کوه ثور
کوه ثَور کوهی مشهور در شهر مکه. شهرت این کوه به سبب وجود غاری است که پیامبر(ص) در آغاز هجرت به مدینه برای رهایی از دست مشرکان در لیلة المبیت به آنجا پناه برد. مشرکان تا کنار غار آمدند ولی با امداد غیبی خداوند به پیامبر(ص) دست نیافتند.
کوه ثور
کوه ثَور در جنوب مکه و مسجدالحرام[۱] و در راه یمن قرار دارد.[۲]
برخی نام این کوه را اَطحَل (رنگی شبیه خاکستر)یا ثور اَطحَل ثبت کرده‌اند، برخی از مورخان نیز به این کوه، ابوثور گفته‌اند که صحیح به نظر نمی‌رسد.[۳] بعید نیست نام‌گذاری این کوه به «ثور» (به معنای گاو) به این سبب باشد که همچون گاوی است که رو به جنوب مکه کرده است.[۴]
در قدیم از دو راه کوهستانی به کوه ثور می‌رفتند که یکی دشوار ولی کوتاه بود و و دیگری آسان ولی طولانی‌تر بود. فاصله کوه ثور تا مکه بسته به راهی بود که انتخاب می‌شد؛ از این رو، این فاصله را، به تفاوت، حدود یک فرسخ،[۵] دو سه میل[۶] و در فاصله دو ساعت راه[۷] از مکه ذکر کرده‌اند. در مسیرهای امروزه، فاصله کوه ثور تا مسجدالحرام سه تا چهار کیلومتر است.[۸]
غار ثور
غار ثَور در قله کوه قرار دارد، بر کوه‌های اطراف مسلط و به صورت صخره یا سنگی توخالی و شبیه قایقی وارونه است. ارتفاع آن از زمین کمی بیش از ۵۰۰ متر و صعود به غار بسیار دشوار و مستلزم تلاش فراوان است.[۹]
غار ثور دارای دو ورودی یا شکاف است؛ یکی غربی که بسیار تنگ است و تقریباً به کف غار چسبیده و ورود از آن خیلی دشوار است، دومی شرقی که تا حدودی پهن است و ادعا شده پس از ورود پیامبر(ص) به غار، به معجزه الاهی ایجاد شده است.[۱۰]
طول خود غار هجده وجب و پهنای قسمت میانی آن یازده وجب است.[۱۱] ارتفاع داخل غار به‌اندازه قد یک انسان و مساحتش دو و نیم مترمربع است.[۱۲] گویا رسم بر این بوده که مردم مکه، شنبه‌ها و حجاج در همه روزها از این کوه می‌توانند بازدید کنند.[۱۳]
برخی از مورخان غار ثور را که پیامبر(ص) به آن پناه برد با غار حراء که محل نزول نخستین وحی الاهی بود، اشتباه کرده‌اند.[۱۴]
حضور پیامبر(ص) در غار
پس از آنکه خداوند پیامبر(ص) را از توطئه مشرکان برای قتل او آگاه کرد، قرار شد علی(ع) در بستر پیامبر(ص) بخوابد و پیامبر(ص) شبانه مکه را به سمت یثرب ترک کند. (نک: لیلة المبیت) پیامبر(ص) برای فرار از دست مشرکان قریش که در جست وجوی او بودند به همراه ابوبکر در غار ثور پنهان شد و سه شبانه روز در آنجا بود. قرآن نیز به داستان توطئه مشرکان و خروج پیامبر اکرم(ص) از منزل خویش در مکه و پناه بردن به این غار در کوه ثور اشاره کرده است.[۱۵]
معجزات الاهی
در این غار، به برکت اقامت پیامبر اکرم(ص) در آن، معجزات متعددی روی داد، همچون تنیده شدن تار عنکبوت جلو ورودی آن و لانه کردن دو کبوتر وحشی و به روایتی روییدن درختی فرا روی پیامبر(ص).
