الاخلاق (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید عبدالله شُبَّر |
| تاریخ نگارش | ۱۲۲۵ق |
| موضوع | اخلاق |
| زبان | عربی |
| به تصحیح | قصیر، علی |
| تعداد جلد | ۲ |
| ترجمه به دیگر زبان‌ها | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | العتبة الحسينية المقدسة |
| محل نشر | عراق |
| تاریخ نشر | ۱۴۲۹ق |
| ترجمه فارسی | |
| نام کتاب | اخلاق |
| مترجم | محمد رضا جباران • صادق حسن‌زاده |
| مشخصات نشر | هجرت، ایران |
| نسخه الکترونیکی | کتاب الاخلاق |
اَلْاَخلاق کتابی به زبان عربی و از آثار اخلاقی شیعه، نوشته سید عبدالله شبر (۱۱۹۲–۱۲۴۲ق) است که در سال ۱۲۲۵ق تألیف شد. این کتاب با ترکیبی از استدلال‌های فلسفی، عرفانی و روایی و با تکیه بر قرآن، احادیث و آثار اندیشمندان اخلاق، به بررسی مباحثی چون فضایل و رذایل اخلاقی، حقوق اجتماعی، عوامل رشد معنوی و روش‌های درمان رذایل می‌پردازد. ساختار کتاب در چهار رکن اصلیِ اسرار عبادات، حقوق اجتماعی، مُهلِکات و مُنجِیات و یک مقدمه تنظیم شده که در آن بر تغییرپذیری اخلاق و اهمیت تربیت نفس تأکید می‌شود. شُبَّر در این اثر، با الهام از کتب اخلاق علمای شیعه و سنی و با محوریت روایات شیعی، توازنی میان آموزه‌های نظری و عملی اخلاق اسلامی ایجاد کرده است. کتاب به‌عنوان مرجعی جامع در حوزه اخلاق شیعی، بارها در عراق، ایران و لبنان چاپ و به فارسی نیز ترجمه شده است.
معرفی اجمالی و جایگاه
الاخلاق، نوشته سید عبدالله شُبَّر، یکی از آثار اخلاقی در حوزه علوم اسلامی که به زبان عربی تألیف شده است.[۱] این کتاب در پنج بخش اصلی تنظیم شده و به بررسی مباحث اخلاقی، تهذیب نفس، حقوق اجتماعی و عوامل رشد و سقوط معنوی می‌پردازد.[۲] نویسنده در این اثر از آیات قرآن، روایات اهل بیت(ع) و استدلال‌های فلسفی و عرفانی بهره برده است.[۳] این اثر خلاصه‌ای از دو کتاب دیگر او، نهج السالکین و زاد العارفین است.[۴] طبق آنچه در بخش پایانی کتاب آمده، شُبَّر کتاب الأخلاق را در روز چهارشنبه، ۲۷ ربیع‌الاول سال ۱۲۲۵ق به پایان رسانده است.[۵]
معرفی نویسنده
سید عبدالله شبر در سال ۱۱۹۲ق در نجف به دنیا آمد[۶] و در سال ۱۲۴۲ق در کاظمین درگذشت و در کنار پدرش سید محمدرضا شبر حسینی[۷] به خاک سپرده شد.[۸] او به‌دلیل تألیفات گسترده‌اش به «مجلسی دوم» شهرت یافت.[۹]
شیوه نگارش
شیوه نگارش کتاب «الأخلاق» ترکیبی از سبک‌های فلسفی، عرفانی و روایی است.[۱۰] نویسنده در این اثر از منابعی مانند قرآن، احادیث اهل‌بیت(ع) و آثار علمای علم اخلاق بهره برده است.[۱۱] این روش مشابه شیوه‌های نگارش در کتاب‌هایی مانند احیاء العلوم غزالی، اسرار الصلاة شهید ثانی و جامع السعادات نوشته نراقی است.[۱۲]
به عقیده برخی، الاخلاق در مقایسه با دیگر کتب اخلاقی، به‌طور قابل توجهی تحت‌تأثیر «احیاءالعلوم» ابوحامد غزالی قرار داشته است؛ به‌گونه‌ای که در بسیاری از مباحث، از عبارات خود غزالی به‌صورت مستقیم استفاده کرده و می‌توان گفت که نوشته‌های سیدعبدالله شبر نسخه‌ای خلاصه و اصلاح‌شده از اثر غزالی به‌شمار می‌آید.[۱۳] وجه تمایز این کتاب با سایر کتبی که در شیوه نگارش از آنها بهره برده، این است که این کتاب، تأکید بر استفاده از روایات شیعی در سراسر مباحث آن دارد.[۱۴]
ساختار کتاب
ساختار کتاب شامل یک مقدمه و چهار رکن اصلی است.[۱۵] شبر در مقدمه به اهمیت اخلاق در اسلام پرداخته است و در هر رکن به بررسی یکی از فضایل اخلاقی و رذیلهٔ مقابل آن می‌پردازد.[۱۶] که شاملِ اسرار عبادات، حقوق، مُهلِکات و مُنجِیات می‌شود.[۱۷] نویسنده جوانب مختلف فضایل، تفاوت‌های آنها و روش‌های به دست آوردن فضایل و درمان رذیلت‌های اخلاقی را توضیح می‌دهد و در پایان هر رکن، بخشی ویژه‌ای به آیات و روایات مرتبط که در متن اصلی بحث نشده، اختصاص داده است.[۱۸]
