الاصفی فی تفسیر القرآن (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | فیض کاشانی |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | بوستان کتاب |
الأصْفیٰ فی تَفْسیرِ القُرْآن تفسیری به زبان عربی و شامل تفسیر کل قرآن، اثر ملامحسن فیض کاشانی (۱۰۰۷ق/۹۷۷ش-۱۰۹۱ق/۱۰۵۸ش) از عالمان امامیه است. الاصفی برگزیده‌ای از کتاب تفسیر الصافی است.
درباره مؤلف
محمد بن مرتضی بن محمد، معروف به ملا محسن کاشانی و ملقب به فیض را در شمار محدثان و فقهای بزرگ شیعه به شمار آورده‌اند. فیض دستی نیز در ادب و عرفان داشت. از او آثار پرشماری در تفسیر قرآن، حدیث و حکمت و عرفان بر جای مانده است. فیض کاشانی در ۱۴ صفر سال ۱۰۰۷ق به دنیا آمد و در ۲۲ ربیع‌الثانی سال ۱۰۹۱ق از دار دنیا رفت و در کاشان به خاک سپرده شد.[۱]
| تفسیرهای مهم | |
|---|---|
| شیعی | تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان |
| سنی | تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی) |
| گرایش‌های تفسیری | |
| تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی | |
| روش‌های تفسیری | |
| تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی | |
| شیوه‌های نگارش تفسیر | |
| تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی | |
| اصطلاحات علم تفسیر | |
| اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی | |
تاریخ و انگیزه نگارش
تألیف الاصفی در سال ۱۰۷۶ق یعنی یک سال پس از تفسیر صافی به پایان رسیده است.[۲] البته فیض درپایان تفسیر اصفی تصریح کرده است که این تفسیر دو سال پس از نوشتن تفسیر صافی به پایان رسیده است.[۳] این تفسیر، خلاصه تفسیر صافی است که در نگارش آن، گزیده‌گویی شده و آیات با توجه به کلام اهل بیت، به شکل خلاصه تفسیر گشته‌اند.[۴]
محتوای تفسیر و ساختار آن
کتاب از دو جزء تشکیل شده که جزء اول آن شامل سوره‌های حمد تا اسراء و جزء دوم از سوره کهف تا آخرین سوره قرآن است.
فیض در کنار روایت به درایه هم پرداخته و برای اختصار، اسناد روایات را حذف کرده است. مؤلف می‌گوید:
- «هر گاه از تفسیر قمی چیزی آوردم که منسوب به معصوم نیست در آغازش واژه قمی را نهادم تا از روایات دیگر جدا شود و اگر چیزی از طریق عامه نقل کردم، آن را با کلمه «رُوِی» از روایات دیگر متمایز ساختم، آنجا که از ائمه به لفظ آنها نقل می‌کنم به لفظ «قالَ»، «وَرَدَ» و «فی روایة» مشخص نمودم و اگر تلخیص شده یا نقل به مضمون کرده باشم با لفظ «کَذا وَرَدَ» آن را بیان کرده‌ام. و آنجا که کلامی از معصوم(ع) نیافتم یا اینکه یافته ولی قابل اعتماد ندیدم، از سایر تفاسیر قوی‌ترین قول را انتخاب کرده و آن را نوشته‌ام.»
فیض مقدمه تفسیرش را با این نکته آغاز کرده است که اگر کسی بخواهد معانی قرآن را( بی آن‌که گرفتار تناقض و تضاد بشود) از روایات بفهمد باید که در تفسیر و فهم آیات فقط بر معنای خاصی جمود نداشته باشد و احتمالات مختلف را مطرح کند چنان چه در برخی از آیات و روایات این اتفاق افتاده است و اهل بصیرت هم به حقایق کلی نظر دارند نه به افراد جزیی و فهم اسرار قرآن نیز مبتنی بر همین نکته است و اگر قرار براین باشد که مقصود قرآن افراد خاص و موارد محدودی باشند بی شک فائده قرآن ناچیز و بهره‌اش اندک خواهد شد در حالی که قرآن دریایی است بیکرانه و عمقش نامحدود است.[۵]نخستین مطلب پس از مقدمه تعریف واژه «الله» به موجودی است که هر مخلوقی هنگام سختی و نیاز به او پناه می برد و از او می طلبد و در حریم او آرام می گیرد وقتی از هر کسی غیر خدا ناامید شد. [۶] مطلب پایانی تفسیر اصفی روایتی از امام صادق(ع) است که فرمود: هیچ مؤمنی نیست مگر این كه برای قلب او دو گوش می‌باشد، در یک گوش وسواس خناس وسوسه می‌کند و در یک گوش فرشته می‌دمد، پس خداوند مؤمن را به فرشته تأیید می‌کند، و این است معنی این آیه که خداوند فرموده است «و آنان را به روحی از خودش تأیید نمود».[۷][یادداشت ۱]
تلخیص و ترجمه‌ها
فیض کاشانی، الاصفی را تلخیص کرده و آن را «المُصفّی» نامیده است.[۸]
تفسیر الاصفی دو ترجمه به زبان اردو دارد:
- ترجمه سید مظاهر حسن الامروهوی از قرآن‌پژوهان امامیه پاکستان در قرن پانزدهم هجری.
