مناقب‌نگاری
مَناقِب‌ْنگاری شیوه‌ای از روش‌های گردآوری حدیث که محور آن در بین شیعیان، فضایل و مناقب اهل بیت پیامبر(ع) است اما در کتابهای مناقبی اهلسنت فضایل سایر صحابه نیز نوشته می‌شود. رواج مناقب‌نگاری، ریشه در تلاش پیروان مذاهب برای اثبات برتری بزرگان خود دارد تا نشان دهند که کدام شایستگی امامت و خلافت را دارند. مناقب‌نگاری از قرن دوم قمری در بین مسلمانان رایج شد و شیعیان حتی کتابهای تفسیری خود مانند تفسیر القمی و تفسیر الحبری را با محور قرار دادن فضایل اهلبیت می‌نگاشتند.
محدثان در کتابهای جامع حدیثی مثل کتب ششگانه اهل سنت نیز بخش‌هایی را به فضایل اختصاص داده‌اند. افزون بر جوامع حدیثی، کتابهای اختصاصی بسیاری نیز با هدف فضایل‌نویسی از سوی مذاهب اسلامی به‌ویژه شیعیان و شافعیان از اهلسنت نگاشته شده است. در قرون بعدی، مناقب‌نگاری گسترش یافت و در دوران صفویه در ایران کتابهای بسیاری درباره فضایل اهلبیت نوشته و کتابهای متعددی نیز از میراث گذشتگان به فارسی ترجمه شد. مناقب ابن شهر آشوب و الثاقب نوشته ابن حمزه طوسی مشهورترین کتابهای مناقبی شیعیان، و شواهد التنزیل، مطالب السؤول و ذخائر العقبی از شناخته‌شده‌ترین آثار مناقبی اهلسنت به شمار می‌روند. کتابهای العمده نوشته ابن بطریق و فضائل الخمسه اثر فیروزآبادی نیز آثاری شیعی هستند که مناقب اهلبیت را از منابع اهل سنت گردآوردی کرده‌اند.
اهمیت مناقب‌نگاری
مناقب‌نگاری یا فضائل‌نویسی[۱] یکی از روش‌های گردآوری حدیث است[۲] که از آغاز دوران تدوین حدیث در تاریخ مسلمانان رایج بوده است. در این روش، موضوع احادیثی که در یک مجموعه گردآوری می‌شوند، فضایل و مکارم پیامبر اسلام(ص)، امام علی(ع) و سایر اهلبیت است.[۳] در کتابهای اهل سنت علاوه بر فضایل اهلبیت، درباره برخی صحابه نیز احادیثی نقل شده است.[۴] ادعا شده است که مناقب‌نگاری تقریباً از روش‌های اختصاصی شیعیان بوده و پس از مدتی عالمان اهل سنت نیز از روش فضایل‌نگاری استفاده کرده‌اند.[۵] منقبت‌خوانی ریشه مناقب‌نگاری است و به‌عنوان یک آیین مذهبی در بین مسلمانان و به‌یژه مناطق شیعیان مثل قم، کاشان، آوه، ری و مانند آن رایج بوده است.[۶] از سده پنجم قمری به بعد، مناقب‌خوانان نیز محور کار خود را خواندن از روی کتابهای مناقبی قرار داده بودند ولی در سده‌های نخستین، مناقب‌خوانی روشی شفاهی داشت.[۷]
ریشه مناقب‌نگاری در بین مسلمانان را تلاش صحابه برای تبیین فضایل و اثبات برتری خود با هدف رسیدن به جایگاه اجتماعی و حتی خلافت دانسته‌اند[۸] که نخستین بار در واقعه سقیفه و در جریان به‌قدرت رسیدن ابوبکر خود را نشان می‌دهد.[۹] در کتابهای اهل سنت، صرفاً به احادیث پیامبر(ص) درباره افراد اکتفا نشده و گاه رفتار و کردار صحابی را نیز گزارش کرده و معمولاً شرح حال و مناقب سه امام اول شیعیان را نیز به‌عنوان صحابه ذکر کرده‌اند.[۱۰] محورهایی چون خویشاوندی با پیامبر اسلام، سبقت در اسلام و ایمان، هجرت، جهاد و فداکاری در راه شریعت همراه با بصیرت، علم و تفقه مهم‌ترین منقبت‌ها به شمار می‌آیند.[۱۱]