مشرکان در جستجوی پیامبر(ص) تا در غار ثور هم آمدند اما خداوند آنان را از ورود به غار بازداشت. بدین ترتیب که قریش با دیدن تار عنکبوت و تخم کبوتر، به این نتیجه رسیدند که غار متروک است و کسی وارد آن نشده است و گرنه تار عنکبوت پاره می‌شد و تخم کبوتر می‌شکست و کبوتر نمی‌نشست.[۱۶]
تبرک جستن مردم به غار
کوه ثور از زمان اقامت سه روزه پیامبر(ص) در آن نزد مسلمانان مبارک شمرده می‌شود[۱۷] و همواره محل زیارت حاجیان بوده است.[۱۸]
با وجود دشواری بسیار و سختی ورود از دهانه تنگ غار، که پیامبر اکرم(ص) از آن داخل شده بود، مردمی که به دیدار غار می‌رفتند از باب تبرک، سعی می‌کردند از آن وارد شوند و چه بسیار کسانی که در میانه شکاف به سبب تنگی آن محبوس می‌شدند.[۱۹] میان عوام شایعه‌ای راجع به کسانی که نتوانند از شکاف غار ثور بگذرند، رواج داشت. ابن‌جبیر می‌گوید: «بیشتر مردم به دلیل دشواری ورود، از وارد شدن به آن از دهانه تنگ آن خودداری می‌کنند؛ چون گفته می‌شود هرکس نتواند وارد آن گردد، حلال زاده نیست».[۲۰]
در حدود سال ۸۰۰ و به روایتی ۸۱۰ هجری، حاکمِ وقت اقدام به گشاد کردن دهانه تنگ غار کرد تا دیگر مردم در آن محبوس نشوند.[۲۱] در دوره‌های بعد نیز حاکم مکه، بار دیگر دهانه غار را وسیع کرد.[۲۲] امروزه ارتفاع دهانه و عرض غار حدود نیم متر است.[۲۳]
پانویس
- ↑ ازرقی، ج۲، ص۲۹۴؛ حِمیری، ص۱۵۱؛ بلادی، ص۲۷، ۵۷
- ↑ ابن‌جُبَیر، ص۹۳
- ↑ رجوع کنید به ابن‌جُبَیر، ص۹۳؛ فاسی، ج۱، ص۴۵۰؛ اسدی مکی، ص۲۱۲
- ↑ بلادی، ص۲۷
- ↑ ابن‌جبیر، ص۹۳، قس ص۱۳۹ که فاصله را سه میل ذکر کرده است
- ↑ فاسی، ج۱، ص۴۵۰؛ ابن‌ظهیره، ص۳۰۰
- ↑ بَتَنُونی، ص۱۲۸
- ↑ کردی، ج۱، جزء ۲، ص۳۸۴
- ↑ ابن‌جبیر، ص۱۳۹؛ عیاشی، ج۲، ص۱۰۲۱۰۳؛ رفعت باشا، ج۱، ص۶۱، ۶۳
- ↑ ابن‌جبیر، ص۹۴، ۱۳۹۱۴۰؛ اسدی مکی، ص۲۱۳؛ عیاشی، ج۲، ص۱۰۳؛ رفعت باشا، ج۱، ص۶۲
- ↑ ابن‌جبیر، ص۱۴۰
- ↑ عیاشی، ج۲، ص۱۰۳؛ بتنونی، ص۱۳۱
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمين الشريفين وجزيرة العرب، ۱۴۲۴ق، ص۹۱۲.
