قتل صبر
قتل صَبْر یا زجرکُشی، به معنای کشتن فرد با شکنجه و آزار شدید که در اسلام از آن نهی شده است. برخی از بزرگان شیعه مانند امام حسین(ع)، مسلم بن عقیل، حُجْر بن عَدِی، رُشَید هَجَری و عَمرو بن حَمِق به قتل صبر کشته شده‌اند. گروه داعش نیز در کشتار اِسپایکر ۱۷۰۰ جوان شیعی را با دست بسته سر بریدند.
بنی‌اُمیه در کشتن دوست‌داران امام علی(ع) از این روش استفاده کردند. فقیهان شیعه به‌کار‌گیری قتل صبر را در کشتن اسیری که مستحق قتل است، مکروه می‌دانند.
مفهوم‌شناسی
در اصطلاح فقهی قتل صبر را حبس فرد برای کشتن وی دانسته‌اند.[۱] صاحب‌جواهر منظور از حبس در تعریف فقها را بستن دست و پای فرد در حال کشتن او دانسته[۲] و محمدتقی بهجت نیز به همین شیوه اشاره کرده است.[۳] قتل صبر را به زجر‌کش‌کردن، کشتن در انظار عمومی و کشتن پس از تهدید هم تفسیر کرده‌اند.[۴] قتل صبر، در تعریفی دیگر حبس و بستن حیوان یا فرد و پرتاب‌كردن سنگ يا غير آن به سوى او تا كشته‌شدن دانسته شده است. در اصطلاح فقهی حیوانی که برای کشته‌شدن حبس شود مَصبوره نام دارد.[۵] واژهٔ صبر در ترکیب قتل صبر به معنای درنگ و حبس[۶] یا اجبار[۷] به کار می‌رود.
اهمیت و جایگاه
روایت شده پیامبر(ص) از قتل صبر نهی کرده است.[۸] گفته‌شده بنی‌امیه برای کشتن بسیاری از دوستان امام علی(ع) از این روش استفاده کردند. هدف از این نوع کشتن را ایجاد رعب و وحشت در عرصه نظامی دانسته‌اند.[۹] بر اساس روایتی از امام صادق(ع) پیامبر هیچ مردی جز عُقبَة بن ابی‌مُعَیط را به قتل صبر نکشت.[۱۰] صاحب‌جواهر احتمال داده کشتن عقبه به دلیل وجود غرضی مهم‌تر باشد و به همین خاطر این اتفاق با حکم کراهت قتل صبر ناسازگاری ندارد.[۱۱] فقیهان در ضمن مباحث جهاد، اطعمه و اشربه و حدود درباره قتل صبر نظر داده‌اند.[۱۲]
احکام فقهی
فقیهان شیعه در کتاب‌های خود به بیان احکام قتل صبر پرداخته‌اند، از جمله:
- کشتن اسیر مستحق قتل با روش قتل صبر مکروه است.[۱۳] به گفته صاحب‌جواهر، در این مسئله نظر مخالفی از فقیهان نیافته است.[۱۴]
- خوردن گوشت حیوان مصبوره حرام است. مصبوره حیوانی است که به قتل صبر جان دهد، بدین گونه که ابتدا بسته شده یا علاوه بر آن مجروح شده و سپس بمیرد.[۱۵]
- ذبح حیوان در حال نظاره حیوان دیگر که ذبح صبر نامیده شده، مکروه است.[۱۶] شیخ طوسی این کار را حرام دانسته است.[۱۷]
- به فتوای ابوالصلاح حلبی کشتن لواط‌کننده محکوم به قتل، به قتل صبر جایز است، البته در صورتی که ولیّ فردی که با او لواط شده اجرای حد را خواستار شود.[۱۸] همچنین به نظر وی اگر مرد عاقلی سه‌بار به دلیل سه‌مرتبه لواط شلاق بخورد، در ارتکاب چهارم می‌توان از مجازات قتل صبر برای او استفاده کرد.[۱۹] از نظر او فرد خُنثی که لباس زنانه بپوشد و مشهور به زنا‌دادن باشد نیز همین حکم را دارد.[۲۰]
کشتگان به قتل صبر
بر اساس گزارشات تاریخی، جمعی از شیعیان و بزرگان آنان به قتل صبر کشته شده‌اند، از جمله:
- امام حسین(ع): مطابق نقل ابن‌طاووس، امام سجاد(ع) در خطبه خود در کوفه هنگام معرفی خویش گفت: «من پسر کسی هستم که او را به قتل صبر کشتند».[۲۱]
- مسلم بن عقیل: بر اساس گزارشات تاریخی، ابن زیاد او را به قتل صبر کشت.[۲۲]
- محمد بن قاسم ملقب به صوفی مردی فقیه و زاهد بود. وی در قرن سوم قمری در طالقان بر ضد معتصم عباسی قیام کرد و در نهایت دستگیر و به قتل صبر کشته شد.[۲۳]
- حجر بن عدی: او در سال ۵۳ق به دستور معاویه به قتل رسید و به گزارش مسعودی مورخ، حجر بن عدی اولین مسلمانی است که با قتل صبر کشته شد.[۲۴]
- عمرو بن حمق: راضی آل‌یاسین، محقق شیعی نام وی را در شمار کشتگان به قتل صبر آورده است. معاویه حکم به قتل وی با نُه ضربه داده بود که در اثر ضربه اول یا دوم جان داد.[۲۵]
- عبدالله بن یحیی حضرمی و یارانش: محمد بن بحر شیبانی در کتابش، الفروق بین الاباطیل و الحقوق گزارش کرده که با دستور معاویه، حضرمی و یارانش به دلیل شدت محبت و نقل فضیلت و یاد امام علی(ع) با قتل صبر گردن زده شدند.[۲۶]
- رشید هجری: طبق نقل شیخ مفید، زیاد بن ابیه دستور داد دست و پاها و زبان رشید را قطع کردند و سپس او را به دار آویختند.[۲۷]
- جُوَیریَة بن مُسْهِر عبدی: به گزارش ابن‌ابی‌الحدید، زیاد بن أبیه، جویریه را دستگیر کرد و پس از قطع دست و پا او را به دار آویخت.[۲۸]
- اَوفی بن حصن: وی هم به گفته راضی آل‌یاسین توسط زیاد بن ابیه و با قتل صبر کشته شد.[۲۹]
- ۱۷۵ غواص ایرانی: در سال ۱۳۶۵ش و در زمان جنگ عراق با ایران، تعداد ۱۷۵ غواص ایرانی به دست نیروهای عراقی اسیر شدند. این افراد با دست و پای بسته زنده به گور شدند.[۳۰]