تاریخچه
به‌گفته پژوهش‌گران در قرن اول هجری قمری، کتابی با موضوع فضائل اهلبیت(ع) نگاشته نشده و احادیث این موضوع مثل سایر احادیث سینه‌به‌سینه نقل شده‌اند.[۱۲] جابر بن یزید جعفی از اصحاب امام باقر(ع) را نخستین کسی دانسته‌اند که درباره فضائل، نگاشته‌ای دارد و نخستین بار سلیمان اعمش از اصطلاح مناقب استفاده کرده است.[۱۳] کتاب فضائل امیرالمؤمنین نوشته احمد بن حنبل (درگذشته ۲۴۱ق) نخستین اثر مناقبی درباره اهلبیت دانسته شده که تا کنون باقی مانده است.[۱۴]
بر پایه پژوهش‌های انجام‌گرفته در پنج قرن نخست، بیش از ۲۳۰ عنوان کتاب با موضوع مناقب اهلبیت نوشته شده است.[۱۵] نویسندگان جوامع حدیثی شیعه، باب‌هایی برای بیان فضائل اهلبیت اختصاص داده‌اند. چنان‌که در جوامع حدیثی اهل سنت مثل صحیح بخاری و صحیح مسلم نیز چنین باب‌هایی وجود دارد. هر چند عنوان آن‌ها فضائل الصحابه است.[۱۶]
روش‌های مناقب‌نگاری
مناقب‌نگاری اهلبیت به سه دسته کلی بیان فضایل رسول خدا(ص)، صحابه به طور عام، بیان فضایل اهلبیت در جوامع روایی و نگارش کتب مستقل درباره فضایل اهلبیت تقسیم می‌شود.[۱۷] عناوین و موضوعات کتابهای مناقبی را در هشت دسته تنظیم کرده‌اند؛[۱۸] که گاه به‌صورت نقلی محض و گاه به‌صورت تحلیلی نوشته شده‌اند.[۱۹] گفته شده بخش بسیاری از کتابهای مناقبی به بیان فضایل امام علی(ع) اختصاص دارند[۲۰] مثل کتاب‌هایی که فضایل ایشان در قرآن را گرد آورده‌اند یا منابعی که فضایل اختصاصی را جمع کرده‌اند و مانند آن.[۲۱]
- کتاب‌هایی با عنوان کلی مناقب، فضائل، خصائص و مانند آن.[۲۲]
- تک‌نگاری در یک فضیلت خاص مثل کتاب حدیث الرایة نوشته ابن عقده و کتاب ردالشمس نوشته نصر بن عامر سنجاری.[۲۳]
- اربعین‌نگاری مثل اربعین فی فضائل امیر المؤمنین نوشته خطیب بغدادی و الاربعین فی فضائل الزهرا نوشته مؤذن نیشابوری.[۲۴]
- بیان تفسیر یا تأویل آیات در زمینه فضائل اهل بیت(ع) مثل «ما نزل فی الخمسة» و «ما نزل فی القرآن فی علی» و «التنزیل فی امیر المؤمنین».[۲۵]
- توجه به اسناد روایات مناقبی و توضیح و مستندسازی آن‌ها مانند«طرق حدیث الغدیر»، «طرق حدیث الرایة» و «کتاب من روی عن علی انه قسیم النار».[۲۶]
- اختصاص باب یا ابوابی در کتابهای حدیثی به مناقب مثل صحیح بخاری، صحیح مسلم و سنن ابن‌ماجه که بخش‌هایی از آن‌ها را روایات فضائل اهلبیت تشکیل داده است.[۲۷]
- تک‌نگاری‌های خاص مثل «الامالی فی مناقب اهل البیت» اثر لیث بن سعد اسدی و «طیب الفطرة» اثر حاکم حسکانی.[۲۸]
- اشاره به مناقب نیاکان، خاندان و نزدیکان پیامبر(ص)[۲۹] مثل فضایل جعفر الطیار نوشته شیخ صدوق.[۳۰]