مقدمه
در مقدمه، نویسنده به اهمیت اخلاق در اسلام پرداخته و با استناد به روایات، فضیلت‌های خوش‌اخلاقی و پیامدهای بداخلاقی را بیان می‌کند.[۱۹] که در سه فصل تدوین شده است:
- در فصل اول مقدمه، اخلاق از دیدگاه فلسفی و دینی بررسی شده است.[۲۰]
- در فصل دوم، نویسنده به روش‌های تربیت نفس و تهذیب اخلاق می‌پردازد.[۲۱]
- در فصل سوم، به نقد نظریه «تغییرناپذیری اخلاق» پرداخته و تأکید می‌کند که اخلاق انسان‌ها قابل تغییر و اصلاح است.[۲۲]
رکن اول
نویسنده در رکن اول به رازهای عبادات پرداخته است و توضیحاتی راجع به موضوعات مختلف عبادی آورده است.[۲۳] این رکن از کتاب در ده باب تدوین شده که شامل موضوعاتی مانند، طهارت، نماز، نماز جمعه، نماز عیدین، نماز آیات، قرائت قرآن، دعا، اسرار زکات و اسرار روزه می‌شود و در آخر نیز به بحث حج و زیارت آستان‌های مقدس می‌پردازد.[۲۴]
رکن دوم
در رکن دوم به بررسی حقوق اجتماعی در اسلام با محورهای زیر می‌پردازد:[۲۵] در قسمت حقوق عمومی، استناد به رسالة الحقوق امام سجاد(ع) کرده و برای روابط انسانی ۵۱ حق ضروری را ذکر می‌کند.[۲۶] در ادامه نویسنده حقوق دیگری از جمله به موضوع اُلفَت و برادری، حُب و بُغض، دوستان و همسایگان، حقوق مسلمانان، حقوق والدین و خانواده (همسر و فرزندان) می‌پردازد.[۲۷]
رکن سوم
شُبَّر در رکن سوم، موانع رشد انسان، که به عنوان مُهلِکات شناخته می‌شوند، را مورد بررسی قرار داده است.[۲۸] این رکن شامل ۱۴ مبحث است که به موانع رشد اخلاقی و روحی می‌پردازد.[۲۹] در بخش موانع به شهوت شکم، شهوت جنسی، شهوت کلام (زبان)، غضب، ریا، کبر و تعدادی از رذائل اخلاقی اشاره می‌کند.[۳۰] هر یک از این موانع را با استناد به روایت‌های مرتبط توضیح داده و برای هر کدام، صفت مقابل و متضاد (صفت فضیلت) نیز ذکر کرده است.[۳۱] پس از نتیجه‌گیری، راه‌های درمان این رذائل به‌صورت اجمالی و تفصیلی برای خواننده ارائه می‌شود.[۳۲] همچنین در قسمت‌های پایانی این رکن، شبر به مباحثی چون دنیا و آخرت، مال و فقر، جاه‌طلبی و فریب خوردن پرداخته و جنبه‌های خیر و شر و نافع و ضارّ هر یک از این مباحث را با استفاده از روایت‌ها و مثال توضیح می‌دهد.[۳۳]
رکن چهارم
رکن چهارم با عنوان مُنجیات به عوامل نجات‌بخش اخلاقی اختصاص دارد.[۳۴] در این بخش، ۱۴ عامل رشددهنده مانند توکل، تقوا، تواضع و انصاف معرفی شده و تأکید می‌شود که تعادل بین ترک رذایل و کسب فضایل، کلید نجات انسان است.[۳۵] ابوابی که مؤلف به‌عنوان منجیات آورده شامل توبه، صبر، رضایت، شکر، خوف و رجاء، زهد، انس و مُحبت، یقین، صِدق و امانت، مُحاسبه و مُراقبه، تفکر و تَدَبُّر و یادمرگ می‌شود و در آخر نیز به طول اَمَل (آرزوهای بلند) پرداخته است.[۳۶]
چاپ و ترجمه کتاب
کتاب «الاخلاق» برای اولین بار در «مکتب النعمان» نجف منتشر شد و سپس در سال ۱۳۹۵ق در «مکتب بصیرتی» قم به چاپ رسید.[۳۷] بعدها، محمدرضا جباران این کتاب را پس از ترجمه به انتشارات هجرت در قم سپرد که در سال ۱۳۷۴ش منتشر شد.[۳۸] ترجمه دوم نیز در سال ۱۳۹۸ش توسط صادق حسن‌زاده انجام و در نشر آبانه به چاپ رسید. چاپ‌های عربی کتاب «اخلاق» در ایران، عراق و لبنان توسط ناشران مختلفی نظیر مؤسسه پدیدآور در قم در سال ۱۳۷۴ش، مکتبة العتبة الحسینیه المقدسه در کربلا در سال ۱۴۲۹ق و مؤسسه الاعلمی در بیروت منتشر شده‌اند.
