وِصال شیرازی (درگذشت: ۱۲۶۲ق) شاعر و خوشنویس در دوره قاجار است که اشعار زیادی درباره امام علی(ع) و اهل‌بیت(ع) سرود. او ترکیب‌بندهای متعددی در مرثیه امام حسین(ع) و شهدای کربلا دارد. وصال را از پیشروان شعر عاشورا در زمانه خود دانسته‌اند. گفته شده وصال شیرازی پرآوازه‌ترین شاعر آیینی در سده سیزدهم قمری است.
 تصویر منسوب به وصال شیرازی | |
| اطلاعات | |
|---|---|
| نام کامل | میرزا محمد شفیع شیرازی |
| لقب | میرزا کوچک |
| زمینه فعالیت | شعر |
| ملیت | ایران |
| محل زندگی | شیراز |
| محل دفن | حرم شاه‌چراغ |
| هم‌زمان با | قاآنی |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | شاعر و خوشنویس |
| کتاب‌ها | دیوان |
| اساتید | میرزا ابوالقاسم شیرازی |
| علت شهرت | شعر و خوشنویسی |
وصال در سرودن اشعار خود به آیات قرآن، روایات و وقایع مذهبی نظر داشت. او را عارف یا دست‌کم کسی که گرایش زیاد به عرفان و تصوف دارد، توصیف کرده‌اند. گفته شده که وصال ۶۷ نسخه از قرآن را با خوشنویسی کتابت کرده و خود را کاتب الهی وصف می‌کرد.
معرفی و جایگاه
میرزا محمد شفیع شیرازی متولد ۱۱۹۲ق یا ۱۱۹۳ق یا ۱۱۹۷ق در شیراز، معروف به میرزا کوچک، از شاعران و از خوش‌نویسان عهد فتحعلی‌شاه و محمدشاه قاجار است.[۱] میرزا محمد شفیع در اوایل شاعری‌اش خود را به مهجور تخلص می‌کرد؛ اما بر حسب ارشاد پیر طریقتش میرزا ابوالقاسم شیرازی (از عارفان قرن دوازدهم و سیزدهم هجری قمری در شیراز) تخلص خود را به وصال تبدیل نمود.[۲] وی در اواخر عمر نابینا شد[۳] و در سال ۱۲۶۲ق درگذشت و در حرم شاه‌چراغ مدفون گردید.[۴]
وصال را عارف یا دست‌کم کسی که گرایش زیاد به عرفان و تصوف دارد، توصیف کرده‌اند.[۵] گفته شده وی به تحصیل آداب سلوک و اصول طریقت اشتغال داشت[۶] و از شاگردان و نزدیکان میرزا ابوالقاسم شیرازی بود.[۷]
وصال از اساتید خط در زمان خود بود و چند دیوان از شاعران را به خط نستعلیق نوشته است.[۸] وی ۶۷ نسخه از قرآن را به خوشنویسی کتابت کرده و خود را «کاتب الهی» وصف می‌کرد.[۹]
وصال از جملهٔ شاعرانی است که در سرودن اشعار خود به آیات قرآن، روایات و وقایع مذهبی نظر داشت.[۱۰] شعر وصال به خصوص غزل و قصیده او را ستایش کرده‌اند.[۱۱] وصال را شاعری مداح معرفی کرده‌اند[۱۲] که دیوانش انباشته از مدح فتحعلی‌شاه و محمدشاه و بسیاری از بزرگان فارس است.[۱۳] گفته شده در آثار او اندیشه‌های نو یا تجربه‌های مستقل لفظی دیده نمی‌شود؛ اما اشعار او انعکاس ماهرانه از سخن شعرای بزرگ دانسته شده است.[۱۴] وصال شیرازی از طرفداران نهضت بازگشت ادبی[یادداشت ۱] بود.[۱۵] بزم وصال (مثنوی هفت هزار بیتی)، ترجمه اَطواق الذهب زمخشری، دیوان اشعار، سفینه (تفسیر احادیث قدسیه)، صبح وصال (به نثر و به تقلید از گلستان سعدی)، برخی از آثار اوست.[۱۶]
شاعر آیینی
رفت از جهان امام جهان بوالحسن دریغ
در کوفه بیکسند حسین حسن دریغ.[۱۷]
وصال شیرازی را پرآوازه‌ترین شاعر آیینی در سده سیزدهم قمری دانسته‌اند[۱۸] که بر شاعران آیینی هم‌عصرش اثر گذاشته است.[۱۹] اشعار وصال در مَراثی اهل‌بیت(ع) در شمار ممتازترین اشعار آیینی یکصد و پنجاه سال اخیر به‌شمار می‌رود.[۲۰] وصال از جمله شاعرانی است که عشق و علاقه فراوانی به اهل‌بیت(ع) نشان داده است[۲۱] و این مدایح، بیشترین مدایح دیوان او را شامل می‌شود.[۲۲]
دو هزار بیت از دیوان وصال، تنها در مرثیه اهل‌بیت(ع) است.[۲۳] وی در مدح امام علی(ع) ۶۷ بیت[۲۴] و برای حضرت فاطمه(س)[۲۵] هشت بند شعر در ۶۵ بیت سروده است.[۲۶] وصال اشعاری در مدح پیامبر(ص)،[۲۷] معراج،[۲۸] در تعزیت امام علی(ع)[۲۹] و در تعزیت امام حسن(ع)[۳۰] سروده است. از جمله شعر وصال در تعزیت امام حسن(ع):