مناقب‌نگاری صوفیانه نیز بخشی از آثار مناقب‌نگاری را شکل می‌هد[۳۱] که نویسندگان صوفی ضمن بیان مناقب قطب‌ها و مشایخ فرقه‌های خود، مناقب امامان را نیز ذکر کرده‌اند.[۳۲] چنان‌که دایره مناقب‌نگاری کم‌کم به نگارش فضایل علما و ائمه فقه و حدیث نیز کشیده شد و کتاب‌هایی درباره مناقب احمد حنبل و شافعی و مانند ایشان نگاشتند.[۳۳]
منقبت‌نویسی شیعیان
مناقب‌نویسی در میان شیعیان مورد اهتمام خاص بوده است[۳۴] نگارش درباره ائمه در بین شیعیان از قرن دوم قمری رایج شده[۳۵] و شیعیان در قرن دوم، هفت رساله با موضوع مناقب اهلبیت تألیف کرده‌اند که نام ۵ اثر از این ۷ اثر کتاب الفضائل است.[۳۶]
مهم‌ترین انگیزه شیعیان در این زمینه، اثبات امام دوازده‌امام و حقانیت ایشان برای مقام خلافت دانسته‌اند.[۳۷] اوج دوران مناقب‌نویسیِ شیعیان را سده‌های ششم و هفتم قمری دانسته‌اند که حدود ۶۰ اثر مناقبی در این دوران نوشته شده است.[۳۸] علل این گسترش مناقب‌نویسی را پاسخ‌گویی به شبهات مخالفان تشیع،[۳۹] تلاش برای حفظ تشیع در فشار حکومت‌های وقت،[۴۰] و نیز حمایت‌های برخی حکام محلی و صاحب‌منصبان شیعی مانند ابن علقمی، خواجه نصیر طوسی، عطا ملک جوینی و مانند ایشان دانسته‌اند.[۴۱]
در دوران صفویه که ایران دارای حاکمیتی شیعی شد، حمایت‌های حاکمان زمینه‌ساز نگارش آثار بیشتر در مناقب اهلبیت(ع) شد و در این دوره به جز ۱۹ کتاب سیره، ۱۴ کتاب مناقب دوازده‌امام نیز نگاشته شد.[۴۲] کتابهای مناقبی در این دوره از نظر محتوایی، تفاوتی با قبل نداشته و به همان روش روایی و حدیثی گردآوری شده‌اند[۴۳] ولی تعداد کتاب‌ها به زبان فارسی در این دوره افزایش چشم‌گیری داشته است[۴۴] و این به جز ترجمه آثار مناقبیِ گذشته از عربی به فارسی است[۴۵] که معروف‌ترین آن‌ها ترجمه کشف الغمه فی معرفة الائمه است و سه بار در این دوره ترجمه شده است.[۴۶]
برخی از کتابهای مناقب‌نگاری شیعیان
بخشی از کتابهای مناقبی شیعیان را کتابهای تفسیری شکل می‌دهد؛[۴۷] قاضی‌زاده پژوهش‌گر علوم دینی، تعدادی از این کتاب‌ها را با تکیه بر کتاب الذریعه فهرست کرده است.[۴۸] چنان‌که تفسیر القمی،[۴۹] تفسیر الحبری[۵۰] و تفسیر فرات کوفی[۵۱] تلاش کرده‌اند در ذیل آیات قرآن، روایات مرتبط با صفات اهلبیت را گزارش کنند. برخی نویسندگان شیعه در آثار خود تلاش کرده‌اند روایات مناقب اهلبیت در کتابهای ششگانه و برخی دیگر از کتابهای اهل سنت اهل سنت را استخراج کرده و منتشر کنند؛ از جمله ابن‌بطریق(درگذشته ۶۰۰ق) در کتاب العمده، شروانی عالم قرن دوازدهم قمری در کتاب «ما رَوَتْهُ العامةُ من مناقبِ اهل‌البیت» و فیروزآبادی(درگذشته ۱۴۱۰ق) در کتابی با نام فضائل الخمسة من الصحاح الستة.[۵۲]
برخی دیگر از آثار شناخته‌شده شیعیان در زمینه مناقب‌نویسی عبارتند از:
- فضایل ابن شاذان معروف به مائةُ مَنقَبَه در قرن چهارم نگاشته ابن‌شاذان قمی.