- کشتار اسپایکر: به گفته قاسم سلیمانی در سال ۱۳۹۳ش گروه داعش ۲۲۰۰ نفر از جوانان دانشکده نظامی اسپایکر عراق را به صورت دست‌بسته سر بریدند و تیرباران کردند. گزارش شده ۱۷۰۰ نفر از آنان شیعه بودند.[۳۱]
پانویس
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۱۳۳؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۱۳۳.
- ↑ بهجت، جامع المسائل، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۳۹۴.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۲.
- ↑ علامه مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۲۴۵.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۰۲.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۴۳۸.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۱۹.
- ↑ یوسف وند، «بررسی جزایی قتل صبر دشمن در عرصه جهاد دفاعی»، ص۳۰۰.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۱۷۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۱۳۱.
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۵ش، ج۶، ص۴۹۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۱۳۱؛ بهجت، جامع المسائل، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۳۹۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۱، ص۱۳۱.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۱۵؛ بهجت، جامع المسائل، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۵۴۶.
- ↑ شهید اول، الدروس الشرعیه، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۱۶؛ ابن‌ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۰۹.
- ↑ شیخ طوسی، النهایه، ۱۴۰۰ق، ص۵۸۴.
- ↑ ابوالصلاح حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۴۰۸.
- ↑ ابوالصلاح حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۴۰۹.
- ↑ ابوالصلاح حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۴۰۳ق، ص۴۰۹.
- ↑ ابن‌طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۵۷.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۱.
- ↑ مقرم، «مقدمة المقرم»، در خصائص الائمه، ۱۴۰۶ق، ص۲۱.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳.
- ↑ آل‌یاسین، صلح الحسن، مؤسسه اعلمی، ص۲۴۴ ـ ۲۴۵.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۴، ص۲ و ۹.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۲۵ ـ ۳۲۶.
- ↑ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۲۹۱.
- ↑ آل‌یاسین، صلح الحسن، مؤسسه اعلمی، ص۳۴۹.
- ↑ «روایت افسر عراقی از به شهادت رسیدن ۱۷۵ غواص ایرانی با دستان بسته»، سایت همشهری آنلاین.
- ↑ «روایت روزی که دجله به خون نشست»، خبرآنلاین.
منابع
- آل‌یاسین، راضی، صلح الحسن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
- ابن‌ابی‌الحدید، عبد الحمید، شرح نهج البلاغه، قم، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق/۱۳۶۳ش.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، اللهوف علی قتلی الطفوف، تهران، جهان، چاپ اول، ۱۳۴۸ش
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة والنشر ـ دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- بهجت، محمدتقی، جامع المسائل، دفتر آیت‌الله بهجت، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
- ابن‌ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- ابوالصلاح حلبی، تقی الدین بن نجم الدین، الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانه عمومی امیرالمؤمنین(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۹ق.
- «روایت افسر عراقی از به شهادت رسیدن ۱۷۵ غواص ایرانی با دستان بسته»، سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۹ دی ۱۴۰۳ش.
- «روایت روزی که دجله به خون نشست»، خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۴ خرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۹ دی ۱۴۰۳ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۳ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۴ق.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، اول، ۱۳۹۵ش.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، مؤسسه دار الهجره، ۱۴۰۹ق.
- مقرم، سید عبد الرزاق، «مقدمة المقرم»، در خصائص الائمه، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۶ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- یوسف‌وند، حبیب، «بررسی جزایی قتل صبر دشمن در عرصه جهاد دفاعی»، در مجله علوم انسانی و اسلامی در هزاره سوم، شماره ۳، بهار ۱۴۰۰ش.