جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
P.motahari (بحث | مشارکت‌ها) جز ←ویژگی‌ها |
P.motahari (بحث | مشارکت‌ها) جز ←ویژگی‌ها |
||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
* جامعیت. انگیزه نویسنده در نوشتن کتابی جامع در زمینه فقه، سبب شده است به کابردی بودن مسائل کمتر توجه کند. از این رو مسائل غیرکابردی را نیز مطرح کرده است؛ مانند احکام بردگان و کنیزان.<ref>عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۳.</ref> | * جامعیت. انگیزه نویسنده در نوشتن کتابی جامع در زمینه فقه، سبب شده است به کابردی بودن مسائل کمتر توجه کند. از این رو مسائل غیرکابردی را نیز مطرح کرده است؛ مانند احکام بردگان و کنیزان.<ref>عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۳.</ref> | ||
* در نقل احادیث، غالباً منابع آنها ذکر نشده است.<ref>عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۳.</ref> | * در نقل احادیث، غالباً منابع آنها ذکر نشده است.<ref>عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۳.</ref> | ||
* سلسله‌سند روایات در آن ذکر نشده است؛ بلکه احادیث تنها با عنوان‌هایی چون [[حدیث صحیح|صحیحه]]، معتبره، | * سلسله‌سند روایات در آن ذکر نشده است؛ بلکه احادیث تنها با عنوان‌هایی چون [[حدیث صحیح|صحیحه]]، معتبره، [[حدیث حسن|حسنه]]، [[حدیث موثق|مُوَثَّقه]]، [[حدیث مرسل|مُرسَله]] و [[حدیث ضعیف|ضعیفه]] توصیف شده‌اند.<ref>عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۷.</ref> | ||
* در روایت‌های طولانی غالباً تنها بخشی که مورد نیاز بوده ذکر شده است.<ref>عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۷.</ref> | * در روایت‌های طولانی غالباً تنها بخشی که مورد نیاز بوده ذکر شده است.<ref>عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۷.</ref> | ||
* تحقیق فراوان برای ارائه دیدگاه‌های گوناگون فقیهان مختلف.<ref>عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۸.</ref> | * تحقیق فراوان برای ارائه دیدگاه‌های گوناگون فقیهان مختلف.<ref>عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۸.</ref> | ||
نسخهٔ ۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۶:۲۱
 | این مقاله هم‌اکنون در دست ویرایش است.
این برچسب در تاریخ ۱۶ تیر ۱۴۰۰ توسط کاربر:P.motahari برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از پنج روز از آخرین ویرایش مقاله میگذرد میتوانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید. |
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمد حسن نجفی |
| تاریخ نگارش | قرن سیزدهم هجری |
| موضوع | فقه |
| سبک | استدلالی |
| مجموعه | ۴۳ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | جامعه مدرسین قم |
جَواهرُ الْکَلام فی شَرْحِ شَرائعِ الْاسْلام یا جواهر الکلام کتابی فقهی، اثر فقیه شیعه محمدحسن نجفی، مشهور به صاحب جواهر (درگذشته ۱۲۶۶ق). این کتاب، شرحی مبسوط بر شرایع محقق حلّی (درگذشته ۶۷۶ق) است و دوره کاملی از فقه استدلالی به شمار می‌آید. مطالب این کتاب بسیار گسترده است. جواهر الکلام دیدگاه‌ها و استدلالهای فقیهان گذشته را در اختیار پژوهشگران فقه قرار داده است.