- مناقب آل ابی‌طالب معروف به مناقب ابن شهرآشوب نگاشته ابن‌شهرآشوب در قرن ششم قمری که جامع‌ترین نگاشته مناقبی انگاشته شده است.[۵۳]
- الثاقب فی المناقب نوشته ابن حمزه طوسی در قرن ششم قمری، که یکی از مشهورترین آثار مناقبی شمرده می‌شود.[۵۴]
مناقب‌نگاری اهل بیت در اهل سنت
روایت و نگارش فضایل اهلبیت کتابهای اهل سنت نیز رایج است و علمای همه مذاهب اهل سنت آثار مناقب‌نگارانه از خود برجای گذاشته‌اند.[۵۵] هرچند بیشترین آثار مناقب‌نگاری اهلبیت در بین اهل سنت مربوط به عالمان شافعی مذهب است.[۵۶] در بین کتابهای ششگانه اهل سنت، بخاری، مسلم و تزمذی در کتاب السنن خود بیش از دیگران به نقل مناقب اهتمام داشته‌اند.[۵۷] نگارش کتاب درباره مناقب اهلبیت از قرن هفتم با ظهور گرایشی اعتدالی در بین عالمان اهل سنت که ضمن باور به خلافت خلفای نخستین، محبتی خاص به اهلبیت داشتند، گسترش یافت[۵۸]
گروهی از پژوهش‌گران تا پایان قرن دوازده قمری ۲۶ اثر مستقل[۵۹] و ۱۰۱ اثر غیرمستقل شامل کتابهای حدیثی، تاریخی، شرح‌حال‌نگاری و ادبی[۶۰] از آثار اهل سنت گزارش کرده‌اند که روایات مناقب اهلبیت را نقل کرده‌اند. بنابر یک پژوهش در کتابهای ششگانه اهل سنت، غیر از فضایلی که اهلبیت با دیگران مشترک هستند، ۱۶ فضیلت اختصاصی برای اهلبیت نقل شده است که برای هیچ شخص و گروه دیگری نقل نشده است.[۶۱]
برخی از آثار مناقب‌نگارانه اهل سنت
- شواهد التنزیل نوشته حاکم حَسَکانی، (قرن پنجم).[۶۲]
- مطالب السَّؤول فی مناقب آل الرسول نوشته محمد بن طللحه شافعی(درگذشته ۶۵۲ق)[۶۳]
- ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی نوشته محب‌الدین طبری(درگذشته ۶۹۴ق).[۶۴]
- فرائد السمطین اثری حموی جوینی(درگذشته ۷۳۰ق).[۶۵]
- احیاء المیت بفضائل اهل‌البیت نوشته جلال‌الدین سیوطی(درگذشته ۹۱۱ق).[۶۶]
- ینابیع المودة نگاشته قُندوزی عالم قرن ۱۳ نیز از کتابهای اختصاصی مناقب اهل بیت است که به دست عالمان اهل سنت نگاشته شده است.[۶۷]
ارزیابی آثار مناقبی اهل سنت
