آیه ۲۸ سوره فاطر
| پرونده:آیه ۲۸ سوره فاطر.jpg | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه ۲۸ سوره فاطر |
| واقع در سوره | فاطر |
| شماره آیه | ۲۸ |
| جزء | ۲۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اخلاقی |
| درباره | نشانه‌های توحید و مسئولیت‌پذیری دانشمندان |
| آیات مرتبط | آیه ۲۷ سوره فاطر |
آیه ۲۸ سوره فاطر توجه مؤمنان را به گوناگونی در رنگ نوع بشر، جنبندگان و حیوانات، با هدف تفکر درباره توحید جلب می‌کند. از آیه ۲۸ سوره فاطر، نوعی تلازم بین دانایی و مسئولیت‌پذیری استنباط شده و به استناد حدیثی گفته شده که اگر کسی گفتار و رفتارش هماهنگ نباشد، دانشمند محسوب نمی‌شود. خشیت در این آیه به‌معنی ترس از مسئولیت توأم با درک عظمت مقام پروردگار فهم شده است.
از آیه ۲۸ سوره فاطر، همچنین این پیام اخلاقی برداشت شده است که مؤمنان باید همیشه بین خوف و رجاء به‌سر ببرند. یکی از کارکردهای اجتماعی علم دانشمندان، گسترش تواضع و تعالی اخلاقی جامعه دانسته شده است.
معرفی، متن و ترجمه آیه
در آیه ۲۸ سوره فاطر به تنوع رنگ در انسان، جنبندگان و حیوانات به‌عنوان نشانه‌های توحید در خالقیت اشاره شده است. در این آیه تصریح شده است که در میان بندگان خداوند تنها عالمان در برابر خداوند احساس مسئولیت می‌کنند.[۱] در بخش پایانی آیه به عزت خداوند یعنی قدرت قاهرش در برابر دشمنان و محبت بی‌انتهایش در تعامل با دوستان، پرداخته شده است.[۲]
وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ كَذَٰلِكَ ۗ إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ
و از انسانها و جنبندگان و چهارپایان انواعی با رنگهای مختلف، (آری) حقیقت چنین است: از میان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می‌ترسند؛ خداوند عزیز و غفور است![۳]
آیه ۲۸ سوره فاطر
چه کسانی دانشمند هستند؟
«منظور از علما کسانی هستند که اعمال آنها هماهنگ با سخنان آنها باشد، کسی که گفتار و کردارش هماهنگ نباشد، عالم نیست.» [۴]
به‌نظر علامه طباطبایی از مفسران قرن چهاردهم هجری، منظور از علما در آیه ۲۸ سوره فاطر، علماى باللَّه هستند یعنی کسانی که معرفت تام به اسماء، صفات و افعال خداوند دارند و از این رهگذر دارای قلوب مطمئنه هستند و جان‌هایشان از ننگ وعار شک و اضطراب پاک است و گفتار و رفتارشان هماهنگ است.[۵] برخی نیز از مفهوم عالمِ عامل استفاده کرده‌اند که منظور از دانشمندان در این آیه، افرادی هستند که در برابر وظایف خود احساس مسئولیت کرده به علم خود عمل می‌کنند.[۶]
خشیت علما از خدا
به استناد جمله «انما یخشی الله من عباده العلماء» گفته شده است که خشوع و خضوعِ عالمان به هم‌نشینان و اطرافیان آنها سرایت کرده از این طریق در جامعه رواج پیدا می‌کند.[۷] واعظان و مبلغان نیز از جمله «انما یخشی الله من عباده العلماء»، برای تبیین نسبت دانایی با تواضع، استفاده می‌کنند.[۸]
به گفته مفسران، خشیت دانشمندان نسبت به خدا در این آیه، معنایی عمیق‌تر نسبت به ترس دارد.[۹] علامه طباطبایی می‌گوید منظور از خشیت در آیه، ۲۸ سوره فاطر، خشوع در باطن و خضوع در ظاهر است.[۱۰] مکارم شیرازی نیز ذیل این آیه آورده است که از میان تمامی بندگان، دانشمندان به مقام عالی خشیت یعنی ترس از مسئولیت توأم با درک عظمت مقام پروردگار نائل آمده‌اند.[۱۱]
قرارداشتن مؤمنان بین خوف و رجاء
یکی از کارکردهای اخلاقی آیه ۲۸ سوره فاطر، قراردادن مؤمنان بین خوف و رجاء معرفی شده است.[۱۲] مفهوم خوف و رجاء از جمله پایانی این آیه (إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ) استخراج گردیده است.[۱۳]عزت و قدرت بی‌پایان خداوند که واژه «عزیز» ناظر بدان است، سرچشمه خوف و خشیت اندیشمندان دانسته شده است. چنانکه بخشندگی و رحمت بی‌انتهای الهی که از واژه «غفور» فهم می‌شود، مایه رجاء و امید مؤمنان ارزیابی شده است.[۱۴]سید محمدحسین طباطبائی هم جمله(إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ) را علت برای خشیتِ علما دانسته به این بیان که خداوند چون همیشه قاهر و غالب است؛ عزیز است و از این‌رو عارفان از او خشيت دارند، و چون غفور و نسبت به گناهان و خطاها، بسيار آمرزنده است، عارفان به او ايمان مى‌آورند، و به درگاهش تقرب مى‌جويند، و مشتاق لقاى او هستند.[۱۵]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۶۳۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان،۱۳۹۳ق، ج۱۷، ص۴۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۸.
- ↑ صالحی و طاهری، «کارکردهای اخلاقی، اجتماعی و تربیتی علم از دیدگاه حضرت علی علیه السلام و راهکارهای کاربردی آموزش علوم در ایران»، ص۱۴۲.
- ↑ صالحی، طاهری عبده وند، «کارکردهای اخلاقی، اجتماعی و تربیتی علم از دیدگاه حضرت علی(ع) و راهکارهای کاربردی آموزش علوم در ایران»، وبگاه پژوهش‌های معنوی.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان،۱۳۹۳ق، ج۱۷، ص۴۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱۸، ص۲۴۷.
- ↑ مصطفوی، «تفسیر إنما يخشى الله من عباده العلماء»، وبگاه علوم قرآن و حدیث.
- ↑ مصطفوی، «تفسیر إنما يخشى الله من عباده العلماء»، وبگاه علوم قرآن و حدیث.
- ↑ مصطفوی، «تفسیر إنما يخشى الله من عباده العلماء»، وبگاه علوم قرآن و حدیث.
- ↑ طباطبائی، المیزان، منشورات اسماعیلیان، ج۱۷، ص۴۳.
منابع
- صالحی، اکبر، و اسفندیار طاهری، «کارکردهای اخلاقی، اجتماعی و تربیتی علم از دیدگاه حضرت علی علیه السلام و راهکارهای کاربردی آموزش علوم در ایران»، در مجله پژوهش‌نامه تربیت تبلیغی، شماره ۳ و ۴، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القران، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۳ق.
- طباطبائی، محمدحسین، المیزان، بی‌جا، منشورات اسماعیلیان، بی‌تا.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القران، بیروت، دارالمعرفة للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- مصطفوی، سید مهدی، «تفسیر إنما يخشى الله من عباده العلماء»، وبگاه علوم قرآن و حدیث، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۳ آبان ۱۴۰۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۰ش.