نویسنده
محمدحسن نجفی، نویسنده جواهر الکلام، از فقهای بزرگ شیعه قرن سیزدهم قمری است.[۱] او به ریاست عامه شیعیان رسید[۲] و استاد فقیهان بنامی چون ملا علی کنی، میرزا حبیب‌الله رشتی، جعفر شوشتری و محمدحسن مامقانی بود.[۳]
اهمیت کتاب
آقا بزرگ تهرانی و سید محسن امین جواهرالکلام را کتابی بی‌نظیر توصیف کرده‌اند. به‌گفته این دو، جواهر کتابی جامع است و از اول تا انتهای فقه را شامل می‌شود، بسیار استدلالی است، دقیق نوشته شده و دیدگاه‌های فقهی مختلف در آن گردآوری شده است.[۴]
از شیخ انصاری نقل کرده‌اند که «يكفي للمجتهد في أهبته وعدة تحصيله نسخة من الجواهر وأخرى من الوسائل مع ما قد يحتاج اليه أحيانا من النظر في كتب الأوائل.»[۵]
به‌گفته محسن امین، مجتهدان و طلاب حوزه‌های عملیه همواره به این کتاب نیاز داشته‌اند.[۶] اهمیت کتاب چنان است که از نویسنده مشهورتر شده و او را با نام «صاحبجواهر» (نویسنده کتاب جواهر) می‌شناسند.[۷]
صاحب جواهر در این کتاب، (اولا)در پی توضیح و بیان دقایق و لطایف، ذکر مستندات، نقادی کتاب شرائع 2 و نقد شروح دیگر آن و(ثانیا)نقل و نقد اقوال دیگر بزرگان فقه و بیان مدارک آنها و(ثالثا)ذکر و اثبات نظریه خود در مسائل فقهی است.[۸]
انگیزه تألیف
صاحبجواهر در مقدمه کوتاهی که بر جواهر نوشته انگیزه‌اش از تألیف کتاب را توضیح داده است. به گفته او، از آنجا که شرایعالاسلام کتابی جامع، دقیق و الگویی برای فقیهان بوده است، تصمیم گرفته است شرحی بر آن بنویسد تا نکات مهم و سودمند پنهان آن را آشکار کند، خطاهای شارحان آنر ا گزارش دهد و با توضیح مناسب مطالب و ذکر و دیدگاه‌های گوناگون فقهی و و دلایلشان کتاب را از حالت اجمال درآورد.[۹]
محمدحرزالدین در معارف‌الرجال نوشته است صاحبجواهر ابتدا قصد نوشتن شرحی بر شرایع نداشته است؛ بلکه تنها می‌خواسته دیدگاه‌های فقیهان را در مسائل فقهی برای استفاده شخصی یادداشت کند.[۱۰]
محتوا و ساختار
جواهرالکلام کتابی بسیار مفصل در فقه شیعه و مانند دایرةالمعارفی است که همه ابواب فقه را دربرگرفته است. گفته‌اند که در جامعیت مطالب پیش و پس از جواهر کتابی همچون جواهر وجود نداشته است.[۱۱]
جواهرالکلام چنان‌که نام کاملش نشان می‌دهد (فی شرح شرائع الاسلام) شرح کتاب شرایعالاسلام نوشته محقق حلّی (درگذشته ۶۷۶ق) است. از این رو، ساختاری مانند آن دارد و مثل آن، به چهار بخش کلی عبادات،[۱۲] عقود،[۱۳] ایقاعات[۱۴] و احکام[۱۵] تقسیم شده است.