به‌گفته ابن‌شهرآشوب مناقب‌نگار شیعه، آثار فضایل‌نگارانه اهل سنت غالباً با کمبودهایی همراه است. برخی احادیث مثل حدیث کهف و حدیث اجابت را کتمان کرده‌اند، برخی احادیث مثل حدیث لوح و مدینه العلم را تضعیف کرده‌اند و دباره برخی مثل حدیث وصیت سکوت کرده‌اند. برخی آیات و احادیث مثل آیه یوفون بالنذر و حدیث منزلت و حدیث ثقلین را به معنایی دیگر حمل کرده و گاه از عبارات برخی احادیث کاسته‌اند؛ مثلا در حدیث غدیر دعای پس از آن را نقل نکرده یا در حدیث سیدا شباب اهل الجنة ادامه آن یعنی «ابوهمان خیر منهما» را نیاورده‌اند و حتی برخی احادیث فضایل اهلبیت را برای دیگران نقل کرده‌اند مثل حدیث سد ابواب.[۶۸] چنان که اقدامات حاکمان در طول تاریخ از قبیل وضع و جعل حدیث مناقبی برای افراد، ترویج اخبار غلوآمیز، کتمان و محو روایات مربوط به مناقب اهلبیت نیز از آسیب‌های مناقب‌نگاری دانسته شده است.[۶۹] سخت‌گیری در نقل از راویان شیعی، سخت‌گیر در نقل فضایل اختصاصی اهلبیت، نقل روایات بدون ذکر سند و منبع، نقل روایات ضعیف و غیرواقعی و مشابه‌سازی برای فضائل نیز از آسیب‌های مناقب‌نگاری اهل سنت شمرده شده است[۷۰]
پانویس
- ↑ اصغرپور، «بررسی محورهای مناقب و فضائل در کتب ششگانه اهل سنت»، ص۴۰.
- ↑ اصغرپور، «کتاب‌شناسی تاریخی مناقب‌نگاری اهل بیت(ع) از آغاز تا پایان قرن سوم»، ص۱۳۰
- ↑ طباطبایی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۳۹.
- ↑ آزادی و زمانی، «تحلیل روش و آسیب‌های مناقب‌نگاری علمای شافعی درباره امیرالمؤمنین»، ص۷.
- ↑ غلامعلی، «سيطره سبک مناقبنگارى در سده ششم و هفتم هجرى»، ص۳۲۳.
- ↑ غلامعلی، «سيطره سبک مناقبنگارى در سده ششم و هفتم هجرى»، ص۳۲۰-۳۲۱.
- ↑ غلامعلی، «سيطره سبک مناقبنگارى در سده ششم و هفتم هجرى»، ص۳۲۳.
- ↑ فرهی، «مناقب‌نگاری ائمه(ع) نزد فریقین»، ص۳۰.
- ↑ غلامعلی، «سيطره سبک مناقبنگارى در سده ششم و هفتم هجرى»، ص۳۱۹؛ اصغرپور، «درآمدی بر مناقب‌نگاری اهل بیت»، ص۲۶۸-۲۶۹.
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای دوازده‌امام در میراث مکتوب اهل سنت، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۳۲.
- ↑ معارف و همکاران، «اخبار مناقب اهل بیت میراث مشترک امت»، ص۱۲۴.
- ↑ اصغرپور، «کتاب‌شناسی تاریخی مناقب‌نگاری اهل بیت(ع) از آغاز تا پایان قرن سوم»، ص۱۳۷
- ↑ اصغرپور، «کتاب‌شناسی تاریخی مناقب‌نگاری اهل بیت(ع) از آغاز تا پایان قرن سوم»، ص۱۳۹
- ↑ معارف و همکاران، «اخبار مناقب اهل بیت میراث مشترک امت»، ص۱۱۷.
- ↑ اصغرپور، «کتاب‌شناسی تاریخی مناقب‌نگاری اهل بیت(ع) از آغاز تا پایان قرن سوم»، ص۱۳۲.
