اصل زید نرسی
اصل زَيْد نَرْسِی یکی از متون حدیثی منسوب به زید نرسی، از اصحاب امام صادق (ع)، است که ابن ابی عمیر آن را نقل کرده است. در اعتبار آن اختلاف نظر وجود دارد. شیخ صدوق و استادش ابن ولید آن را جعلی دانسته‌اند. همچنین امام خمینی معتقد است، بعضی از روایات آن با مذهب شیعه ناسازگار است.
در مقابل، ابن غضائری، اتهام جعلی بودن اصل زید نرسی را رد کرده است. همچنین، نقل روایات اصل زید نرسی در کتب اربعه و سایر منابع معتبر، به همراه تأیید آن توسط رجال‌شناسان، دلیلی بر اعتبار این اثر به شمار می‌رود. اصل زید نرسی شامل ۳۸ تا ۵۱ حدیث است که هفت مورد آن در کتب اربعه آمده است.
معرفی و ساختار
به گفته رجال‌شناسان شیعه مانند نجاشی و شیخ طوسی، زید نرسی کتابی داشته که برخی عالمان حدیث آن را از ابن ابی عمیر نقل کرده‌اند.[۱] این کتاب شامل موضوعاتی فقهی و اعتقادی مانند حج، نماز، زکات، نبوت عامه و ولایت اهل بیت(ع) است.[۲] تعداد روایات آن بین ۳۸ تا ۵۱ گزارش شده که هفت روایت در کتب اربعه[۳] آمده است.[۴] زید نرسی ۱۹ روایت را مستقیماً از امام صادق(ع)، ۱۴ روایت را از امام کاظم(ع) با تعبیر «سمعت» و ۱۸ روایت دیگر را با واسطه از معصومین(ع) نقل کرده است.[۵]
اعتبارسنجی اصل زید نرسی
درباره اعتبار اصل زید نرسی، میان عالمان رجال و حدیث اختلاف نظر وجود دارد.
مخالفان اعتبار و دلایل آنها
به گفته شیخ طوسی، شیخ صدوق و ابن ولید بر این باورند که کتاب زید نرسی توسط محمد بن موسی همدانی جعل شده است.[۶] دلایل جعلی بودن و عدم اعتبار اصل زید نرسی این امور دانسته شده است:
- ابهام در انتساب
آیت‌الله بروجردی و دیگر فقیهان مانند فتح‌الله غروی اصفهانی، سید محمدباقر صدر و میرزا جواد تبریزی، بر این باورند که انتساب کتاب به زید نرسی نامشخص است[۷] و احتمال می‌دهند نسخه علامه مجلسی با نسخه ابن ابی عمیر تفاوت داشته باشد.[۸] همچنین امام خمینی معتقد است که منصور بن حسن آبی که نسخه اصل زید نرسی را در سال ۳۷۴ هجری قمری تصحیح کرده، فردی مجهول است و نباید او را با منصور بن حسین آبی (که ثقه هم نیست) اشتباه گرفت.[۹]
- عدم اعتماد حدیث‌شناسان
امام خمینی معتقد است که نقل‌نشدن تمامی روایات اصل زید نرسی در کتب اربعه، نشان‌دهنده بی‌اعتمادی حدیث‌شناسان به آن است.[۱۰] او همچنین استدلال می‌کند که اگر ابن ابی عمیر فقط از راویان موثق روایت می‌کرد، باید نویسندگان کتب اربعه تمامی روایات کتاب زید نرسی را ذکر می‌کردند.[۱۱]
- محتوای نامناسب
امام خمینی، برخی روایات این کتاب را مخالف مذهب شیعه می‌داند.[۱۲] البته، بعضی از پژوهشگران، احتمال تقیه‌ای بودن یا تحریف روایات متعارض را مطرح کرده‌اند.[۱۳]
موافقان اعتبار و دلایل آنها
برخی رجال‌شناسان دلایلی برای اعتبار اصل زید نرسی ارائه کرده‌اند:
- اعتبار طریق اصل زید نرسی
علامه مجلسی در بحارالانوار نسخه‌ای از این کتاب را ذکر کرده که در سال ۳۷۴ هجری قمری توسط محمد بن حسن قمی نوشته شده و منصور بن حسن آبی آن را تصحیح کرده است.[۱۴] سید ابوالقاسم خویی انتساب این کتاب به زید نرسی را صحیح دانسته است.[۱۵]
