الائمة الاثنا عشر (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابن طولون دمشقی (متوفای ۹۵۳ ق) |
| موضوع | دوازده امام (ع) |
| سبک | تاریخی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | رضی |
ألأئمةُ الإثنا عَشَر یا ألشّذَراتُ الذّهَبیة فی تَراجِم الائمةِ الإثنی عَشَر عِندَ الإمامیة، کتابی عربی، تألیف محمد بن طولون، عالم اهل سنت. کتاب، خلاصه‌ای از شرح حال ائمه دوازده‌گانه شیعه است. مؤلف درباره هر امام روند یکسانی را رعایت کرده و به ولادت، وفات، فضائل، راویان و فرزندان آنان اشاره کرده است. این اثر در میان نویسندگان پس از خود شهرت چندانی نداشته است.
درباره مؤلف
ابوعبدالله شمس‌الدین محمد بن علی بن احمد بن علی بن خمارویه بن طولون حنفی که در انتساب به جد اعلایش «ابن طولون» شهرت دارد، در سال ۸۸۰ق در صالحیه دمشق متولد شد. جد او «خمارویه بن طولون»، از ترکان و مادرش «اَزدان»، زنی رومی و پدرش علاءالدین علی، مردی زاهد و صوفی‌منش بوده است. ابن طولون به کسب علوم مختلف همت گماشت. فقه حنفی را که مذهب پدران وی بود فرا گرفت. علوم حدیث، اصول فقه، تفسیر و علومی همچون هیئت، هندسه، فلک را نیز آموخت. او گرایش به تصوف داشت و در این زمینه نیز کتاب‌هایی تدوین کرد. وی بیشتر در مدارس و خانقاه‌ها می‌زیست و مدت‌ها سمت امامت، ریاست و نظارت خانقاه‌ها را عهده‌دار بود. او در تمام عمر بدون خانه و خانواده و همسر زیست. وی در ٩٥٣ق درگذشت.[۱]
انگیزه تألیف
انگیزه ابن طولون برای نگارش این اثر، محبت وی به اهل بیت بوده است. این در حالی است که وی در مقدمه کتاب بر صحابه به ویژه خلفای نخست درود می‌فرستد. سپس شعر عالم شافعی مذهب، ابو الفضل یحیی بن سلامه حصکفی (متوفای ۵۵۱)، را که در موضوع دوازده امام سروده را در پنج صفحه می‌آورد. در این شعر ضمن تجلیل و تکریم فراوان از ائمه (ع) در برخی ابیات آن، بر این تاکید می‌کند که اظهار ارادت به خاندان پیامبر، هرگز به معنای پذیرش یا موافقت با معتقدات مذهب شیعه نیست.[۲]
روش تألیف
ابن طولون در ارائه اطلاعات برای هر امام ساختار یکسانی را رعایت کرده است. ابتدا توضیحاتی درباره نام، کنیه، زمان ولادت و وفات و کسانی که از وی روایت کرده‌اند ارائه می‌دهد، سپس به فضائل امام می‌پردازد و در پایان فرزندان امام را برمی‌شمرد.[۳]
ابن طولون می‌نویسد که شرح حال ائمه را بر اساس پدر و پسر مرتب کرده و پشت سر هم آورده است. هر چند درباره شیعیان تبریز آن روزگار می‌نویسد که ائمه را بر اساس افضلیت مقدم و یا موخر می‌کنند. اما این که ترتیب ایشان چگونه بوده و کدام امام مقدم بر دیگری می‌شده را ننوشته است. ابن طولون در ادامه سروده خویش درباره ائمه را آورده و در پایان کتاب چندین روایت متصل خویش را که به ائمه منتهی می‌شود را نقل کرده است.[۴]
منابع کتاب
وی برای تدوین این کتاب از منابعی همچون طبقات ابن سعد، تاریخ بغداد، تاریخ مدینه دمشق، تهذیب الاسماء و اللغات، مروج الذهب اثر مسعودی، المعارف نوشته ابن قتیبة، ربیع الابرار، کامل مبرد، تاریخ میافارقین و کتاب‌های دیگر مانند صحیح مسلم، بخاری و ترمذی بهره برده است.[۵]
جایگاه اثر
این کتاب در میان نویسندگان بعدی اعم از شیعه یا سنی شهرت و رواج چندانی نداشته و مورد مراجعه آنان قرار نگرفته است. در میان عالمان شیعه، فقط مرعشی نجفی در ملحقات احقاق الحق مواردی را از این کتاب نقل کرده است.[۶]
نسخ
پانویس
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای دوازده امام در میراث مکتوب اهلسنت، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۳۴۵.
- ↑ ابن طولون، الائمة الاثنا عشر، منشورات الرضی، ص۳۹-۴۴.
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای دوازده امام در میراث مکتوب اهلسنت، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۳۴۹.
- ↑ ابن طولون، الائمة الاثنا عشر، منشورات الرضی، ص۱۱۸ به بعد.
- ↑ ابن طولون، الائمة الاثنا عشر، منشورات الرضی، ص۲۸.
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای دوازده امام در میراث مکتوب اهلسنت، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۳۵۰.
- ↑ طباطبایی، اهل البیت فی المکتبة العربیة، ۱۴۱۷ ق، ص ۶۱.
منابع
- ابن طولون، شمس الدین محمد، الائمة الاثنی عشر، تحقیق صلاح الدین المنجد، قم، منشورات الرضی، بی‌تا.
- طباطبایی، عبدالعزیز، أهل البیت فی المکتبة العربیة، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
- داداش‌نژاد، منصور، سیمای دوازده امام در میراث مکتوب اهلسنت، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۵ش.