- ↑ اصغرپور، «درآمدی بر مناقب‌نگاری اهل بیت»، ص۲۸۱.
- ↑ محقق گرفمی و زورمند، «سیمای مناقب حضرت زهرا در نگاشته‌های سیوطی و آسیب‌شناسی آن»، ص۶.
- ↑ اصغرپور، «کتاب‌شناسی تاریخی مناقب‌نگاری اهل بیت(ع) از آغاز تا پایان قرن سوم»، ص۱۳۱
- ↑ آزادی و زمانی، «تحلیل روش و آسیب‌های مناقب‌نگاری علمای شافعی درباره امیرالمؤمنین»، ص۷.
- ↑ غلامعلی، «سيطره سبک مناقبنگارى در سده ششم و هفتم هجرى»، ص۳۳۷.
- ↑ غلامعلی، «سيطره سبک مناقبنگارى در سده ششم و هفتم هجرى»، ص۳۳۷-۳۳۸.
- ↑ اصغرپور، «درآمدی بر مناقب نگاری اهل بیت»، ص۲۷۷.
- ↑ اصغرپور، «درآمدی بر مناقب نگاری اهل بیت»، ص۲۷۷.
- ↑ اصغرپور، «درآمدی بر مناقب نگاری اهل بیت»، ص۲۷۸.
- ↑ اصغرپور، «درآمدی بر مناقب‌نگاری اهل بیت»، ص۲۷۸.
- ↑ اصغرپور، «درآمدی بر مناقب‌نگاری اهل بیت»، ص۲۷۹.
- ↑ اصغرپور، «درآمدی بر مناقب نگاری اهل بیت»، ص۲۷۹.
- ↑ اصغرپور، «درآمدی بر مناقب نگاری اهل بیت»، ص۲۸۰.
- ↑ اصغرپور، «کتاب‌شناسی تاریخی مناقب‌نگاری اهل بیت(ع) از آغاز تا پایان قرن سوم»، ص۱۳۱
- ↑ اصغرپور، «درآمدی بر مناقب نگاری اهل بیت»، ص۲۸۰.
- ↑ حدادیان، سیر مناقب‌نگاری صوفیانه، ۱۳۹۷ش، ص۵.
- ↑ فرهی، «مناقب‌نگاری ائمه(ع) نزد فریقین»، ص۲۸.
- ↑ آئینه‌وند، علم تاریخ در گستره‌ی تمدن اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۲۶۴.
- ↑ معارف و همکاران ، «اخبار مناقب اهل بیت میراث مشترک امت»، ص۱۱۷.
- ↑ فرهی، «مناقب‌نگاری ائمه(ع) نزد فریقین»، ص۲۹.
- ↑ اصغرپور، «کتاب‌شناسی تاریخی مناقب‌نگاری اهل بیت(ع) از آغاز تا پایان قرن سوم»، ص۱۳۷-۱۳۸.
- ↑ فرهی، «مناقب‌نگاری ائمه(ع) نزد فریقین»، ص۳۰.
- ↑ غلامعلی، «سيطره سبک مناقبنگارى در سده ششم و هفتم هجرى»، ص۳۱۵.
- ↑ غلامعلی، «سيطره سبک مناقبنگارى در سده ششم و هفتم هجرى»، ص۳۴۱.
- ↑ غلامعلی، «سيطره سبک مناقبنگارى در سده ششم و هفتم هجرى»، ص۳۵۰.
- ↑ غلامعلی، «سيطره سبک مناقبنگارى در سده ششم و هفتم هجرى»، ص۳۵۴.
- ↑ حسین‌زاده شانه‌چی، «تأثیر حاکمیت صفویه بر کتابهای سیره و مناقب دوازده امام»، ص۱۲۶.
- ↑ حسین‌زاده شانه‌چی، «تأثیر حاکمیت صفویه بر کتابهای سیره و مناقب دوازده امام»، ص۱۲۵.
