اطلس شیعه (کتاب)

اطلس شیعه

اطلاعات کتاب
نویسنده	رسول جعفریان
موضوع	شیعه
زبان	فارسی
اطلاعات نشر
ناشر	سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح
تاریخ نشر	۱۳۸۷ش

اطلس شیعه کتابی به زبان فارسی نوشته رسول جعفریان، اثری تألیفی - پژوهشی است که هدف اصلی آن، ارائه تصویری جغرافیایی و تاریخی از شیعه در تاریخ اسلام از آغاز تا به امروز (سال ۱۳۸۷ش) است. در این کتاب، تلاش شده است تا تاریخ شیعه در قالب نقشه‌های جغرافیایی ارائه شده و حدود پیشرفت تشیع در هر مقطع تاریخی و در هر نقطه جغرافیایی نشان داده شود. اطلس شیعه، جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را از آن خود کرده و به زبان عربی هم ترجمه شده است.

نویسنده

مقالهٔ اصلی: رسول جعفریان

رسول جعفریان در سال ۱۳۴۳ش در خوراسگان از توابع استان اصفهان متولد شد. دوره دبستان را در خوراسگان و دوره راهنمایی را در اصفهان گذراند سپس به دروس دینی علاقه‌مند شده و وارد حوزه علمیه شد. در سال ۱۳۵۷ش، برای ادامه تحصیلات حوزوی، به شهر قم رفت. در قم در دروس اساتیدی چون عبدالله جوادی آملی، محمدتقی مصباح یزدی، حسن ممدوحی، محمدعلی گرامی و جعفر مرتضی جبل عاملی شرکت کرد. در سال ۱۳۵۹ش به تدریس معارف اسلامی و تاریخ اسلام در دانشگاه‌های اصفهان و تهران مشغول شد. اولین اثر جعفریان در سال ۱۳۶۴ش تحت عنوان «پیش درآمدی بر شناخت تاریخ اسلام» منتشر شد و از آن پس تاکنون، ضمن همکاری با مؤسسات پژوهشی و تأسیس کتابخانه اسلام و ایران در قم، در زمینه تألیف، تصحیح، ترجمه و نیز تحقیق در تاریخ اسلام، ایران و تشیع همچنان ادامه می‌دهد از وی آثار فراوانی در این زمینه منتشر شده است. وی مدتی نیز رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی بود و هم‌اکنون مسئول کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران است.

هدف تألیف

مؤلف کتاب، هدف اصلی نگارش این اثر را ارائه یک تصویر تاریخی و جغرافیایی از مذهب تشیع می‌داند که روند توسعه و سیر تحول و تطور شیعه را تا روزگار امروز (سال ۱۳۸۷ش) در برمی‌گیرد. وی می‌گوید: «با اینکه در این اثر، تشیع به معنای وسیع آن مورد توجه بوده و اخبار زیدیه، اسماعیلیان و علویان نیز درج شده اما جریان اصیل تشیع، جریان معتدل شیعه است که همان مذهب امامیه بوده و با همه هجوم‌ها به آن در طول تاریخ، تلاش کرده که با دیگر مسلمانان همزیستی داشته باشد.»

چگونگی شکل‌گیری کتاب

به‌گفته جعفریان، پیشنهاد اطلس شیعه را آیت‌الله خامنه‌ای ارائه کرد و طرح اجرایی آن در سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح کلید خورد. این کتاب از تعریف و تاریخ شیعه در قرن اول آغاز شده و پس از آن دوره به دوره همراه با تقسیم‌بندی حوزه‌های جغرافیایی جهان اسلام، تاریخ شیعه را مورد بحث قرار داده است. کتاب اطلس شیعه تلاش کرده است تا در هر قسمت، اهداف زیر را محقق سازد:

1. ارائه موارد تاریخی و توضیحی درباره حضور شیعیان در یک ناحیه موردنظر.
2. ترسیم نقشه‌های جغرافیایی برای نشان دادن موقعیت و جمعیت تقریبی هر منطقه.
3. ایجاد جدول‌هایی برای برخی مشخصات مانند امیران خاندان‌ها.

طراحی نقشه‌ها

نقشه‌های خام کتاب با استفاده از حدود سه‌هزار نقشه قدیمی و جدید، توسط نگارنده و همکاران او فراهم می‌شد و سپس در اختیار سازمان نیروهای مسلح قرار می‌گرفت تا کارشناسان متخصص براساس اطلاعات تاریخی و مذهبی آن را طراحی کنند. اساس کار در ثبت نقشه‌ها، ثبت نشانه‌های تشیع بوده که شامل حضور احتمالی امامان، امامزادگان و سادات، علمای معروف و خاندان‌های مشهور در آن منطقه و وجود مدارس علمی، مساجد و محلاتی که به نام شیعه شهرت داشتند، می‌گردید.