- ↑ رجوع کنید به ازرقی، ج۲، ص۲۸۸؛ فاسی، ج۱، ص۴۴۸؛ ابن‌ظهیره، ص۲۹۹؛ نهروالی، ص۴۴۷ ۴۴۸
- ↑ رجوع کنید به توبه: ۴۰؛ طبری؛ نسفی، ذیل همین آیه
- ↑ ابن‌سعد، قسم ۱، ص۱۵۴؛ ابن‌جبیر، ص۹۳؛ ابن‌کثیر، ج۲، ص۲۳۹۲۴۱؛ نهروالی، ص۴۴۸۴۴۹
- ↑ نهروالی، ص۴۴۸؛ کردی، ج۱، جزء ۲، ص۳۹۳؛ بلادی، ص۵۷
- ↑ ابن‌جبیر، ص۹۳؛ فاسی، ج۱، ص۴۴۹
- ↑ ابن‌جبیر، ص۹۳، ۱۳۹؛ خلوصی، ص۱۱۷؛ قس ابن‌ظهیره، ص۳۰۰؛ نهروالی، ص۴۵۰ ۴۵۱
- ↑ رجوع کنید به فاسی، ج۱، ص۴۵۰؛ ابن‌جبیر، ص۹۴؛ نهروالی، ص۴۵۱؛ اسدی مکی، ۲۱۳؛ بلادی، ص۲۷
- ↑ رجوع کنید به فاسی، ج۱، ص۴۴۹۴۵۰؛ ابن‌ظهیره، ص۳۰۰؛ کردی، ج۱، جزء ۲، ص۳۹۵
- ↑ بتنونی، ص۱۳۱
- ↑ بتنونی، ص۱۳۱
منابع
- ابن‌جُبَیر، رحلة ابن‌جبیر، بیروت، ۱۹۸۶.
- ابن‌سعد، طبقات، (لیدن).
- ابن‌ظهیره، الجامع اللطیف فی فضل مکة و اهلها و بناء البیت الشریف، چاپ علی عمر، قاهره، ۱۴۲۳/ ۲۰۰۳.
- ابن‌کثیر، السیرة النبویة، چاپ مصطفی عبدالواحد، قاهره ۱۳۸۳۱۳۸۶/ ۱۹۶۴ ۱۹۶۶، چاپ افست بیروت، [بی تا].
- ازرقی، محمد بن عبدالله اخبار مکة و ماجاء فیها من الآثار، چاپ رشدی صالح ملحس، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳، چاپ افست قم، ۱۳۶۹ش.
- اسدی مکی، احمد بن محمد، اخبارالکرام بأخبار المسجدالحرام، چاپ حافظ غلام مصطفی، بنارس، ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
- بتنونی، محمد لبیب، الرحلة الحجازیة، قاهره، ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
- بلادی، عاتق، معالم مکة التاریخیة و الاثریة، مکه، ۱۴۰۰/۱۹۸۰.
- حمیری، محمد بن عبدالله، الروض المعطار فی خبرالاقطار، چاپ احسان عباس، بیروت، ۱۹۸۴.
- رفعت باشا، ابراهیم، مرآة الحرمین، او، الرحلات الحجازیة و الحج و مشاعره الدینیة، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- سهیلی، عبدالرحمان بن عبدالله، الروض الانف فی شرح السیرة النبویة لابن‌هشام، چاپ عبدالرحمان وکیل، قاهره، ۱۳۸۷۱۳۹۰/۱۹۶۷۱۹۷۰، چاپ افست ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
- صبری پاشا، ایوب، موسوعة مرآة الحرمين الشريفين وجزيرة العرب، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- طبری، جامع.
- عیاشی، عبداللّه بن محمد، الرحلة العیاشیة (ماءالموائد) ، [فاس] ۱۳۱۶، چاپ افست رباط، ۱۳۹۷/۱۹۷۷.
- فاسی، محمد بن احمد، شفاء الغرام بأخبار البلدالحرام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
- کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم لمکة و بیت اللّه الکریم، بیروت، ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
- نسفی، عبداللّه بن محمد، تفسیر القرآن الجلیل، المسمی بمدارک التنزیل و حقائق التأویل، بیروت، دارالکتاب العربی، [بی تا].
- نهروالی، محمد بن احمد، کتاب الاعلام باعلام بیت اللّه الحرام، در اخبار مکة المشرفة، ج۳، چاپ فردیناند ووستنفلد، گوتینگن، ۱۸۵۷، چاپ افست بیروت، ۱۹۶۴.
پیوند به بیرون