ام‌ذریح عبدیه
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ام‌ذریح العبدیة |
| خویشاوندان | مسلم بن عبدالله |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام علی(ع) |
اُمّ‌ذَرَیح عَبدِیَّة زنی از یاران امام علی(ع) و حاضران در جنگ جَمَل بود و مجروحان را مداوا می‌کرد. او اشعاری در هجو عایشه و نیز در مدح مسلم بن عبدالله، اولین شهید جنگ جمل سروده بود. برخی احتمال داده‌اند که او مادر مسلم بن عبدالله باشد، برخی نیز احتمال داده‌اند ذریح بن عباد، فرزند او باشد.
نسب و مذهب
شیخ مفید، عالم شیعه قرن ۴، ام‌ذریح را از زنان شیعه امام علی(ع) دانسته است.[۱] لقب عبدیّ، برای منسوبان به خاندان عبدالقیس، تیره‌ای از قبیله ربیعه به‌کار می‌رود.[۲] به‌گفته سید محسن امین، شرح‌حال‌نگار شیعه، این قبیله به تشیع و وفاداری نسبت به اهل‌بیت(ع) مشهورند.[۳]
حضور در جنگ جمل
محمدهادی امینی، از تراجم‌نگاران شیعه، نقل کرده وی در جنگ جمل به مداوای مجروحان می‌پرداخت.[۴] شیخ مفید، عالم شیعه قرن ۴، نیز نقل کرده پس از بالاگرفتن جنگ و دشنام عایشه به اصحاب امام علی(ع) و خاک پاشیدنش به سمت ایشان و پاسخ حضرت علی(ع)، ام‌ذریح این شعر را سروده و تکرار می‌کرد:
سرودن شعر برای اولین شهید جمل
ابن‌ابی‌الحدید، شارح نهج البلاغه، نقل کرده پیش از آغاز جنگ جمل، امام علی(ع)، مصحفی را به دست جوانی به نام مسلم داد تا با لشکر دشمن سخن بگوید، اما آنان او را به شهادت رساندند. و زنی در مورد آن جوان شعری با مضمون زیر سرود که برخی تاریخ‌نگاران مانند طبری (متوفای ۳۱۰ق)، شعر را با کمی تفاوت[یادداشت ۲] نقل کرده‌اند.[۶]
ابن‌ابی‌الحدید، ام‌ذریح را همان زنی دانسته که در مدح مسلم، اولین شهید جنگ جمل شعر سروده[۸] و برخی تاریخ‌نگاران مانند طبری (متوفای ۳۱۰ق) و مسعودی (متوفای ۳۴۶ق)، بدون ذکر نامِ سراینده اشعار، او را مادر مسلم معرفی کردند.[۹] سید محسن امین با توجه به این دو نقل، احتمال داده ام‌ذریح، همان مادر مسلم باشد، اگرچه این احتمال را که مادر مسلم و ام‌ذریح هر دو در مدح مسلم شعر سروده باشند، نیز ممکن دانسته است.[۱۰] برخی از منابع، آن جوان را از قبیله مُجاشِع معرفی نموده،[۱۱] اما شیخ مفید او را از قبیله عبدالقیس دانسته است.[۱۲]
محمدهادی امینی، از تراجم‌نگاران شیعه، احتمال داده که ام‌ذریح مادر ذریح بن عباد، از شورش‌کنندگان علیه عثمان باشد.[۱۳]
پانوشت
- ↑ شیخ مفید، الجَمَل، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۸.
- ↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۹، ص۱۹۰؛ ابن اثیر، اللباب، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۴.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶، ج۲، ص۳۱۸ و ج۳، ص۴۷۵.
- ↑ امینی، اصحاب أمیرالمومنین، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۶۲.
- ↑ شیخ مفید، الجَمَل، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۸.
- ↑ طبری، تاریخ الاُمم، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۵۱۱ و ص۵۲۹؛ ابن اعثم، فتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۷۳؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۶۱؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۲۶۲.
- ↑ ابن‌أبی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۱۱۲.
- ↑ ابن‌أبی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۱۱۲.
- ↑ طبری، تاریخ الامم، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۵۱۱ و ص۵۲۹؛ ابن اعثم، فتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۷۳؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۶۱؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۲۶۲.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۴۷۸.
- ↑ ابن اعثم، فتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۷۳؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب(ع)، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۱۵۵.
- ↑ شیخ مفید، الجَمَل، ۱۴۱۳، ص۳۳۹.
- ↑ امینی، اصحاب أمیرالمومنین، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۶۶۲.
یادداشت
- ↑ «ای عایشه! اگر آمدی که ما را شکست دهی و دشنام دادی تا بر ما پیروز شوی و سنگریزه در میان ما پرت کردی (بدان) با ضرباتی روبرو خواهی شد که باور نکنی و هنگامی که با جنگ مواجه شویم، هر چه بخواهیم با شمشیرهای مشرفی از خون‌های شما بر زمین می‌ریزیم
- ↑ لَـٰهُمّ انّ مُسلمًا أتاهم * مُستَسلمًا لِلمَوتِ إذ دَعاهُم* الی کِتابِ اللهِ لا یَخشاهُم * فَرَمَلوهُ مِن دمٍ إذ جٰاهُم* و أُمُّهُم قائِمةٌ تَراهُم * یَأتَمِرونَ الغَیَّ لا تَنهاهُم؛ ترجمه: خدایا، مسلم با پذیرش مرگ به سراغشان رفت و آنان را به کتاب خدا دعوت کرد و از آنان نهراسید اما هنگامی که نزد آنان رفت او را با خونش رنگین کردند، در حالی که مادرشان (ام‌المؤمنین عایشه) ایستاده و تماشایشان می‌کرد که نقشه های شوم می‌کشند، اما آنان را از این گمراهی باز نمی‌داشت.
- ↑ پروردگارا، مسلم با مصحفی که مولایشان برایشان فرستاده بود، به سراغ آنان رفت و آنان را به عدل و ایمان دعوت کرد و کتاب خدا را بر آنان خواند و از آنان نهراسید اما آنان آهویشان (این جوان زیبا) را با خونش رنگین کردند، در حالی که مادرشان (ام‌المؤمنین عایشه) ایستاده و نه تنها آنان را از این گمراهی باز نمی‌داشت بلکه تشویق هم می‌کرد!
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الأنساب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق، ۱۹۹۴م.
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر و دار بیروت، ۱۳۸۵ق، ۱۹۶۵م.
- ابن‌أبی‌الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌اعثم کوفی، محمد بن علی، الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۱ق، ۱۹۹۱م.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب(ع)، قم، نشر علامه، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعة، تحقیق: حسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- امینی، محمدهادی، أصحاب أمیرالمؤمنین و الرواة عنه، بیروت، دار الکتاب الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، تحقیق: عبدالرحمن بن یحیی معلمی، حیدر آباد، انتشارات مجلس، چاپ اول، ۱۳۸۲ق، ۱۹۶۲م.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الجمل والنصرة لسید العترة فی حرب البصرة، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم ، بیروت، دار التراث ، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق، ۱۹۶۷م.
- مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، أبو الحسن علی بن الحسین بن علی، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.