ویژگی‌ها
برخی از ویژگی‌های کتاب جواهر به شرح زیر است:
- جواهر شرحی مَزجیّ بر شرایع است؛ یعنی در آن، متن شرایع ضمن شرحِ شارح آمده و هر دو متن یکی شده‌اند.[۱۶]
- باوجود شرح مزجی بودن کتاب و اینکه متنی تخصصی و علمی است، نسبت به دیگر نوشته‌های فقهی، ادبیاتی ساده و شیوا دارد.[۱۷]
- جامعیت. انگیزه نویسنده در نوشتن کتابی جامع در زمینه فقه، سبب شده است به کابردی بودن مسائل کمتر توجه کند. از این رو مسائل غیرکابردی را نیز مطرح کرده است؛ مانند احکام بردگان و کنیزان.[۱۸]
- در نقل احادیث، غالباً منابع آنها ذکر نشده است.[۱۹]
- سلسله‌سند روایات در آن ذکر نشده است؛ بلکه احادیث تنها با عنوان‌هایی چون صحیحه، معتبره، حسنه، مُوَثَّقه، مُرسَله و ضعیفه توصیف شده‌اند.[۲۰]
- در روایت‌های طولانی غالباً تنها بخشی که مورد نیاز بوده ذکر شده است.[۲۱]
- تحقیق فراوان برای ارائه دیدگاه‌های گوناگون فقیهان مختلف.[۲۲]
آراء فقهی خاص
برخی از مهم‌ترین دیدگاه‌های فقهی که نجفی در کتاب جواهر مطرح کرده است، عبارت‌اند از:
جایگاه کتاب نزد علمای شیعه
گفته شده جواهر الکلام پس از نهضت علمی محمد باقر بهبهانی و در زمان اوج رشد و شکوفایی علمی حوزه‌های علمیه شیعه تألیف شده است. محمدرضا مظفر معتقد بود جواهر الکلام، به لحاظ گستردگی و احاطه بر دیدگاه‌ها و استدلالهای علما و دقت علمی، بی‌نظیر است.[۲۷]
جواهرالکلام به علت ویژگی‌های منحصر به فردش بااقبال عالمان شیعه مواجه شد. برخی آن را بزرگ‌ترین اثر فقهی دانسته‌اند.[۲۸] مرتضی مطهری جواهر را مظهر نبوغ یک انسان شمرده است.[۲۹] برخی نیز گفته‌اند که هیچ فقیهی برای استنباط فقهی از جواهر بی‌نیازنیست و با داشتن آن، به کتاب دیگری نیاز چندانی ندارد.[۳۰]
شهرت و مقبولیت جواهرالکلام، چنان فراگیر شد که نام نویسنده، تحت الشعاع آن قرار گرفت و نجفی در زبان فقها، به صاحب جواهر معروف شد. دیدگاه‌ها و استدلالهای صاحب جواهر در این کتاب، پس از وی، همواره مورد توجه نوشته‌های فقهی و محافل علمی فقهای شیعه، بوده است.[۳۱]
شرح‌ها و حواشی
شروح و حواشی متعددی بر جواهرالکلام یا بخش‌هایی از آن نگاشته شده است. برخی از شروح جواهر به نقل از الذریعه عبارت است از:
- الانصاف فی تحقیق مسائل الخلاف، اثر محمد طاها نجف تبریزی؛
- بحرالجواهر، از علی بن باقر بروجنی؛
- الهدایه الی‌المرام من مبهمات جواهر الکلام، نوشتهٔ سیدمحمدباقر موسوی همدانی (قم ۱۳۷۹ش).[۳۲]
آیت‌الله بروجردی، ابوتراب خوانساری، سید عبدالله بهبهانی، ملا علی کنی، زین‌العابدین مازندرانی و علی بن محمد مرعشی نیز بر جواهر حاشیه نوشته‌اند.[۳۳][۳۴]
پژوهش‌ها در زمینه کتاب
برخی از پژوهش‌هایی که در زمینهٔ کتاب جواهر الکلام، انجام شده است، به شرح زیر است:
- فهرست کامل جواهر الکلام(تهران۱۳۲۲ش)، از علی بن زین‌العابدین مازندرانی؛[۳۵]
- البدر الزاهر فی تراجم اعلام کتاب الجواهر(قم۱۴۲۴ق)، نوشتهٔ ناصر کرمی. این کتاب شرح حال اَعلام مهم در جواهر را بررسی کرده است؛
- معجم فقه الجواهر(بیروت۱۴۱۹ق)؛