- ↑ حسین‌زاده شانه‌چی، «تأثیر حاکمیت صفویه بر کتابهای سیره و مناقب دوازده امام»، ص۱۲۷.
- ↑ حسین‌زاده شانه‌چی، «تأثیر حاکمیت صفویه بر کتابهای سیره و مناقب دوازده امام»، ص۱۲۸.
- ↑ حسین‌زاده شانه‌چی، «ترجمه کتب سیره و مناقب امامان در عصر صفوی»، ص۴۱.
- ↑ قاضی‌زاده، «پژوهشی درباره تفسیر علی ابن ابراهیم قمی»، ص۱۲۶.
- ↑ قاضی‌زاده، «پژوهشی درباره تفسیر علی ابن ابراهیم قمی»، ص۱۲۷.
- ↑ قاضی‌زاده، «پژوهشی درباره تفسیر علی ابن ابراهیم قمی»، ص۱۲۸.
- ↑ حسینی جلالی، «المقدمه»، ص۸۹.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۵، ص۲۵۳-۲۵۴.
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای دوازده‌امام در میراث مکتوب اهل سنت، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۲۰.
- ↑ معارف و همکاران، «اخبار مناقب اهل بیت میراث مشترک امت»، ص۱۱۷.
- ↑ گرامی، «جایگاه امام رضا در ادبیات ...»، ص۱۰۷.
- ↑ آزادی و زمانی، «تحلیل روش و آسیب‌های مناقب‌نگاری علمای شافعی درباره امیرالمؤمنین»، ص۶.
- ↑ آزادی و زمانی، «تحلیل روش و آسیب‌های مناقب‌نگاری علمای شافعی درباره امیرالمؤمنین»، ص۸.
- ↑ اصغرپور، «بررسی محورهای مناقب و فضائل در کتب ششگانه اهل سنت»، ص۳۸.
- ↑ رنجبر، «معرفی و بررسی کتاب تذکرة الخواص نگاشته سبط ابن جوزی»، ص۱۰۲.
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای داوزده‌امام در میراث مکتوب اهل سنت، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۳۵۷-۳۵۹.
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای دوازده‌امام در میراث مکتوب اهل سنت، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۶۴۳-۶۴۹.
- ↑ اصغرپور، «بررسی محورهای مناقب و فضائل در کتب ششگانه اهل سنت»، ص۵۶-۵۸.
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای دوازده‌امام در میراث مکتوب اهل سنت، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۹۱.
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای دوازده‌امام در میراث مکتوب اهل سنت، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۱۴۴.
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای دوازده‌امام در میراث مکتوب اهل سنت، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۲۱۵.
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای دوازده‌امام در میراث مکتوب اهل سنت، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۲۲۶.
- ↑ داداش‌نژاد، سیمای دوازده‌امام در میراث مکتوب اهل سنت، ۱۳۹۵ش، ج۱، ص۳۱۸.
- ↑ احمدپناه، «قندوزی بلخی و ینابیع المودة»، ص۸۲.
- ↑ ابن شهرآشوب، المناقب، بی‌تا، ج۱، ص۲-۳.
- ↑ معارف و همکاران، «اخبار مناقب اهل بیت میراث مشترک امت»، ص۱۱۸-۱۲۰.
- ↑ آزادی و زمانی، «تحلیل روش و آسیب‌های مناقب‌نگاری علمای شافعی درباره امیرالمؤمنین»، ص۱۴-۱۹.
منابع
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، المناقب، قم، انتشارات علامه، بی‌تا.
- احمدپناه، سید حبیب‌الله، «قندوزی بلخی و ینابیع المودة»، کتاب ماه دین، شماره ۶۰-۶۱، مهر و آبان ۱۳۸۱ش.
- اصغرپور، حسن، «بررسی محورهای مناقب و فضائل در کتب ششگانه اهل سنت»، فصلنامه علوم قرآن و حدیث، شماره ۸۱، پاییز و زمستان ۱۳۸۷ش.
