الالفیة فی فقه الصلاة الیومیة (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شهید اول |
| موضوع | واجبات نماز |
| سبک | فقهی |
| زبان | عربی |
الألْفیة فی فقْه الصّلاة الیوْمیة رساله‌ای فقهی و مختصر به زبان عربی تألیف شهید اول (متوفای ۷۸۶ق). این کتاب که مکررا چاپ شده و حواشی و تعلیقه‌های زیادی بر آن زده شده، شامل هزار واجب از نماز است. کتاب الفیه با همۀ اختصارش از شهرت فراوانی برخوردار است.
تاریخ نگارش
با توجه به تاریخ اجازۀ شهید به شیخ شمس الدین محمد بن عبدالعلی بن نجده (م ۸۰۸ ق) که در آن اجازۀ کتاب «الألفیة فی فقه الصلاة» را در سال ۷۷۰ق داده، کتاب الفیه قبل از سال ۷۷۰ق نوشته شده است.[۱]
روش تألیف
مؤلف در مقدمۀ کتاب، پس از اشاره به این که این کتاب واجبات نماز را در بر دارد، وعدۀ نوشتن کتابی در مستحبات نماز را داده است که بعدها با نام «النفلیة» تألیف نموده است. این دو کتاب، گاهی به صورت مجزا و گاهی با هم به چاپ رسیده‌اند. روش تألیف کتاب، فقهی و بصورت مختصر است و مؤلف، مباحث مقدمات، مقارنات و نواقض نماز را همراه با احکام خلل و بقیۀ نمازها بیان می‌کند. آقا بزرگ تهرانی در الذریعةکتاب الفیه را از مهم‌ترین آثار فقهی می‌داند که دارای شروح و تعلیق‌های از جانب علما گردیده است.[۲]
محتوا
کتاب ألفیه شامل یک مقدمه و سه فصل و یک خاتمه است.
- فصل اول: مقدمات نماز که ۶ تا هستند و عبارتند از:
- طهارت
- ازاله نجاسات
- ستر عورتین
- مراعات وقت
- مکان نمازگزار
- قبله.
- فصل دوم: مقارنات نماز که عبارتند از:
- فصل سوم: نواقضِ(باطل کننده‌های) طهارت و نماز که ۲۵ مورد از آنها ذکر شده است.
- خاتمه: شامل دو مبحث است:
- احکام خِلل( اموری که انجامش در نماز با انجام کارهایی مانند سجده سهو و نماز احتیاط جبران می‌شود)
- خصوصیات باقی نمازها.
پژوهش‌های پیرامون کتاب
شروح و حواشی
کتاب ألفیه دارای شروح متعددی است و آقا بزرگ تهرانی در الذریعة به بیش از ۳۰ مورد آن اشاره می‌کند.[۳]
در کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه نیز به ۳۳ شرح و حاشیۀ کتاب الفیه اشاره شده است.[۴] مهم‌ترین شروح کتاب عبارتند از:
- المقاصد العلیة تألیف شهید ثانی (متوفای ۹۶۶ ق). علاوه بر این شرح، دو حاشیۀ دیگر نیز از شهید ثانی بر این کتاب وجود دارد. شهید دوم (متوفای ۹۶۶ ق) علاوه بر نوشتن «المقاصد العلیة» در شرح الفیه و همین طور «القوائد الملیة» در شرح النفلیة، در سال ۹۵۱ق کتابی را به نام «التنبیهات العلیة علی وظائف الصلاة القلبیة و أسرارها» تألیف نموده است.[۵]
- شرح شیخ ابراهیم بن سلیمان قطیفی، نوشته شده در سال ۹۳۹ق.
- شرح شیخ ابوالعباس احمد بن محمد بن فهد حلی (متوفای۸۴۱ق).
- شرح شیخ حسن بن زین الدین شهید، صاحب معالم (متوفای۱۰۱۱ق).
- شرح شیخ حسین بن عبدالصمد، پدر شیخ بهایی (متوفای ۹۸۴ق).
- شرح محقق کرکی، علی بن عبدالعالی (متوفای ۹۴۰ ق).
- شرح شیخ ابو عبدالله فاضل مقداد اسدی حلی سیوری (متوفای ۸۲۱ق).
- حاشیۀ صاحب مدارک سید شمس‌الدین محمد بن علی عاملی(متوفای ۱۰۰۹ق).
- الأنوار العلیة تألیف شیخ احمد بن محمد سبیعی، شاگرد ابن المتوّج، پایان‌یافته در سال ۸۵۳ق.[۶]
- أحسن العطیة تألیف سید محمدباقر خوانساری، صاحب روضات الجنات.[۷]
- مُکَمِّل البقیة من أحسن العطیة تألیف سید محمدمهدی بن محمدباقر خوانساری.[۸] وی در این کتاب، شرح پدرش سید محمدباقر خوانساری( بنام أحسن العطیة) را تکمیل کرده است.