- جواهرالکلام فی ثوبه‌الجدید، تحقیق: مؤسسهٔ دایره المعارف فقه اسلامی.[۳۶] از این اثر تا سال ۱۳۹۲ش، نًه جلد انتشار یافته است.[۳۷]
وضعیت نشر
به نوشته آقا بزرگ طهرانی،[۳۸] نسخه اصلی جواهرالکلام که مؤلف آن را تصحیح کرده بود، ۴۴ جلد داشته است. هم‌اکنون نسخه‌های خطی متعددی از جلدهای گوناگون جواهر در برخی کتابخانه‌های نجف، قم، تهران، مشهد و همدان وجود دارد.[۳۹]
نسخه‌های چاپی
- نخستین چاپ کتاب به صورت سنگی در ۶ جلدِ رَحلی در ۱۲۶۲ق در زمان حیات نویسندهٔ آن، انجام پذیرفت و تا ۱۳۷۶ق، ۲۴ بار چاپ شد؛[۴۰]
- در فاصله سال‌های ۱۳۷۷ش تا ۱۳۹۸ش، جواهر با تحقیق عباس قوچانی، علی آخوندی، محمود قوچانی و رضا استادی در ۴۳ جلد، در نجف و تهران به چاپ رسید؛
- چاپ در قطع بزرگ در پانزده جلد(بیروت ۱۹۹۲م/۱۴۱۲ق)؛
- چاپ موسسه نشر اسلامی به صورت تحقیقی.
پانویس
منابع
- آقا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳
- آل محبوبه، جعفر بن باقر، ماضی النجف و حاضرها، بیروت، ۱۴۰۶ق/ ۱۹۸۶م.
- آملی، محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح العروه الوثقی، تهران، ۱۳۸۰ق؛
- استادی، رضا، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی گلپایگانی، ج۲ و ۳، قم، بی‌تا.
- استرآبادی، محمدفاضل، «نگاهی به کتاب نفیس جواهرالکلام»، فقه اهل بیت، سال۲، ش۸،زمستان ۱۳۷۵ش.
- انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، قم، ۱۴۱۹ق.
- انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، قم، ۱۳۷۸ش.
- بحرالعلوم، عزالدین، بحوث فقهیه، تقریرات درس آیت‌الله حلّی، بیروت، ۱۴۱۵ق.
- بروجردی، مرتضی، المستند فی شرح العروه الوثقی: کتاب الصوم، تقریرات درس آیت‌الله خوئی، در موسوعه الامام‌الخوئی، ج۲۱-۲۲، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ۱۴۲۱ق/ ۲۰۰۰م.
- التعریف بمصادر الجواهر، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۸ش.
- توحیدی، محمدعلی، مصباح الفقاهه فی المعاملات، تقریرات درس آیت‌الله خوئی، قم، ۱۳۷۱ش.
- جوادی آملی، عبدالله، کتاب الصلوه، تقریرات درس آیت‌الله محمد محقق داماد، قم ۱۴۱۶ق.
- جواهر الکلام فی ثوبه الجدید، قم، مؤسسه دائره معارف الفقه الاسلامی،۲۰۰۰م/۱۴۲۱ق.
- حائری، مرتضی، کتاب الخمس، تحقیق محمدحسین امراللهی، قم، ۱۴۱۸ق.
- حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم، ۱۴۰۵ق.
- حسین، احمد، تراجم الرجال، قم، ۱۴۱۴ق.
- حسینی اشکوری، احمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی گلپایگانی، قم، ۱۳۵۷ش.
- حسینی عاملی، محمد جواد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، چاپ افست، قم، مؤسسه آل‌البیت، بی‌تا.
- حکیم، عبدالصاحب، منتقی الاصول، تقریرات درس آیت‌الله روحانی، قم، ۱۴۱۶ق.
- خلخالی، رضا، المعتمد فی شرح المناسک، تقریرات درس آیت‌الله خوئی، در موسوعه الامام الخوئی، ج۲۶-۲۹، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ۱۴۲۶ق/ ۱۹۹۹ق.
- خمینی (امام)، روح الله، کتاب الخلل فی الصلّوه، قم، بی‌تا.