مرثیه‌گوی عاشورا
در جیب عالمی ز عزا چاک ماتم استیا رب عزای کیست که منسوب عالم استاین بارِ غصه را که به دوش فلک نهادکه امروز سال‌ها شد و پشتش چنان خم است.[۳۲]
وصال شیرازی از چهره‌های نادر و ممتاز شعر فارسی است که ترکیب‌بندهای زیادی در مراثی امام حسین(ع) و شهدای کربلا دارد.[۳۳] او را در مرثیه‌گویی یگانه وقت[۳۴] و از پیشروان شعر عاشورا در زمانه خود دانسته‌اند.[۳۵] وصال برای شهدای کربلا ۷۷ بیت سروده است.[۳۶]
وصال چندین ترکیب‌بند عاشورایی دارد که جمعاً شامل ۱۱۸ بند است[۳۷] که عموماً از ساختار محکم لفظی و فضایی عاطفی برخوردار است.[۳۸] مرثیه‌های او به سبک محتشم کاشانی بر شهرت او افزوده است.[۳۹] از جمله اشعار او دربارهٔ امام حسین(ع):
پانویس
- ↑ هدایت، مجمع الفصحاء، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۱۶۱۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۳۲۱؛ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۴۸۸.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۳۲۲؛ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۴۸۸؛ حقیقت، فرهنگ شاعران زبان فارسی، ۱۳۶۸ش، ص۶۰۱ و ۶۰۲.
- ↑ باقری بیدهندی، دانشوران روشندل، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۹؛ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۴۸۸.
- ↑ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۱۴۶۲؛ حقیقت، فرهنگ شاعران زبان فارسی، ۱۳۶۸ش، ص۶۰۲.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۳۲۱؛ هدایت، تذکره ریاض العارفین، ۱۳۸۵ش، ص۷۱۵؛ احمدی بیرجندی، مناقب علوی در شعر فارسی، ۱۳۷۹ش، ص۶۷؛ شریفی، فرهنگ ادبیات فارسی، ۱۳۸۷ش، ص۱۴۶۲.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۳۲۱.
- ↑ هدایت، مجمع الفصحاء، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۱۶۱۵.
- ↑ حقیقت، فرهنگ شاعران زبان فارسی، ۱۳۶۸ش، ص۶۰۱.
- ↑ حقیقت، فرهنگ شاعران زبان فارسی، ۱۳۶۸ش، ص۶۰۲.
- ↑ جهادی، «شیوه‌های تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در شعر وصال شیرازی»، ص۴.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۳۲۲.
- ↑ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۴۸۸.
- ↑ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۴۸۸.
- ↑ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۴۸۸.
- ↑ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۲۵۹.
- ↑ هدایت، تذکره ریاض العارفین، ۱۳۸۵ش، ص۷۱۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۳۲۳؛ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۴۸۸.
- ↑ وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، کتابفروشی فخر رازی، ص۸۹۴.
- ↑ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۲۵۸.
- ↑ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۲۵۹.
- ↑ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۲۵۸؛ وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، مقدمه محقق، کتابفروشی فخر رازی، ص۱۰و ۱۱.
- ↑ احمدی، «بررسی جایگاه اهل بیت(ع) در شعر وصال شیرازی»، ص۱۵؛ جهادی، «شیوه‌های تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در شعر وصال شیرازی»، ص۴.
- ↑ صادق‌زاده، «بررسی انواع مدح و مرثیه در دیوان وصال شیرازی»، ص۶۷.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۳۲۳.
- ↑ عفتی، وصال شیرازی شاعر نابینا اهل بیت، ۱۳۹۰ش، ص۲۳.