پانویس
- ↑ «نگاهی به کتاب الأخلاق»، سایت حوزه.
- ↑ «نگاهی به کتاب الأخلاق»، سایت حوزه.
- ↑ «نگاهی به کتاب الأخلاق»، سایت حوزه.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذّریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۷۶.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۳۷۹.
- ↑ أمین، أعیان الشیعة، ج۸، ص۸۲
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۲۹۰.
- ↑ أمین، أعیان الشیعة، ج۸، ص۸۲.
- ↑ قمی، الکنی و الألقاب، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۱۵۲.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۱۸.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۱۸.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۱۸.
- ↑ جباران، "مقدمه"، بر ترجمه الاخلاق سیدعبدالله شبر، ۱۳۷۴ش، ص۷.
- ↑ «نگاهی به کتاب الأخلاق»، سایت حوزه.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۷۶.
- ↑ «نگاهی به کتاب الأخلاق»، سایت حوزه.
- ↑ شُبَّر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵.
- ↑ «نگاهی به کتاب الأخلاق»، سایت حوزه.
- ↑ شُبَّر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵۲_۴۹.
- ↑ شُبَّر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵۶.
- ↑ شُبَّر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵۶.
- ↑ شُبَّر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۶۱.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۶۹_۱۹۷.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۶۹_۱۹۷.
- ↑ شُبَّر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۱۹۷.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۱۹۷.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۲۱۱_۳۰۵.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۷.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۷_۱۹۷.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۷_۱۹۷.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۷_۱۹۷.
- ↑ شُبَّر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۷_۱۹۷.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۷_۱۹۷.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۹۷_۳۷۷.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۹۷_۳۷۷.
- ↑ شبر، الأخلاق، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۹_۳۷۷.
- ↑ «ماه در آب;از مکارم اخلاق عالمی دیگر...»، سایت حوزه.
- ↑ «ماه در آب;از مکارم اخلاق عالمی دیگر...»، سایت حوزه.
منابع
- امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- جباران، محمدرضا، «مقدمه»، ترجمه الاخلاق تالیف سید عبدالله شبر، قم، هجرت، ۱۳۷۴ش.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- شُبّر، سید عبدالله، الأخلاق، تحقیق علی القصیر، کربلا، العتبة الحسینیة المقدسة، ۱۴۲۹ق.
- شُبَّر، سید عبدالله، السلوک الی الله، بیروت، دار جوادالائمه(ع)، چاپ اول، ۱۴۳۱ق.
- شُبّر، سید عبدالله، اخلاق، ترجمه صادق حسن‌زاده، قم، آبانه، ۱۳۹۸ش.
- قمی، عباس، الکنی و الألقاب، تهران، مکتبه الصدر، ۱۳۶۸ش.
- «ماه در آب;از مکارم اخلاق عالمی دیگر»، مجله پگاه حوزه (ویژه حوزه‌های دینی)، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۳۰ آبان ۱۴۰۳ش.
- «نگاهی به کتاب الأخلاق»، مجله حوزه، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۰ش، تاریخ بازدید: ۳۰ آبان ۱۴۰۳ش.