فصل‌ها

1. آغاز تشیع، از تعریف شیعه شروع و تا بیان فرقه های شیعه ادامه یافته است.
2. امامان شیعه، شامل زندگی معصومین با ارائه مطلب و نقشه درباره زندگی هر امام است.
3. تشیع در شهرهای ایران: در این فصل، برای هر شهر از شهرهای اصلی شیعه مذهب، نقشه و متن ارائه شده و گاه به خاندان‌های مهم شیعه هر ناحیه مانند قم، کاشان، آوه، نیشابور، سبزوار، جرجان، استراباد، اهواز، اصفهان، کرج، قزوین، ری و ورامین نیز پرداخته شده است.
4. دولت‌های شیعه در ایران، که بزرگ‌ترین فصل کتاب بوده و نخستین آن‌ها دولت علویان طبرستان و پایان آن عصر امام خمینی است. در این میانه، از دولت‌هایی چون آل بویه، اسماعیلیه، ایلخانان، سربداران، مرعشیان، صفویان، قاجار تا انقلاب اسلامی سخن به میان آمده است.
5. تشیع در عراق، از شهرهای کوفه، واسط، بصره، موصل، دیاله و بغداد سخن گفته شده و با گذر از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی شیعه، به زمان حال رسیده و از بغداد عصر جدید و دولت شیعی کنونی عراق نیز سخن گفته شده است.
6. تشیع در جزیرة العرب، درباره شیعیان مدینه و همین طور منطقه شرقیه یعنی احساء و قطیف سخن گفته شده است. پس از آن، از بحرین و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند قطر، امارات، کویت و عمان نیز سخن به میان آمده و بخش قابل توجهی نیز به یمن و زیدیه اختصاص داده شده است.
7. تشیع در شامات، از ورود تشیع به شام به ویژه حلب سخن گفته شده و سپس از شهرهای سوریه از جمله دمشق و نیز از علویان و در پایان از شیعیان لبنان تا زمان حاضر بحث شده است.
8. تشیع در آفریقا: بخش عمده آن به علویان ادریسی و دولت فاطمی اختصاص دارد و پس از آن به رسوخ و نفوذ تشیع در کشورهای آفریقایی که عمدتا در یکصد سال اخیر به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران بوده بحث شده است.
9. تشیع در هند، پاکستان و افغانستان، به تفصیل از دولت‌های شیعی در حیدرآباد و مناطق دیگر هند و نیز نواب‌های شیعی حاکم بر برخی از نواحی و همین طور شیعیان کشمیر و سپس پاکستان بحث شده است. برای هر بحث و متن تاریخی، چندین نقشه تاریخی ارائه شده است. در پایان این بخش، از نفوذ تشیع در کشورهای مالزی، اندونزی و تایلند نیز سخن گفته شده است.
10. تشیع در قفقاز و ترکیه، از شیعیان آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، داغستان، استانبول و دیگر شهرهای ترکیه سخن گفته شده و بحثی نیز درباره علویان صورت گرفته است.
11. تشیع در اروپا، بیشتر مربوط به قرن اخیر است. در این فصل از شیعیان بریتانیا، آلمان، فرانسه، ایتالیا، هلند، سوئیس و بلژیک به اجمال بحث شده است.
12. تشیع در آمریکا و کانادا، از چگونگی ورود تشیع به آن‌ها، تعداد شیعیان و معرفی برخی از مؤسسات و تشکل‌های شیعی سخن به میان آمده است.

ترجمه اطلس شیعه به زبان عربی

• کتاب با تعریف شیعه آغاز شده و بهترین تعریف از ابان بن تغلب از شاگردان امام باقر و امام صادق(ع) است که شیعه را کسانی دانسته که هنگام اختلاف مردم در روایت از رسول خدا(ص) آن چه را علی بن ابی طالب بگوید می‌پذیرند و هنگام اختلاف در روایت از علی(ع) هر چه را جعفر بن محمد بگوید می‌پذیرند. مطلب پایانی کتاب درباره تشیع در گویان کشوری کوچک در آمریکای لاتین است.پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریج تشیع در این کشور رواج پیدا کرده است

چاپ و ترجمه

این کتاب که در قطع رَحلی بزرگ در ۷۲۴ صفحه تدوین شده و در سال ۱۳۸۷ش توسط سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح به چاپ رسید.
«اطلس شیعه» به درخواست آیت‌الله سیستانی و با حمایت مرکز آکادمی لِلأبحاث به زبان عربی ترجمه و با همکاری مؤسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین‌المللی الهُدی منتشر شده است.
نسخه نرم‌افزاری کتاب اطلس شیعه نیز منتشر شده است.

کتاب سال

کتاب اطلس شیعه در بیست و هفتمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، این عنوان را در حوزه تاریخ، از آن خود کرد.