بحرالعلوم بر این باور است که درباره محمد بن موسی همدانی، هرچند اتهام جعل اصل زید نرسی مطرح شده، اما در کتب رجالی تضعیف صریحی درباره او وجود ندارد؛ ازاین‌رو، جاعل بودن او قطعی نیست. او از راویان کتاب نوادر الحکمة نوشته محمد بن یحیی اشعری است. همچنین بزرگانی مانند [شیخ مفید]] و شیخ طوسی از محمد بن موسی همدانی روایت کرده‌اند که می‌تواند نشان‌دهنده اعتماد آنان به این اصل باشد.[۱۶] بحرالعلوم و وحید بهبهانی نیز معتقدند که علمای قم، مانند ابن ولید و شیخ صدوق، برخی راویان را به دلیل ناسازگاری با باورهای خود تضعیف کرده‌اند؛ لذا تضعیف آنان معتبر نیست.[۱۷]
- نقل توسط راویان ثقه
به گفته بحرالعلوم و وحید بهبهانی، این کتاب در میان اصحاب اهل بیت(ع) مشهور و معتبر بوده و ابن ابی عمیر، که تنها از راویان ثقه نقل می‌کند، آن را روایت کرده است.[۱۸] همچنین راویانی مانند محمد بن احمد صفوانی، ابراهیم بن هاشم و علی بن ابراهیم قمی این کتاب را نقل کرده‌اند ولی جعلی بودن آن را مطرح نکرده‌اند.[۱۹]
- تأیید رجال‌شناسان
بحرالعلوم اشاره می‌کند که نجاشی سند (طریق) خود را برای دسترسی به این کتاب ذکر کرده است، که نشان‌دهنده اعتبار آن از نگاه وی است.[۲۰] بحرالعلوم و وحید بهبهانی معتقدند که ابن غضائری، که به عنوان یکی از سخت‌گیرترین علمای علم رجال شناخته می‌شود، نظر شیخ صدوق درباره جعلی بودن اصل زید نرسی را نپذیرفته[۲۱] و بیان کرده که نسخه‌ای از این کتاب را که ابن ابی عمیر از زید نرسی شنیده، مشاهده کرده است.[۲۲] همچنین، بحرالعلوم استدلال کرده که با توجه به اینکه شیخ طوسی این کتاب را از اصول دانسته و ابن ابی عمیر آن را نقل کرده، امکان جعل آن توسط محمد بن موسی همدانی منتفی است، زیرا همدانی پس از دوران ابن ابی عمیر زندگی کرده است.[۲۳]
- گستردگی نقل روایات اصل زید نرسی در منابع حدیثی شیعه
بحرالعلوم بر این باور است که نقل این روایات در کتب اربعه،[۲۴] می‌تواند دلیلی بر صحت آن باشد.[۲۵] همچنین گفته شده، متن برخی روایات این کتاب در ۱۱ منبع کهن مانند کافی، الزهد، تهذیب الاحکام، من لا یحضره الفقیه، کامل الزیارات و ثواب الاعمال و مضمون آنها در ۱۸ کتاب دیگر آمده که بیانگر تأثیرگذاری آن در متون حدیثی شیعه است.[۲۶]
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۱۷۴ِ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ۱۴۲۰ق، ص۲۰۲.
- ↑ خویی، «اعتبار سنجی اصل زید نرسی»، ص۱۲۲-۱۲۳.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ۱۸۵؛ صدوق، من لا یحضره الفیقه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۰۷؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۴، ص۳۰۱؛ طوسی، استبصار، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۳۵.
- ↑ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۶۸-۶۹.
- ↑ خویی، «اعتبار سنجی اصل زید نرسی»، ص۱۲۲-۱۲۳.
- ↑ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ۱۴۲۰ق، ص۲۰۱.
- ↑ بروجردی، حسین، نهایة التقریر، قم، مرکز فقه الائمة الاطهار، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۲۷۹.
- ↑ اصفهانی، افاضة القدیر فی احکام العصیر، ۱۴۱۰ق، ص۲۷؛ صدر، بحوث فی شرح العروة الوثقی، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۴۲۱؛ تبریزی، تنقیح مبانی العروة: الطهارة، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ امام خمینی، کتاب الطهارة، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۳۶۴.
- ↑ امام خمینی، کتاب الطهارة، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۳۶۳.
- ↑ امام خمینی، کتاب الطهارة، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۳۶۵.
- ↑ امام خمینی، کتاب الطهارة، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۳۶۵.
- ↑ خویی، «اعتبار سنجی اصل زید نرسی»، ص۱۲۶-۱۳۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۳.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۳۸۲-۳۸۳.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۷۴-۳۷۵.
- ↑ بهبهانی، الرسائل‌الفقهیة، ۱۴۱۹ق، ص۷۱؛ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۶۸-۳۶۹.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۶۵؛ بهبهانی، الرسائل‌الفقهیة، ۱۴۱۹ق، ص۷۲.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۷۲.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۷۰.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۶۹؛ بهبهانی، حاشیة مجمع البرهان و الفائدة، ۱۴۱۷ق، ص۷۰۱.
- ↑ ابن غضائری، الرجال، ۱۳۶۴ش، ص۶۲.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۷۰.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ۱۸۵؛ صدوق، من لا یحضره الفیقه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۰۷؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۴، ص۳۰۱؛ طوسی، استبصار، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۳۵.
- ↑ بحرالعلوم، الفوائدالرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۳۷۲-۳۷۴.
- ↑ خویی، «اعتبار سنجی اصل زید نرسی»، ص۱۳۴-۱۳۶.
منابع
- اصفهانی، فتح الله، افاضة القدیر فی احکام العصیر، تحقیق: یحیی ابوطالبی عراقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- بحرالعلوم، محمدمهدی، فوائد الرجالیة، تهران، مکتبة الصادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- بهبهانی، محمدباقر، الرسائل الفقهیة، قم، موسسه علامه وحید بهبهانی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- بهبهانی، محمدباقر، حاشیة مجمع البرهان و الفائدة، قم، موسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- تبریزی، جواد، تنقیح مبانی العروة: الطهارة، قم، دار الصدیقة الشهیدة، ۱۴۲۹ق.
- حلی، حسن بن علی بن داود، کتاب الرجال، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش.
- حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- امام خمینی، سید روح الله، کتاب الطهارة، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا، بی‌نا، چاپ پنجم، ۱۳۷۲ش.
- خویی، مهدی، «اعتبار سنجی اصل زید نرسی»، مجله حدیث حوزه، شماره۸، ۱۳۹۳ش.
- ساعدی، حسین، الضعفاء من رجال‌الحدیث، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- صدر، محمدباقر، بحوث فی شرح العروة الوثقی، تحقیق: سید محمود هاشمی، قم، مجمع الشهید آیة الله الصدر العلمی، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تحقیق: خرسان، حسن الموسوی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام: فی شرح المقنعة للشیخ مفید رضوان الله علیه، تحقیق: حسن خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۵ش.
- طوسی، محمد بن الحسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، تحقیق: عبدالعزیز طباطبائی، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- غضائری(واسطی بغدادی)، احمد بن حسین، الرجال: لابن الغضائری، تحقیق: محمدرضا حسینی، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر، غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف، مطبعة المرتضویة، چاپ اول، بی‌تا.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانور الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- میرداماد، محمدباقر، الرواشح السماویة فی شرح الاحادیث الإمامیة، قم، دارالخلافة، چاپ اول، ۱۳۱۱ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی: احد الأصول الرجالية، قم، موسسة النشر الاسلامی، جاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
پیوند به بیرون
- «زید نرسی»، سعید طاووسی مسرور، مندرج در دانشنامه جهان اسلام.
- «بارخوانی دیدگاه ابن‌ولید پیرامون دو اصل زید النَّرسی و زید الزرّاد»، عباس مفید، مندرج در مجله مطالعات اعتبار سنجی حدیث.