- خمینی (امام)، روح الله، کتاب الطهاره، تهران، ۱۴۲۸ق.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسدالله اسماعیلیان، قم ۱۳۹۰-۱۳۹۲ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، قم، ۱۳۹۶ق.
- خویی، محمدتقی، مبانی العروه الوثقی، کتاب النکاح، تقریرات درس آیت‌الله خوئی، در موسوعه الامام الخوئی، ج۳۲، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ۱۴۲۶ق/ ۱۹۹۹م.
- سبزواری، سید عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، ۱۴۱۳ق ۱۴۱۶.
- شهید اول، محمدبن مکی، غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، قم، ۱۴۱۴-۱۴۲۱ق.
- طباطبایی حکیم، سید محمدسعید، المحکم فی اصول الفقه، بیروت، ۱۹۹۴م/۱۴۱۴ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، حاشیه المکاسب، قم، ۱۳۷۸ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروه الوثقی، بیروت، ۱۴۰۹ق.
- غروی تبریزی، علی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی: کتاب الطهاره، تقریرات درس آیت‌الله خوئی، در موسوعه الامام الخوئی، ج۹، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ۱۹۹۹م/۱۴۲۶ق.
- غفوری، خالد، «معرفی‌های اجمالی»، آینه پژوهش، سال۱۲، ش ۱ (فروردین-اردیبهشت ۱۳۸۰ش).
- فاضل لنکرانی، محمد، نهایه التقریر، تقریرات درس آیت‌الله حسین طباطبائی بروجردی، قم، بی‌تا.
- فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، قم، ۱۴۱۶ق.
- فیاض، محمد اسحاق، محاضرات فی اصول الفقه، تقریرات درس آیت‌الله خوئی، قم ۱۴۱۰ق.
- قمی، عباس، فوائد الرضویه، تحقیق ناصر باقری بیدهندی، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- کلانتری ارسنجانی، علی اکبر، «عرف در مکتب فقهی صاحب جواهر»، فقه: کاوشی نو در فقه اسلامی، ش ۲۴، تابستان ۱۳۷۹.
- کلباسی، ابوالهدی، سماء المقال فی علم الرجال، چاپ محمد حسینی قزوینی، قم ۱۴۱۹ق.
- مامقانی، محمدحسن، غایه الا´مال فی شرح کتاب‌المکاسب، قم، ۱۳۱۶ش.
- مطهری، مرتضی، آشنائی با علوم اسلامی، اصول فقه، فقه، قم: صدرا، ۱۳۵۸ ش.
- معجم فقه الجواهر، بیروت، الغدیر، ۱۴۱۷-۱۴۱۹ق/۱۹۹۶-۱۹۹۸م.
- موسوعه طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، قم، مؤسسه الامام الصادق، ۱۴۱۸-۱۴۲۴ق.
- موسوعه مؤلفی الامامیه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۳۷۸۱۳۷۹ش.
- موسوی بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیه، چاپ مهدی مهریزی و محمدحسین درایتی، قم، ۱۳۷۷ش.
- موسوی خلخالی، مرتضی، قاعده لاضرر، تقریرات درس آیت‌الله ضیاءالدین عراقی، چاپ قاسم حسینی جلالی، قم، ۱۴۱۸ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق: عباس قوچانی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، قم، ۱۴۱۷ق.
- نجفی، محمدحسن، نجاة العباد، محشی به‌حواشی سید محمدکاظم طباطبائی یزدی و اسماعیل صدر موسوی، نجف، ۱۳۱۸ش.
- نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، قم، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق.
پیوند به بیرون
- مقاله جواهر الکلام در دانشنامه جهان اسلام
- مقاله جواهر الکلام در دائرة المعارف بزرگ اسلامی
- پایگاه پژوهه
- پرتال جامع علوم انسانی
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۲۷۶؛ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۱۴۹.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به آخوند خراسانی، کتاب فی الوقف، ۱۴۱۳ق، ص۴؛ یزدی، حاشیةالمکاسب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۴، ۳۶، ۳۷، ۴۳؛ محدث نوری، مستدرک‌الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۸۰؛ حائری، ارشادالعباد، ۱۴۰۴ق، ص۱۲.