- ترجمه مظهر حسن هندی معارف قرآن در قرن پانزدهم.[۹]
این اثر را محمدمسعود عباسی زنجانی به فارسی برگردانده است.[۱۰]
نسخه‌ها
آقابزرگ از وجود نسخه‌ای می‌گوید که به خط سید احمد بن شهاب‌الدین علی طباطبایی به سال ۱۱۰۴ق همراه با الصافی بوده است.[۱۱]
اما نسخه‌هایی که در تحقیق و تصحیح این اثر از آن استفاده شده سه نسخه است:
- نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی در تهران که تاریخ تحریر جلد اول ۱۰۹۰ق و جلد دوم ۱۰۸۹ ق، دو سال قبل از رحلت مصنف در ۲۳۵ صفحه بوده است. نویسنده آن ابن علی بن علی مشهور به نوروز الدین محمد نصیر، با خطی زیبا و مصحح با حواشی فیض کاشانی.
- نسخه خطی در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد در ۳۰۶ صفحه که تحریر آن در ۱۰۸۱۱ق پایان یافته و به خط احمد بن محمد حسن است. این نسخه نیز دارای حواشی از مصنف بوده و از روی نسخه مؤلف تصحیح شده است.
- نسخه چاپ سنگی به سال ۱۳۵۳-۱۳۵۴ق به خط محمدعلی مصباحی نائینی.[۱۲]
چاپ
نخستین بار در سال ۱۲۷۴ق در بمبئی و در حاشیه تفسیر صافی چاپ سنگی شده و در سال ۱۳۱۰ نیز در حاشیه صافی چاپ گردید.
چاپ سوم آن به شکل مستقل در تهران به سال ۱۳۰۳ و ۱۳۵۴ در یک جلد به شکل سنگی ارائه شده است.
چاپ تحقیق‌شده این اثر نیز در دو جلد بوده که جلد اول تا پایان سوره اسراء و جلد دوم از سوره کهف تا انتهای قرآن است. ناشر آن مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم بوده که در ۱۳۷۶ش مطابق با ۱۴۱۸ق چاپ اوّل آن به بازار عرضه شد.
پانویس
- ↑ فیض کاشانی،الوافی، ۱۳۶۵ش، مقدمه مصحح.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۶۶۶.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر اصفی، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۴۹۵.
- ↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۸۰ش، ج ۲، ص ۲۱۰.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر اصفی، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۳.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر اصفی، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۵.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر اصفی، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۴۹۴.
- ↑ تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۲، ص۱۲۴.
- ↑ عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ۱۳۷۷ش، ج۳، ص۲۲۴.
- ↑ خلاصه تفسیر صافی ترجمه الاصفی، سایت پاتوق کتاب فردا.
- ↑ تهرانی، الذریعه، دار الاضواء، ج۲، ص۱۲۴.
- ↑ فیض کاشانی، الاصفی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۴ و ۱۵.
یادداشت
- ↑ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ. سوره مجادله آیه ۲۲
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان - ناهید، ۱۳۷۷ش.
- فیض کاشانی، ملامحسن، الاصفی، قم، بوستان کتاب، ۱۴۱۸ق.
- فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، الوافی، اصفهان، مکتبة أمیرالمؤمنین، ۱۳۶۵ش.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، طبقات مفسران شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
- معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، ۱۳۸۰ش.
- خلاصه تفسیر صافی ترجمه الاصفی، سایت پاتوق کتاب فردا، تاریخ بازدید: ۱۲ دی ۱۴۰۰ش.