمية، چاپ اول، ۱۴۳۰ق.
- یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت، چاپ بشار عواد معروف، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام