غناء
غِنا به‌معنای آوازخواندن است و در فقه اسلامی درباره حکم شرعی آن بحث می‌شود. فقیهان تعاریف متفاوتی درباره غنا دارند. برخی آن را صِرف آوازخواندنِ همراه با چَهچهه می‌دانند. برخی دیگر آوازی می‌دانند که محتوای باطل دارد، همراه با موسیقی است و متناسبِ مجالس لهو و لَعِب است.
بیشتر فقهای شیعه در قرن چهاردهم و پانزدهم قمری، فقط آوازی را حرام می‌دانند که مطابق تعریف دوم از غنا باشد؛ اما برخی نیز به حرمت هرگونه آوازی فتوا می‌دهند.
تعریف فقهی غنا
در ادبیات فقیهان، تعاریف متفاوتی از غنا دیده می‌شود. برخی از آن‌ها صِرف صوت و آوازبودن آن را در نظر گرفته‌اند. برخی نیز به محتوای آواز توجه کرده‌اند. طبق نظر برخی همچون علامه حلی، محقق کَرَکی و شهید ثانی، غنا «ترجیع صوت» و کشیدن آن یا همان چهچهه است.[۱] جمعی نیز مانند شیخ طوسی و فیض کاشانی معتقدند غنا آوازی است که در آن سخنان باطل باشد و همراه با ساز خوانده شود.[۲]
حکم فقهی غنا
برخی از فقیهان غنا را به‌طور مطلق حرام می‌دانند و حتی بر حرمت آن ادعای اجماع می‌کنند؛ مانند شیخ طوسی، شهید ثانی، صاحب جواهر، نراقی و آیت‌الله خویی.[۳]
برخی دیگر موافق حرمت ذاتی غنا نیستند و می‌گویند فقط اگر همراه با طرب یا لهو و لعب باشد، حرام است؛ از جمله محقق کرکی[۴]، فیض کاشانی[۵]، محقق سبزواری،[۶] شیخ انصاری[۷] و امام خمینی.[۸]
پژوهشگران می‌گویند علت این اختلاف حکم به تفاوت تعریف فقیهان از غنا برمی‌گردد؛ زیرا برخی طرب‌انگیز بودن یا لهو و لعب را در ذات مفهوم غنا می‌دانند. بنابراین به حرمت آن فتوا می‌دهند و برخی دیگر که این‌ها را از مفهوم غنا جدا می‌شمارند، غنا را فی‌نفسه حرام نمی‌دانند.[۹]
غناهای حلال کدام‌اند؟
آن دسته از فقها که قائل به حرمت ذاتی غنا هستند، برخی موارد را از حرمت آن استثنا کرده‌اند و آن‌ها را با وجود تحقق غنا، حلال می‌دانند؛ ازجمله آن‌هاست قرآئت قرآن و دعا، مرثیه‌خوانی، غنا در مجالس عروسی و اعیاد؛ اما آن دسته که قائل به حرمت ذاتی غنا نیستند، می‌گویند هر غنایی که همراه حرام دیگری همچون طرب و لهو و لَعِب نباشد حلال است.[۱۰]
فتواهای فقیهان قرن چهاردهم و پانزدهم
بیشتر فقیهانِ قرن‌های چهاردهم و پانزدهم قمری، همچون آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله فاضل و آیت‌الله مکارم، بین غنا و موسیقی تفاوت قائل شده‌اند و غنا را خوانندگی طرب و متناسب مجالس لهو و لعب یا عیش‌ونوش و موسیقی را نوازندگیِ طرب و متناسب با مجالس عیش و نوش دانسته‌اند. بنابراین انجام دادن و شنیدن آن را حرام می‌دانند.[۱۱]
بر این اساس، بیشترشان غنایی را که طرب و متناسب با مجالس لهوولعب نباشد حلال عنوان کرده‌اند. از این میان، آیت‌الله تبریزی فتوا داده است بنا بر احتیاط واجب باید از هر آوازی که با ترجیع صوت (چهچه) است، گرچه با مضمون باطل نباشد، اجتناب کرد. [۱۲] همچنین آیت‌الله صافی گلپایگانی مطلق غنا و موسیقی را حرام می‌داند.[۱۳]
آثار مستقل درباره غنا
به‌نوشتهٔ کتاب غنا و موسیقی (انتشار ۱۳۷۷ش)، از دوره صفویه، به‌علت رواج سماع که با غنا و موسیقی همراه بود، غنا مورد توجه فقیهان قرار گرفته و رساله‌هایی مستقل در این زمینه نگاشته شد. در این کتاب، شمار رساله‌های یافت‌شده یا رساله‌هایی که در کتاب‌های دیگر از آن‌ها نام برده شده، ولی در دسترس نیستند، از دوره صفویان تا قبل از انقلاب اسلامی ایران (۱۳۵۷ش)، ۴۹ رساله بیان شده است.[۱۴] برخی از آن‌ها به‌شرح زیر است:
- رساله در تحلیل غنا در قرآن، محقق سبزواری (درگذشته ۱۰۹۰ق)؛
- رسالةٌ فی حُرمةِ الغناء، شیخ حرّ عاملی (درگذشته ۱۱۰۴ق)؛
- رسالةٌ فی تحریمِ الغناء، وحید بهبهانی (درگذشته ۱۲۰۵ق)؛
- رسالةٌ فی الغناءِ و تحلیله، فیض کاشانی (درگذشته ۱۰۹۱ق)؛
- رسالةٌ فی تحقیقِ الغناء، میرزای قمی (درگذشته ۱۲۳۱ق).
درسنامه غناء و موسیقی
متن منتشرشده درس خارج فقه آیت‌الله خامنه‌ای درباره غناء و موسیقی با عنوان درسنامه غناء و موسیقی منتشر شده است. در این کتاب با استناد به حدود صد حدیث، مفهوم غناء و موسیقی حرام تبیین شده است. بنا بر نظر آیت‌الله خامنه‌ای، در این کتاب غناء به خودی خود حرام نیست بلکه ملاک در حرمت آن لهوی بودن و اضلال عن سبیل‌الله (خارج کردن از مسیر خدا) است.[۱۵] این کتاب در سال ۱۳۹۸ش در ۵۶۰ صفحه به زبان فارسی منتشر شد.[۱۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ علامه حلی، قواعدالاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۴۹۵؛ محقق کرکی، جامع‌المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۲۳؛ شهید ثانی، الروضة البهیه، ۱۴۱۰ق، ج ۳، ص۲۱۲.
- ↑ شیخ طوسی، استبصار، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۶۹؛ فیض کاشانی، وافی، ۱۴۰۶ق، ج۱۷، ص۲۱۸.
- ↑ یوسفی مقدم، پژوهش در غنا، ۱۳۹۱ش، ص۱۹-۲۰.
- ↑ محقق کرکی، جامع‌المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۲۳.
- ↑ فیض کاشانی، وافی، ۱۴۰۶ق، ج۱۷، ص۲۱۸.
- ↑ محقق سبزواری، کفایةالاحکام، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۴۳۲-۴۳۳.
- ↑ شیخ انصاری، مکاسب محرمه، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۴۱-۱۴۵.
- ↑ امام خمینی، مکاسب محرمه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ یوسفی مقدم، پژوهش در غنا، ۱۳۹۱ش، ص۲۲-۳۱؛ قاضی‌زاده، «غنا از دیدگاه اسلام»، ص۳۳۷-۳۴۱؛ سیدکریمی، «نقد و بررسی تعاریف موجود در موضوع غناء»، ص۱۱۷- ۱۲۰.
- ↑ نوری، موسیقی و غنا از دیدگاه اسلام، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۹-۲۶۹؛ ایزدی‌فرد، «پژوهشی تحلیلی پیرامون مبانی فقهی غناء و موسیقی»، ص۷۴.
- ↑ محمودی، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۸-۵۴.
- ↑ محمودی، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۸-۵۴.
- ↑ محمودی، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۸۰.
- ↑ مختاری و صادقی، غناء و موسیقی، ۱۳۷۷ش، ج۳، ۲۰۳۹- ۲۰۴۱ و ج۴، ص۲۲.
- ↑ خامنه‌ای، غناء، ۱۳۹۸ش، ص۴۵۲.
- ↑ خامنه‌ای، غناء، ۱۳۹۸ش، مقدمه.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، المکاسب المحرمه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ۱۴۱۵ق.
- ایزدی‌فرد، علی‌اکبر و حسین کاویار، «پژوهشی تحلیلی پیرامون مبانی فقهی غناء و موسیقی»، فصلنامه کاوش‌های دینی، شماره ۶، پاییز و زمستان ۱۳۹۰ش.
- خامنه‌ای، سید علی، غناء، تهران، انتشارات فقه روز، ۱۳۹۸ش.
- سیدکریمی، سید عباس، «نقد و بررسی تعاریف موجود در موضوع غناء»، فصلنامه الهیات هنر، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۳ش.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضةُ البهیةُ فی شرحِ اللمعةِ الدمشقیه، قم، کتابفروشی داوری، ۱۴۱۰ق.
- شیخ انصاری، مرتضی، المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، قم، منشورات‌دار الذخائر، ۱۴۱۱ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختَلَفَ مِنَ الاَخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۹۰ق.
- صادقی، محسن و رضا مختاری، غناء و موسیقی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ١٣٧٧ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاَحکام فی معرفة الحلال و الحرام، تحقیق و تصحیح گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ۱۴۱۳ق.
- فضلی، عبدالهادی و محمدهادی معرفت، بررسی فقهی پدیده غنا، ماهیت و حکم آن، ترجمه مجتبی الهی خراسانی، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، الوافی، تحقیق و تصحیح ضیاءالدین حسینی اصفهانی، اصفهان، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی(ع)، ۱۴۰۶ق.
- قاضی‌زاده، کاظم، «غنا از دیدگاه اسلام»، فصلنامه کاوشی نو در فقه، شماره ۴ و ۵، تابستان و پاییز ۱۳۷۴ش.
- محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، کفایة الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۳ق.
- محقق کَرَکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، ۱۴۱۴ق.
- محمودی، سیدمحسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ورامین، انتشارات علمی‌فرهنگی صاحب‌الزمان، ۱۳۸۵ش.
- نوری، محمداسماعیل، موسیقی و غنا از دیدگاه اسلام، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- یوسفی مقدم، محمدصادق، پژوهش در غنا از نگاه قرآن و روایات تفسیری، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش.
پیوند به بیرون