- ↑ عندلیب
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ص۲-۳.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۲۶.
- ↑ بخش فقه، علوم قرانی و حدیث، «جواهرالکلام»، ۶۷۲.
- ↑ نگاه کنید به محقق حلی، شرایعالاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲؛ نجفی جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲.
- ↑ نگاه کنید به محقق حلی، شرایعالاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲؛ نجفی جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۲۲، ص۳.
- ↑ نگاه کنید به محقق حلی، شرایعالاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲؛ نجفی جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲.
- ↑ نگاه کنید به محقق حلی، شرایعالاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۵۳؛ نجفی جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۶، ص۷.
- ↑ عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۱»، ص۳۱-۳۲.
- ↑ عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۱»، ص۳۲-۳۳.
- ↑ عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۳.
- ↑ عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۳.
- ↑ عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۷.
- ↑ عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۷.
- ↑ عندلیب، «سبک‌شناسی جواهر ۲»، ص۲۸.
- ↑ ج۴۰، ص۱۶، ۱۹.
- ↑ ج۲۲، ص۲۴۴.
- ↑ ج۴۱، ص۴۵.
- ↑ رجوع کنید به بحرالعلوم، ص۲۱۲.
- ↑ مظفر، محمدرضا، مقدمهٔ جواهر الکلام، ۱۹۸۱م، ج۱، ص۸-۱۴.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی،الذریعه، ج۵، ص۲۷۶؛ نجفی، ۱۹۸۱، ج۱، ص۱۳.
- ↑ مطهری، ج۳، ص۸۱
- ↑ رجوع کنید به جواهرالکلام فی ثوبه الجدید، ج۱، ص۶۹-۷۲
- ↑ رجوع کنید به:انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ج۳، ص۲۵۲؛ حکیم، ج۱، ص۴۶۱؛ طباطبائی حکیم، ج۴، ص۹۹، ۱۰۱؛ فیاض، ج۲، ص۳۷۹.
- ↑ رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة...، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۹۷، ج۶، ص۵۸؛ حسینی اشکوری، ج۱، ص۷۹-۸۰
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة...، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۵۸؛ موسوعه طبقات الفقهاء، ج۱۴، قسم۱، ص۲۶۶، ۳۱۰، ۳۷۴، ۴۴۰؛ فاضل لنکرانی، ج۱، مقدمه، ص۲۲
- ↑ برای اطلاع از حواشی دیگر رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة...، ۱۴۰۳ق، ج ۶، ص۵۸؛ موسوعه طبقات‌الفقهاء، ج۱۳، ص۶۷۰، ج۱۴، قسم۱، ص۵۹۵، قسم۲، ص۷۶۶؛ موسوعه مؤلفی الامامیه، ج۲، ص۳۲۷
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة...، ۱۴۰۳ق، ج۱۶، ص۳۸۳.
- ↑ رجوع کنید به غفوری، ص۹۶.
- ↑ موسسه دایره المعارف فقه اسلامی.
- ↑ ج۵، ص۲۷۶.
- ↑ رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة...، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۳۱۹-۳۲۰؛ استادی، ج۲، ص۱۹۷؛ ج۳، ص۷، ۱۰۸، ۱۱۰، ۱۳۲، ۱۴۶ ۱۴۷، ۲۴۲-۲۴۳؛ جواهرالکلام فی ثوبه الجدید، ج۱، ص۷۵؛ نجفی، ۱۴۱۷، ج۱، مقدمه، ص۳۳-۳۵.
- ↑ جواهرالکلام فی ثوبه الجدید، ج ۱، ص۷۵.