- ↑ وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، کتابفروشی فخر رازی، ص۸۹۴.
- ↑ عفتی، وصال شیرازی شاعر نابینا اهل بیت، ۱۳۹۰ش، ص۶۵.
- ↑ وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، کتابفروشی فخر رازی، ص۱۳ و ۴۲۲.
- ↑ وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، کتابفروشی فخر رازی، ص۴۲۴.
- ↑ وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، کتابفروشی فخر رازی، ص۸۹۱.
- ↑ وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، کتابفروشی فخر رازی، ص۸۹۸.
- ↑ وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، کتابفروشی فخر رازی، ص۹۰۰.
- ↑ وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، کتابفروشی فخر رازی،ص۹۲۵.
- ↑ وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، مقدمه محقق، کتابفروشی فخر رازی، ص۱۰و ۱۱؛ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۲۵۹؛ عفتی، وصال شیرازی شاعر نابینا اهل بیت، ۱۳۹۰ش، ص۴۰؛ صادق‌زاده، «بررسی انواع مدح و مرثیه در دیوان وصال شیرازی»، ص۶۷.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۶، ص۳۲۲.
- ↑ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۲۵۹.
- ↑ عفتی، وصال شیرازی شاعر نابینا اهل بیت، ۱۳۹۰ش، ص۲۹.
- ↑ برای نمونه ن.ک: وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، کتابفروشی فخر رازی، ص۹۰۱، ۹۰۸، ۹۱۱، ۹۱۴، ۹۱۸، ۹۲۵، ۹۳۰، ۹۳۵، ۹۳۹.
- ↑ مجاهدی، کاروان شعر عاشورا، ۱۳۸۶ش، ص۲۵۹.
- ↑ سبحانی، تاریخ ادبیات ایران، ۱۳۹۵ش، ص۴۸۹.
- ↑ وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، کتابفروشی فخر رازی، ص۹۴۱.
یادداشت
- ↑ بازگشتِ اَدَبی، یکی از سبک‌های ادب فارسی و دوره‌های تاریخ ادبیات ایران که در آن، شاعران و نویسندگان از شیوهٔ سرایندگان و نویسندگانِ پیرو سبک هندی (یا اصفهانی) روی گرداندند و در کار سرودن و نوشتن به روش شاعران و نویسندگان پیرو سبک عراقی و خراسانی بازگشتند.(دادبه، «بازگشت ادبی»، ذیل مدخل.)
منابع
- احمدی بیرجندی، احمد، مناقب علوی در شعر فارسی، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۹ش.
- احمدی، مهدی، و موسوی، علیرضا، «بررسی جایگاه اهل بیت(ع) در شعر وصال شیرازی»، زبان و ادبیات فارسی، شماره ۱۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش.
- باقری بیدهندی، ناصر، دانشوران روشندل، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۶ش.
- جهادی، سید امیر، و دیگران، «شیوه‌های تأثیرپذیری از قرآن و حدیث در شعر وصال شیرازی»، نقد، تحلیل و زیبایی‌شناسی متون، شماره ۱۲، سال چهارم، پاییز ۱۴۰۰ش.
- حقیقت، عبدالرفیع، فرهنگ شاعران زبان فارسی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، ۱۳۶۸ش.
- دادبه، اصغر، «بازگشت ادبی»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، بی‌تا.
- سبحانی، توفیق، تاریخ ادبیات ایران، تهران، زوار، ۱۳۹۵ش.
- شریفی، محمد، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران، نشر نو و معین، ۱۳۸۷ش.
- صادق‌زاده، محمود، و امینی خلف بادام، الهه، «بررسی انواع مدح و مرثیه در دیوان وصال شیرازی»، مطالعات زبان و ادبیات غنایی، شماره ۲۸، سال هشتم، پاییز ۱۳۹۷ش.
- عفتی، قدرت‌الله، وصال شیرازی شاعر نابینا اهل‌بیت، قم، دفتر فرهنگ معلولین، ۱۳۹۰ش.
- مجاهدی، محمدعلی، کاروان شعر عاشورا، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، ۱۳۶۹ش.
- وصال شیرازی، کلیات دیوان وصال شیرازی، مقدمه و تصحیح: محمد عباسی، تهران، کتابفروشی فخر رازی، بی‌تا.
- هدایت، رضا قلی خان، تذکره ریاض العارفین، مصحح: ابوالقاسم رادفر، و گیتا اشیدری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۵ش.
- هدایت، رضا قلی خان، مجمع الفصحاء، تصحیح مظاهر مصفا، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۲ش.