- اصغرپور، حسن، «درآمدی بر مناقب‌نگاری اهل بیت»، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۴۵ و ۴۶، پاییز و زمستان ۱۳۸۶ش.
- اصغرپور، حسن، «کتاب‌شناسی تاریخی مناقب‌نگاری اهل بیت(ع) از آغاز تا پایان قرن سوم»، فصلنامه مشکوة، شماره ۱۰۲، بهار ۱۳۸۸ش.
- آئینه‌وند، صادق، علم تاریخ در گستره‌ی تمدن اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۸۷ش.
- آزادی، علیرضا و زمانی، محمدحسن، «تحلیل روش و آسیب‌های مناقب‌نگاری علمای شافعی درباره امیرالمؤمنین»، فصلنامه حدیث و اندیشه، شماره ۱۹، اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
- خوانساری، سید محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، ۱۳۹۰ش.
- حدادیان، زهرا، سیر مناقب‌نگاری صوفیانه، تهران، خسرو و شیرین، ۱۳۹۷ش.
- حسین‌زاده شانه‌چی، حسن، «ترجمه کتب سیره و مناقب امامان در عصر صفوی»، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، شماره ۲، مرداد ۱۳۸۸ش.
- حسین‌زاده شانه‌چی، غلامحسن، «تأثیر حاکمیت صفویه بر کتابهای سیره و مناقب دوازده امام»، فصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی، شماره ۴، اسفند ۱۳۸۵.
- حسینی جلالی، سید محمدرضا، «المقدمه»، در کتاب تفسیر الحبری، حسین بن حکم، مؤسسة آل البیت، بیروت، بی‌تا.
- داداش‌نژاد، منصور، سیمای دوازده‌امام در میراث مکتوب اهل سنت، پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی، قم، ۱۳۹۵ش.
- رنجبر، محسن، «معرفی و بررسی کتاب تذکرة الخواص نگاشته سبط ابن جوزی»، تاریخ در آیینه پژوهش، شماره ۳۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش.
- طباطبایی، سید کاظم، تاریخ حدیث شیعه (۲)، انتشارات دار الحدیث، قم، ۱۳۹۰ش.
- فرهی، عبدالله، «مناقب‌نگاری ائمه(ع) نزد فریقین (با تکیه بر کتب مناقب قرون دهم و یازدهم هجری»، فصلنامه فروغ وحدت، شماره ۲۹، پاییز ۱۳۹۱ش.
- غلامعلی، حمید، «سيطره سبک مناقبنگارى در سده ششم و هفتم هجرى»، مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت عبدالجلیل رازی قزوینی، ج۲، قم، دبیرخانه کنگره بزرگداشت عبدالجلیل رازی قزوینی، ۱۳۹۱ش.
- قاضی‌زاده، کاظم، «پژوهشی درباره تفسیر علی ابن ابراهیم قمی»، فصلنامه بینات، شماره ۱۰، ۱۳۷۵ش.
- گرامی، سید محمدهادی، «جایگاه امام رضا در ادبیات سیره‌نگاری و مناقب‌نگاری سده‌های متقدم و میانه»، در ابعاد شخصیت و زندگی حضرت رضا علیه السلام، جلد ۲، به اهتمام: مرتضی سلما‌ن‌نژاد، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ۱۳۹۳ش.
- محقق گرفمی، البرز؛ زورمند، زهرا، «سیمای مناقب حضرت زهرا در نگاشته‌های سیوطی و آسیب‌شناسی آن»، دوفصلنامه تاریخ و سیره اهلبیت، شماره ۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش.
- معارف، مجید؛ سلیمانی، داود؛ حیدری‌نسب، علیرضا، «اخبار مناقب اهل بیت میراث مشترک امت»، مجله مقالات و بررسی‌ها، دفتر ۸۸، تابستان ۱۳۸۷ش.