- معراج المؤمنین تألیف شیخ محمدحسن بن جعفر شریعتمداری (متوفای ۱۳۱۸ق).[۹] این کتاب شرح هر دو کتاب «الفیه» و «نفلیه» می‌باشد.
- الاعلام الجلیة تألیف حسین بن علی بن حسین اوالی، شاگرد محقق کرکی (زنده در ۹۵۰ق).
- الدرة السنّیة تألیف ملا عبدالله شاه‌آبادی یزدی.
- المطالب السنّیة فی شرح الألفیة الشهیدیة تألیف محمد علی بن حاج حسن اردکانی.[۱۰]
- کفایة الطالبین تألیف سید شرف الدین علی بن حجةالله شولستانی.
- کفایة البهیة تألیف شیخ محمدحسین بن محمدجعفر سرابی تبریزی.[۱۱]
- التحفة الحسینیة تألیف شیخ محمد بن ابی جمهور احسائی.[۱۲]
- مسالک الجامعة تألیف سید محمد بن علی بن ابی جمهور احسائی.[۱۳]
ترجمه‌ها
- ترجمۀ الفیۀ شهید در واجبات نماز مترجم آن مشخص نیست.[۱۴]
- ترجمۀ الفیۀ شهید تألیف سید عبد الحی بن عبد الوهاب بن علی حسینی، مؤلف رسالۀ «معضلات» (زنده در ۹۵۹).[۱۵]
- ترجمة الألفیة و النفلیة تألیف شیخ محمد تقی آقا نجفی اصفهانی، (م ۱۳۳۲ ق).[۱۶]
- شرح فارسی الفیه تألیف ملا محمد سلیم گیلانی، نوشته شده در سال ۱۱۸۵ ق.[۱۷]
- ترجمۀ شرح الفیۀ شهید تألیف شیخ محمد جعفر سبزواری.[۱۸]
نظم و شعر
- الحمانة البهیة تألیف حسن بن راشد حلی (زنده در ۸۲۵ ق).
- الدرة الصفیة تألیف نورالدین علی بن عبدالصمد عاملی (زنده در ۹۵۴ ق).
نسخه‌ها
در تحقیق و تصحیح کتاب، از یک نسخۀ خطی متعلّق به کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در قم که به خط محمد بن شهاب و مربوط به سال ۹۵۳ق بوده، استفاده شده است. هم‌چنین از سایر حواشی مثل حاشیۀ محقق کرکی، حاشیۀ شیخ علی بن حسین بحرانی و شروح دیگر استفاده‌های فراوان برده شده است.
چاپ
کتاب ألفیه مکرراً در سال‌های ۱۲۷۱، ۱۳۰۸، ۱۳۱۲، ۱۳۱۹ شمسی در تهران و ۱۴۰۳ق در بیروت چاپ گردیده[۱۹] و گاهی با «رسالۀ نفلیه» و گاهی نیز با شرح شهید ثانی، موسوم به «المقاصد العلیة» چاپ شده است.[۲۰]
یکی دیگر از چاپ‌ها در سال ۱۴۰۸ق به‌وسیله مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی در قم با تحقیق مرکز تحقیقات اسلامی و محقق آن، فاضل قائینی نجفی انتشار یافته است.
پانویس
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۴، ص۲۰۱.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج ۱۳، ص۱۰۷.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۱۰۷. ج۲، ص۲۹۶ و ۲۹۷.
- ↑ طباطبایی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ۱۴۱۰ق، ص۱۴۱ - ۱۴۸.
- ↑ طباطبایی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ۱۴۱۰ق، ص۱۴۴.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج ۱۶، ص۱۰۱؛امین عاملی، أعیان الشیعه، ۱۴۲۱ق، ج ۳، ص۱۲۴.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج ۱۱، ص۳۵.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج ۱۳، ص۱۱۴، ج ۲۲، ص۱۸۱.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۲۳۴.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۱۳۹.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۸،ص۸۹.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۳،ص۴۲۷.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۳،ص۱۱۴.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۸۱.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۸۱.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴،ص ۸۱.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۳،ص۱۱۱.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۳،ص۱۰۹.
- ↑ طباطبایی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ۱۴۱۰ق، ص۱۴۱.
- ↑ مدرس، ریحانة الأدب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۲۷۷.
منابع
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.
- مدرس، محمد علی، ریحانه الادب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
- شهید اول، محمد بن مکی، النفلیه، قم، بوستان کتاب.
- طباطبایی، سیدحسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مترجم: محمد آصف فکرت، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- نرم افزار جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.